گردشی در سرزمین پلنگ ایران

به گزارش مجله شبانه باشگاه خبرنگاران، اگر پیشنهاد ما را جدی بگیرید و به تندوره بروید در کنار دیدن انواع و اقسام جانوران موجود در این پارک ملی، موفق به دیدن پلنگ ایرانی نیز خواهید شد اما در همین ابتدای کار باید بگوییم تندوره بیشتر یک لغت کردی است.

تندوره در گویش هموطنان کردی یعنی جایی تنور مانند و گود. به تنور‌های گلی نانوایی هم تندور می‌گویند. کلمه تندور در گویش ساوه‌ای هم دیده می‌شود که در آن منطقه هم منظور تنور نانوایی است. این که چرا در شمال خراسان رضوی گویش کردی به چشم می‌خورد به سکونت تیره‌ای از اهالی کرد کرمانج در این منطقه برمی‌گردد.

 اما برای رفتن به تندوره باید وارد جاده قوچان به درگز شد. از سه نقطه می‌توان وارد پارک شد. اولی روستای اینچه کیکانلو است که بر سر راه درگز قوچان واقع شده است. از این روستا تا پاسگاه شکراب تندوره 10 کیلومتر فاصله است. راه دیگر درگز تا پاسگاه چهل میر است که البته 30 کیلومتر فاصله دارد. راه سوم هم نوخندان تا زیارتگاه بابانستان در شمال پارک ملی تندوره است که فاصله آن 12 کیلومتر است. زمستان تندوره جانفرساست. گاه باید تحمل سرمای تا 20 درجه زیر صفر را هم داشته باشید. فصل بارش زمستانی 4 ماه می‌شود.

تندوره حوزه آبریز هریرود و کشف رود است که علاوه بر آن در زیر حوزه رودخانه دونگر قرار گرفته است.

در منطقه پارک ملی تندوره هیچگونه روستا یا جمعیتی به چشم نمی‌خورد و تنها افراد سکونت‌کننده در آن همان نیرو‌های محیط‌بان و البته بازدید‌کنندگان پارک و علاقه‌مندان به طبیعت هستند.

تندوره دارای هفت پاسگاه محیط‌بانی هم هست. چهل میر، بانستان، شکراب، تیوان، درونگر، چرلاقو زیارتگاه علی بلاغ اسم هفت پاسگاه محیط‌بانی است. آب مورد نیاز پارک و حیوانات ساکن در آن بیشتر از چشمه‌های محلی تأمین می‌شود.


این چشمه‌ها هم به دلیل خشکسالی آب زیادی ندارند و از بین آنها فقط دو چشمه چهل میر و چرلاق آب بیشتری دارند. تعداد چشمه‌های آب تندوره 32 چشمه است. چندتایی هم چاه در منطقه است که روی هم آب مورد نیاز جانوران از آن تأمین می‌شود. وارد پارک که بشوید بلند‌ترین نقطه آن قله قنبر علی است که در جنوب آن قرار گرفته است. ارتفاع آن از سطح دریا 2586 متر است. به طور کلی تندوره کوهستانی است. جنوب آن از آن تپه‌ماهورهاست.

در شمال هم رشته‌های سنگی به چشم می‌خورد. حاصل این رشته‌های سنگی دره‌های عمیقی است که جان می‌دهد برای سکونت وحوش کوهستانی. خوب که نگاه کنی گله‌های گوسفند وحشی در میان صخره‌ها به چشم می‌خورند.

از لحاظ تاریخی قدمت منطقه حتی به دوران قبل از اسلام هم می‌رسد. دژی قدیمی به نام قلعه رجبه در تندوره وجود دارد که می‌گویند متعلق به دوران قبل از اسلام است اما خود پارک در سال ۱۳۴۷ به عنوان منطقه حفاظت تندوره قرق شد و یک سال بعد هم به پارک وحش تندوره تغییر نام یافت. اما به منظور اصلی سفر به تندوره برگردیم که چیزی جز مشاهده پوشش جانوری منطقه بخصوص پلنگ ایرانی نیست.

ایران مهم‌ترین زیستگاه پلنگ در خاورمیانه است. این‌گونه در ترکمنستان، افغانستان، آذربایجان، قفقاز و مناطقی از ترکیه هم دیده می‌شود. جمعیت پلنگ ایرانی حدود 1000 قلاده برآورد می‌شود. از این تعداد 600 قلاده در ایران و مابقی در کشور‌های مجاور زندگی می‌کنند. چون مناطق زیستی این حیوان با یکدیگر هم‌مرز هستند مهاجرت بین آنها زیاد است. همین باعث دوام این‌گونه در مناطق مشابه کشور‌های همجوار شده است.

 پلنگ را بزرگ‌ترین گربه‌سان دنیا می‌دانند؛ هم زیباست و هم مغرور. چون میل به زیستن در ارتفاعات بلند را دارد، کمتر در دسترس آدمی قرار می‌گیرد. مغرور بودنش نیز ریشه در افسانه‌ای قدیمی دارد. می‌گویند پلنگ آنقدر مغرور بود که برای آن‌که از تمامی جانوران بالاتر باشد، از بلند‌ترین کوه‌ها بالا رفت و از این که همه را زیر پای خود می‌دید، به خود می‌بالید ولی شب‌هنگام دید که ماه در دل آسمان از آن بالاتر است، پس پرید تا بتواند ماه را نیز تحت سیطره خود درآورد، غافل از آن‌که به ته دره سقوط کرد و کشته شد.

پارک ملی تندوره از نظر ذخایر طبیعی و حیاتی، تنوع زیستی و نمونه‌‌های حیات وحش (قوچ و میش اوریال) و پدیده‌‌های ارضی و دیگر ویژگی‌‌های خاص در نوع خود پارکی ممتاز است.

وارد تندوره که بشوید پنج گونه گربه‌سان ایرانی قابل مشاهده هستند؛ گربه جنگلی، گربه دشتی، گربه پالاس، سیاه گوش اورآسیا و از همه مهمتر و دیدنی‌تر پلنگ ایرانی. پارک بهترین مکان برای سکونت وحوش کوهستانی است. آنگونه که محیط‌بانان تندوره برایمان می‌گویند در سال 70 تعداد 134 پلنگ در منطقه وجود داشته است اما این تعداد در سال 87 به 60 قلاده می‌رسد. پلنگ‌ها از بز و کل تغذیه می‌کنند که در تندوره جمعیت‌شان کم نیست. ارتفاعات تندوره زیستگاه گله‌های بز وحشی است. گوسفند وحشی هم در تندوره قابل مشاهده است. گوسفند وحشی از گونه قوچ و میش اوریال است که خالص‌‌ترین نژاد این‌گونه به شمار می‌رود.

شمال پارک بیشتر زیستگاه گراز است. گراز‌ها علف‌خوارند و البته در برخی نقاط اسکلت جمجمه آنها دیده می‌شود. این به معنی آن است که احتمالاً گراز‌ها هم طعمه پلنگ می‌شوند. گرگ هم در تندوره قابل مشاهده است. بخصوص شب‌های سرد زمستان زوزه آنها به وضوح قابل شنیدن است. اگر هم بخواهید آنها را ببینید می‌توانید شبانه و البته با احتیاط در پارک گردشی بکنید. بیشتر گرگ‌ها در مناطق کم‌ارتفاع تندوره زندگی می‌کنند و علاقه دارند به مناطق روستایی اطراف نزدیک شوند.

روباه قرمز، شغال، سمور سنگی، کفتار، رودک و انواع جوندگان مانند پیکا و تشی نیز در پارک یافت می‌شوند. تندوره زیستگاه پرندگان هم هست؛ از همه دیدنی‌تر هما پرنده اسطوره‌ای ایران. اگر خوش‌شانس باشید می‌توانید او را در اوج آسمان آبی به نظاره بنشینید. البته همه در فهرست گونه‌های در خطر انقراض تندوره هستند.

بیشتر پرنده‌های تندوره داخل دره‌ها و چشمه‌سار‌ها زندگی می‌گذرانند. خانواده عقاب‌ها در تندوره کم نیستند؛ عقاب طلایی، شاهی و دشتی. خوب که دقت کنید و حوصله هم داشته باشید هدهد هم می‌توانید ببینید. کبک هم به وفور در تندوره زندگی می‌کند. پرنده‌ها به همین چند گونه ختم نمی‌شوند. فهرست بلند بالایی از آنها قابل مشاهده است. به تندوره رفتید باید مراقب مار‌ها هم باشید. آنگونه که محیط‌بان برای ما توضیح می‌دهد .

5 گونه مار سمی در تندوره زندگی می‌کند. در کنار مار، سوسمار و لاک‌پشت هم وجود دارد. یکی از جا‌هایی که می‌توان در آن پلنگ را دید بین پاسگاه‌های محیط‌بانی چلمیر و شکرآب است. اگر برف باریده باشد رد پای پلنگ روی برف دیده می‌شود.

به لحاظ پوشش گیاهی نیز تندوره دارای درختچه‌های گوجه، آلبالوی وحشی، شیرخشت، زرشک و همچنین انواع علوفه است و البته همچون سایر مناطق حفاظت شده خراسان گیاهان دارویی متنوع را می‌توان به وفور و بی‌زحمت در این پارک یافت.