يادداشت//بيدل شاعر استعاره ها

 باشگاه خبرنگاران-دكتر محمدرضا شفيعي كدكني در كتاب "شاعر آينه ها" كه به بررسي سبك هندي و شعر بيدل مي پردازد مي نويسد: "باور كنيد از چند شاعر معاصر كه بگذريم آن هم بعضي از كارهاشان مجموعه ميراث ادبي معاصران را اگر در يك كفه ترازو بگذارند و يك مصراع از نوع "گران شد زندگي اما نمي افتد زدوش من" يا " قيامت ريخت بر آينه ام غرق تماشايش"،  هر دو مصراع نوشته بيدل هستند من ترجيح مي دهم همان مصراع بنام من بماند، و نه آن مجموعه عظيم كليشه ها و كلمات پوك."

گرچه شعر بيدل در تاجيكستان، افغانستان و در گذشته اي نه چندان دور در مناطقي از خراسان، نقل مجالس و محافل ادبي و حتي مردم كوچه و بازار بوده است،  و اشعارش را در كنار حافظ مي خواندند و در مكتب خانه ها حفظ مي كردند، اما اشعار او براي اكثر ايرانيان ناشناخته مانده است.

ميرزا عبدالقادر عظيم آبادي متخلص به بيدل، عارفي درشت اندام بود كه برخلاف بسياري از شاعران زمانه خود به سرودن شعر در ستايش شاهان نداشت و اين كار را خوار مي شمرد هم چنان كه وقتي شاهزاده محمد اعظم كه بيدل ابتدا در خدمت او كار مي كرد، از مقام اين شاعر آگاه شد و از وي خواست شعري در مرح او بسرايد،  بيدل بلافاصله او را ترك كرد.

بيدل شاعري است كه سبك هندي را به اوج خود رسانده است براي درك شعري كه به سبك هندي نوشته شده و لذت بردن از اين سبك ادبي و مشخصا شعر بيدل، بايد به اين نكته توجه داشت كه در  هر بيت دو مصراع  هم معني اند براي درك بهتر معني شعر بايد ابتدا مصراعي كه به لحاظ معني ساده تر است فهميده شود و سپس هر دو مصراع با هم خوانده شود.

درياست قطره اي كه به دريا رسيده است
جز ما كسي دگر نتواند به ما رسيد

 در بيت بالا اگر ابتدا به معني مصراع دوم كه ساده تر است توجه كنيم، مفهوم مصراع اول برايمان به راحتي قابل درك مي شود.

لذا شعر بيدل بايد همراه با تفكر به معني خوانده شود تا مفهوم آن به درستي ادراك شده و به دل بنشيند.

از ديگر خصوصيات زيباي شعر بيدل لحن موسيقيايي وزن هاي طولاني اشعار اوست:
منفعلم بركه برم، حاجت خويش از بر
اي قدمت بر سر من چون سر من بر در تو

شاعران سبك هندي همواره سعي داشته اند كه در اشعارشان با استفاده از قافيه هاي تكراري كه در معني متفاوت اند، زبر دستي خود را در استفاده از اين شيوه به رخ كشيده و به خواننده عرضه كنند.

شفيعي كدكني با تشبيه اين مشخصه شعر بيدل به صيادي كه مي خواهد نشان دهد كه با تورش بجز كبوتر حتي توانايي صيد قرقاول و ماهي را هم دارد، زيبايي شعر بيدل را هر چه بيشتر پيش چشم ما به تصوير مي كشد.

در خصوص علت محبوبيت بيشتر اشعار بيدل در تاجيكستان و افغانستان نسبت به ايران، به دلايل تاريخي و ادبي اي اشاره  شده كه مهم ترين آن ها پيچيدگي بيشتر زبان فارسي در اين سرزمين ها و استفاده از استعارات است همين امر باعث شده، آثار او در تاشكند، هند و افغانستان به چاپ برسد و حتي بيشتر از ايران كه بر خلاف اكثر اين كشورها، زبان رسمي آن فارسي است مورد توجه مردم و اديبان اين سرزمين ها قرار بگيرد.

استفاده بيدل از تركيب هاي پيچيده و گاهي مبهم، مثل: حيرت ديده، حسرت كمين و... سبب شده كه ايرانيان نتوانند اشعار او را بخوبي درك كرده و با آن ارتباط برقرار كنند.

اميد است با توجهي كه در سال هاي اخير به آثار بيدل توسط ناشران، مجلات، روزنامه ها و سايت هاي اينترنتي شده  اين شاعر فارسي زبان بيش از پيش مورد توجه قرار گيرد./ي2

يادداشت از نادر نينوايي.