حق آزادي بيان ابزاري براي اظهار عقيده يا تجاوز به حقوق ديگران؟

به گزارش خبرنگار حقوقي قضايي باشگاه خبرنگاران، "حق آزادی بیان در زمره حقوق به رسمیت شناخته حقوق بشر است که تاکنون در اسنادی که این حق را به رسمیت شناخته‌اند مورد تایید قرار نگرفته است. این حق را در تقسیم بندی اقسام حقوق در زمره حق آزادی یا دريافت امتیازات برشمرده‌اند. باشگاه خبرنگاران براي تبين بيشتر فرازهاي اين مساله با "عباس اسدي" وكيل پايه يك دادگستري گفتگو كرده است كه در ادامه مي‌خوانيد.

باشگاه خبرنگاران: در اسناد بين‌المللي حق آزادي بيان به چه معناست؟

اسدي: در این معنا هنگامی که گفته می‌شود فردی حق آزادی بیان دارد بدان معنا نیست که شخص دیگری مکلف فراهم آوردن چیزی برای اوست بلکه بدین معناست که آن فرد می‌تواند محتوای ذهن خود را آشکار سازد و در برابر طرف مقابل تکلیفی به عدم بیان ذهن خود ندارد.

حق مزبور در اسناد متعدد و مختلفی در سطوح گوناگون به رسمیت شناخته شده است و از این رو این حق را در منابع متعددی می‌توان جستجو کرد.

به عنوان نمونه حق آزادی بیان در سطح بین‌المللی در اسناد غیر الزام آور و الزام آور متعددی بیان شده است مانند: ماده 19 اعلامیه جهانی حقوق بشر1948، ماده 19 و 20 میثاق بین‌المللی حقوق مدنی و سیاسی 1966 مشتمل بر این حق و نکات مهمی در این باره است.

در سطح منطقه‌ای حقوق بشر نیز اسناد مهمی نظیر ماده 4 اعلامیه آمریکایی حقوق و وظایف بشر سال 1948، ماده 13 کنوانسیون آمریکایی حقوق بشر 1969، ماده 10 کنوانسیون اروپایی حقوق بشر 1950 و ماده 9 منشور آفریقایی حقوق بشر و ملتها 1981 ضمن به رسمیت شناختن حق آزادی بیان مقرراتی را درباره این حق تدوین کرده‌اند.

باشگاه خبرنگاران: ماده 19 ميثاق را تعريف کرده و هدف از تشکيل اين ميثاق چست؟

اسدي: ماده 19 میثاق بین‌المللی حقوق مدنی و سیاسی به عنوان یکی از مهم‌ترین اسناد بین‌المللی در حمایت از حقوق بشر و آزادی‌های اساسی در جهت تضمین حق حیات چنین مقرر کرده است:

1 هیچ کس را نمی‌توان به مناسبت عقایدش مورد مزاحمت قرار داد.

2 هرکس حق آزادی بیان دارد این حق شامل آزادی تفحص و تحصیل و انتشار اطلاعات و افکار از هر قبیل بدون هرگونه مداخله خواه به صورت شواهی یا به صورت مکتوب یا از طریق چاپ یا به صورت هنری یا هر وسیله دیگری به انتخاب خود می‌باشد.

3 اعمال حقوق مذکور در بند 2 این ماده مستلزم حقوق و مسئولیت های خاص است و لذا ممکن است تابع محدودیت های معین بشود که در قانون تصریح شده و برای امور ذیل ضرورت داشته باشد:

الف. احترام به حقوق و یا حیثیت دیگران

ب. حفظ امنیت ملی یا نظم عمومی یا سلامت یا اخلاق عمومی

به این ترتیب ماده مذکور ضمن به رسمیت شناختن حق آزادی بیان ب هرکس در بند 2 به برخی از اشکال بیان هم اشاره کرده و آنها را به عنوان مصادیق تحت پوشش حیات مورد حمایت قرار داده است در این میان جستجو و تحصیل اطلاعات و سپس انتشار آنها یا درواقع اظهار آن‌ها به عنوان دو مصداق بارز از جلوه‌های این حق مورد حمایت قرار گرفته است.

باشگاه خبرنگاران: آيا اجراي حقوق آزادي بيان به طور کامل و بدون هيچ محدوديتي در نظام کشورها اخلال ايجاد نمي‌کند؟

اسدي: اما آنچنان که بدیهی است اجرای حق آزادی بیان اگر بدون هرگونه محدودیتی صورت پذیرد ممکن است حقوق و آزادی‌های جامعه را در معرض خطر و نابودی قرار دهد یا آنکه نظم عمومی جامعه‌ای را مختل کند و منجر به از بین رفتن امنیت ملی شود گاهی نیز می‌تواند سلامت اخلاق جامعه‌ای را به شدت به مخاطره اندازد از همین رو بند 3 ماده 19 میثاق محدودیت‌هایی را در این راستا تدوین کرده است:

1.اینکه چنین اعمال محدودیت ها باید برای یک جامعه دموکراتیک امری ضروری و لازم باشد.

.2 اینکه اعمال محدودیت ها صرفا بر مبنا و ملاک و معیارهایی که در این ماده پیش بینی شده است امکان پذیر بوده و نمی توان معیارهای دیگری را که در این ماده بیان شده اند جهت اعمال محدودیت برای آزادی بیان به کار گیرند.

بنابراین هنگامی که محدودیت‌هایی خارج از این اسلوب اعمال شود در واقع حق آزادی بیان نقض شده است.

باشگاه خبرنگاران: ارتباط حقوق بشر با سایر حقوق را توضيح دهيد؟

اسدي: این حق ارتباط تنگاتنگی با سایر حقوق بشر از جمله حق آزادی عقیده، مذهب، فکر و وجدان دارد از یک طرف حقوق مقابل شرایط و بسترهای فکری لازم را برای آزادی بیان تدارک می بینند و از طرف دیگر اعمال حق آزادی بیان می‌تواند به عنوان ابزاری برای اظهار حق آزادی عقیده و مذهب قرار گیرد کما اینکه در همین راستا می‌تواند موجب تجاوز حقوق دیگران نیز شود.

باشگاه خبرنگاران: ايران هم به حقوق بشر توجه دارد يا خير و در چه قوانيني به اين مساله پرداخته است؟

اسدي: در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران اصل 24 به نحوی منعکس کننده جلوه‌ای از حق آزادی بیان است در اصل مذکور آمده که نشریات و مطبوعات در بیان مطلب آزادند مگر آنکه فعل به مبانی اسلام یا حقوق عمومی باشد. تفصیل آن را قانون معین می‌کند: در نحوه به رسمیت شناختن حق آزادی بیان سیاق اصل حاضر با سیاق مواد اسناد بین‌المللی متفاوت است و علاوه بر این در قیودی که در جهت اعمال محدودیت بر حق آزادی بیان در این اصل برشمرده شده است.

تفاوت‌هایی با ملاک‌های اعمال محدودیت در عرصه بین‌المللی وجود دارد همچنین در قوانین عادی داخلی نیز در راستای اعمال محدودیت بر حق آزادی بیان مقرراتی تدوین شده اند. به عنوان نمونه قانون مجازات اسلامی مصوب خرداد 1375 در 500 ماده در این راستا بیان می‌کند هرکس علیه نظام جمهوری اسلامی ایران یا به نفع گروه‌ها و یا سازمان‌های مخالف نظام به هر نحو فعالیت تبلیغی کند به حبس از سه ماه تا یک سال محکوم خواهد شد در ماده مذکور فعالیت تبلیغی علیه نظام به طور گسترده منع شده و ظاهرا اعم از فعالیت‌هایی است که مخل نظم عمومی و مخالف با امنیت ملی تلقی می‌شود.

باشگاه خبرنگاران: ديدگاه اسلام به حقوق بشر چيست؟

اسدي: در تبیین دیدگاه اسلامی نیز اندیشمندان اسلامی در جهت تایید بر به رسمیت شناختن حق آزادی بیان در اسلام دلایل مختلفی را بیان کرده‌اند که از جمله برخی از دلایل به رسمیت شناختن حق آزادی عقیده و اندیشه در اسلام نیز می‌باشد.

از نمونه اینگونه استدلال‌ها می‌توان به دلایلی که برخی در جهت تاکید اسلام بر امر تفکر و تعقل نموده اشاره کرد. با این بیان که در قرآن حدود 300 آیه مردم را به تفکر و تعقل ترغیب نموده است؛ علاوه بر این مطابق قرآن تحمیل عقیده براساس زور و اجبار منع شده است. اما در جهت اثبات جلوه‌های مربوط به حق انتشار و آزادی را به افکار و نظرات که جلوه دیگر حق آزادی بیان است از آیات و روایاتی که در جهت تبیین اصل امر به معروف و نهی از منکر و آزادی انتقاد بیان شده استفاده کرده‌اند با بیان اینکه امر به معروف و نهی از منکر یکی از تکالیف شرعی است که براساس آن هر مسلمانی حق انتقاد از رفتار دیگران و دعوت آنها با کار نیک را دارد و لازمه چنین تکالیفی داشتن حق آزادی بیان است.

انتهاي پيام/