ايلام؛
آداب و رسوم مردم ايلام در ماه محرم
ايلام از دیرباز از مهمترین مراکز شیعه و فرهنگ و تمدن اسلامی بوده و نمودهای خاصی از این باور اصیل را به نمایش گذاشته است, یکی از این جلوه ها، عزاداری اباعبدالله الحسین(ع) است.
به گزارش خبرنگار باشگاه خبرنگاران ايلام، استان ایلام فروزان از تمدن دیر پای سرزمین عیلام باستان است. این استان بخشی از تمدن ایلام قدیم بوده که حدود 3000 سال قبل از میلاد مسیح به‌وجود آمده است. ایلام که در کتیبه‌های بابلی (آلام یا آلامتو) نامیده شده است، معنی کوهستان یا کشور طلوع خورشید را می‌دهد. از نظر کارشناسان مردم شناسین ، بدیهی است که تعدد آداب و رسوم در این استان به علت داشتن همین پیشینه تاریخی و فرهنگی آن است.
ايلام از دیرباز از مهمترین مراکز شیعه و فرهنگ و تمدن اسلامی بوده و نمودهای خاصی از این باور اصیل را به نمایش گذاشته است, یکی از این جلوه ها، عزاداری اباعبدالله الحسین(ع) است.
مردم ايلام، همانند ساير مناطق كشور، ماه محرم را محترم ميشمرند و در جريان مراسم عزادارى، به سينه زنى، نوحه خوانى و تعزيه گردانى و در برخىنقاط به زنجير زنى ميپردازند.
بافرا رسيدن ماه محرم، استان يكپارچه غرق عزا مي‌شود و بر بام منازل و سر در مساجد و حسينهها، پرچمهاى سبز، سياه و سرخ بر افراشته مي‌شود، بر تن نوزادانى كه اولين محرم را درك مي‌كنند، لباس سبز ميپوشانند.
مردم لباس سياه به تن مي‌كنند و تا اربعين لباس سياه به تن دارند. در اين مدت از هر گونه مراسم شادى خوددارى مي‌نمايند.
عزادارى ماه محرم در ايلام، ازشب اول محرم آغاز مي‌شود و تا ظهر روز عاشورا ادامه دارد. از روز هفتم، عزادارى گستردهتر مي‌شود و شهر و روستا حال و هواى ديگرى پيدا مي‌كنند.
از هفتم ماه محرم به بعد، مردم ايلام حمام رفتن، اصلاح سر و صورت و حتى شانه كردن را مكروه مي‌دانند. از اين روز سفرههاى حضرت عباس عليهالسلام در هر كوى و برزن بر پا مي‌شود، و در خيابانها از عزاداران با چاى و شربت پذيرايى مي‌شود.
از شب هفتم رفت و آمد دستجات از حسينهها و مساجد آغاز مي‌شود و شب تاسوعا و عاشورا خيابان‌هاى شهر مملو از جمعيت مي‌شود و اين عزادارى تا ظهر عاشورا ادامه مي‌يابد.
شب عاشورا در ايلام شب احياء است، در اين شب مردم تا سحر بيدار ميمانند و پس از پايان عزادارى عمومى به منازل همسايه ها مي‌روند در هر محله و كوچههاى چند منزل به پخت حليم ميپردازند و همسايههاى ديگر شمع نذرى، چاى و شربت نذرى خود را در كنار ديگهاى حليم بين عزاداران تقسيم مي‌كنند.
مردم ايلام بر اين باورند كه هر كس در شب عاشورا در پخت حليم امام حسين عليهالسلام كمك كند، حاجتش برآورده خواهد شد. در اين شب زنان نيز در مجالس زنانه شركت كرده و خود را پريشان زده مي‌كنند.
صبح روز عاشورا، شهر يكپارچه عزا مي‌شود. دستجات عزادارى شكل ميگيرد. عزاداران بر شانه و پيشانى خود گل ميمالند. مراسم عزادارى در ظهر عاشورا با فريادهاى يا حسين به پايان ميرسد. در شام غريبان نيز مردم ايلام به عزادارى ميپردازند و از پخت و پز خود دارى مي‌كنند.
ماه محرم و مراسم‌های عزاداری بهترین زمان برای برگزاری آیین‌ها و مراسم‌های سوگواری در کشور محسوب می‌شود. از آنجا که مردم ایلام نیز در این ماه آداب و رسوم مختص به خود را دارند که البته برای فوت اشخاص بزرگ نیز از آن استفاده می‌شود؛ در این گزارش سعی می شود مهمترین نوع عزاداری این مردم عاشق اهل بیت را بیان کنیم.
چمر، مراسمی مختص بزرگان و مردان
به هر گوشه از ایلام که سر بزنید با آداب و رسوم متفاوت و زیبایی مواجه می‌شوید که دیدن هرکدام لذت خاص خود را دارد، اما یکی از مهمترین این مراسم، «چمر» است که فقط برای مردها و بزرگان دین یا ایل برگزار می‌شود. هدف از برگزاری این مراسم نیز پاسداشت اقدامات ارزشمند و یادآوری بزرگی این افراد است.
این مراسم به ندرت برای زنان برگزار می‌شود و برگزاری آن در گذشته و اکنون به تقویت روحیه همکاری، تعامل، آشنایی خانواده‌ها و چشم پوشی از کدورت‌ها می‌انجامد.
در قدیم برای برگزاری چمر و دعوت از مهمانان، از سه روز پیش توسط چاپارها به آنان خبر می‌دادند.
اما امروزه این کار راحت‌تر انجام می‌شود و همان یک روز قبل برای دعوت در نظر گرفته می‌شود. بعد از اینکه روز برگزاری مراسم مشخص و برنامه‌ریزی‌های آن انجام شد، بزرگان ایل محل مناسب برای برگزاری چمر را نتخاب می‌کنند.
این مکان باید طوری انتخاب شود که ظرفیت پذیرایی از همه مهمانان و دعوت شدگان را داشته باشد. جالب است بدانید با اینکه این مراسم اغلب برای مردان برگزار می‌شود اما زنان نیز در آن شرکت می‌کنند.
دایره‌های گچی، محل برپایی چادر عزاداری
بعد از انتخاب مکان مناسب برای برگزاری چمر، در وسط آن به وسیله گچ، خط دایره‌ای فرضی کشیده می‌شود تا بتوان دو چادر یکی برای مردان و یکی برای زنان را در وسط آن نصب و از مهمانان پذیرایی کرد. گفتنی است که افرادی که در این مراسم شرکت می‌کنند با خود هدایایی به نام« پِرسانَه » می‌آورند.
پرسانه رسمی در ایلام است که طبق آن افراد شرکت کننده هدیه‌ای به صاحب مراسم اهدا می‌کنند و این هدیه در دفترچه‌ای ثبت می‌شود و بعدها اگر مراسمی داشتند، صاحب عزاداری آن را جبران می‌کند.
پرسانه می‌تواند هرچیزی باشد. از وجه نقد گرفته تا انواع خوراکی‌های پخته یا خام که می‌تواند به برگزاری بهتر مراسم کمک کند.
البته این رسم در بسیاری از استان‌های کشور وجود دارد اما تفاوت آن با پرسانه‌های دیگر این است که مختص نزدیکان نیست و هرکسی می‌تواند این هدیه را به صاحب مراسم بدهد.
همچنین در دادن پرسانه، کدورت و دشمنی معنایی ندارد و کسی این فکر را نمی‌کند که چون با صاحب مراسم کدورت داشته پس پرسانه نمی‌برد.
گل‌مالی و پارچه‌های چادر نشانه همزادپنداری مهمانان
ایلامی‌ها برای شرکت در چمر و ابراز همدردی با صاحب مراسم، ابتدا شانه های خود را گل مالی کرده و بعد وارد چادر مراسم می‌شوند.
وقتی وارد چادر شدند یک نفر از صاحبان مراسم برای نشان دادن احترام با یک چاقوی کوچک و یک سینی به سمت آنان می‌رود و با آن گل‌های مالیده شده به روی شانه های مهمانان را پاک می‌کند.
البته زنان در این مراسم به روی سربندهاشان گل می‌مالند و اینگونه همدردی خود را با زنان عزادار دیگر نشان می‌دهند. در چمر همچنین برخی از مردان برای نشان دادن غم و ناراحتی خود گوشه ای از سیاه چادر برگزاری مراسم را بریده و به گردنشان می‌آویزند.
«خشکه» و« تره »، نام روزهای برگزاری چمر است
با اینکه امروزه به علت پیچیده شدن زندگی انسان‌ها و مشغولیت‌های زیاد بسیاری از افراد چمر را یک روزه برگزار می‌کنند.
اما درگذشته و هنوز هم هستند افرادی که چمر را به شکل قدیم و در سه روز برگزار می‌کنند.
اولین روز از چمر « خشکه» نام دارد.
این روز به صورت آزمایشی برگزار می‌شود تا همه کسانی که دعوت شده‌اند بتوانند در روزهای دوم و سوم خود را به مراسم برسانند.
به این دلیل خشکه گفته می‌شود که در این روز از افراد پذیرایی رسمی نمی‌شود و این پذیرایی را در روز دوم و سوم که همه جمع شدند کامل‌تر و مفصل‌تر انجام می‌دهند.
اما با شروع روز دوم و بعد از آن روز سوم، پذیرایی به صورت « تره» انجام می‌شود. یعنی پذیرایی در این دو روز به صورت کاملا رسمی و مفصل از مهمانان به عمل می‌آید و برای صرف نهار « پّلو» داده می‌شود.
خوب است بدانید که پلو، نوعی آبگوشت سنتی مردم ایلام است که مردم نون را در آن تلیت می‌کردند. اما امروزه دیگر کمتر از این غذا در مراسم‌ها استفاده می‌شود.
آواز خوانی و سرایش اشعار
یکی از مشخصه های مراسم چمر ایلامی‌ها وجود سرایندگان یا به زبان محلی « بوویش» است. این افراد در دو گروه به صورت دایره شکل به خواندن و سرایش اشعار و آوازهای هجایی در چادرها می‌پردازند.
مضمون اشعار آنان ذکر دلاوری‌ها، شهامت‌ها، شاخص‌های خوب و همچنین صفات بارز شخص متوفی یا یکی از ائمه اطهار و گاها اشخاص فوت شده در سنوات گذشته است.
یکی دیگر از کارهایی که ایلامی‌ها در مراسم چمر انجام می‌دهند، نشان دادن اسبی مادیان به نام «کْتل » است.
به علت شلوغی و ازدیاد جمعیت از اسب مادیان استفاده می‌شود تا رم نکند و آرام باشد. برای آماده کردن کتل، از تعدادی سرپوش زنانه یا به زبان محلی «گلونی» استفاده می‌شود. به این صورت که با گلونی سر مادیان را پوشانده و تفنگ، قطار فشنگ، خنجر و سایر وسایل فرد فوت شده را به آن آویزان می‌کنند و در گوشه ای از میدان نگه می‌دارند.
گفتنی است که زن‌ها با دیدن کتل شروع به شیون و زاری کرده و بر سر و صورت خود می‌کوبند.
حضور زنان در برگزاری چمر
در مراسم چمر ایلامی‌ها، زنان به طریقی خاص حضور خود را اعلام می‌کنند. به این صورت که وقتی زنان صاحب عزا به زبان محلی در حال « و» کردن هستند؛ یعنی با دست بر صورت خود می‌کوبند، زنان مهمان ضمن همراهی با آنان و « و» کردن، در چشمان زنان صاحب عزا نگاه می‌کنند.
در این شرایط زنان صاحب عزا با دست اشاره ای به سر آنان می‌کند تا نشان دهد که از آنان تشکر می‌کند و قدردان زحمت‌هایشان است.
بعد از این کار زنان مهمان وارد میدان چمر می‌شوند و در جایگاهی که برای آنان درنظر گرفته شده است، مستقر می‌شوند.
کار آنان خواندن آواز مخصوص به خود است که در زبان محلی به آن « مور» می‌گویند. مور شعرهایی وزین با لحن خاص زنانه است و اشعار آن در وصف دلاوری‌ها و خصوصیات خوب ائمه اطهار، متوفی و گاها متوفیان افرادی که در مراسم شرکت کرده‌اند است.
معمولا زنانی که این کار را انجام می‌دهند باید صدایی قوی و رسا داشته باشند تا همه مهمانان صدای آنان را بشنوند.بعد از صرف نهار و پذیرایی، مهمانان مدتی استراحت می‌کنند و بعد از آن بازهم مراسم آوازخوانی و سوگواری تا شب ادامه می‌یابد.
«چک چی» یادگاری از چمر برگزار شده
با گذشت چند روز از برگزاری چمر در ایلام، در محلی که چمر برگزار شده است و در وسط دایره ای که چادر عزاداری را برپا کرده بودند، مردم منطقه سنگ‌ها را به صورت مخروطی روی هم می‌چینند، به طوری که از دور مانند یک بنای سنگی دیده می‌شود و یادآور برگزاری مراسم چمر است.
در زبان محلی به این مخروط سنگی «چک چکی» یا چمرگاه گفته می‌شود و سالهای سال در همان محل باقی می‌ماند. البته باید توجه داشت که چمر معمولا در فصلی مناسب که نه خیلی سرد و نه خیلی گرم باشد برگزار می‌شود.
عزاداری مهاجران عراقی ساکن دهلران ایلام
یکی دیگر از مراسمی که در ماه محرم و ایام سوگواری در استان ایلام برگزار می‌شود، « چایینه» است.
دیدن این مراسم که توسط مهاجرین عراقی ساکن دهلران ایلام انجام می‌شود نیز خالی از لطف نیست.
در ایام محرم بیشتر مردها در سوگواری سالار شهیدان امام حسین (ع ) و یارانش، در استان ایلام نقش فعالی دارند؛ اما زنان نیز با اجرای رسم «چایینه» نشان می‌دهند که فقط شاهدان اندوهگین نیستند و مراسم ویژه‌ای برای عزاداری و سوگواری سالار شهیدان دارند.
از جمله این چایینه‌ها می‌توان به چایینه حضرت قاسم (ع) در روز هفتم، چایینه حضرت عباس (ع ) در روز هشتم، چایینه امام حسین (ع ) در روز دهم و چایینه روز اربعین حسینی اشاره داشت.
به طور مثال در چایینه قاسم، بر تن دختری جوان و ازدواج نکرده لباس عروسی می‌پوشانند و پس از آن چایینه خوان‌ها، این رسم را به جا می‌آورند.
تعزیه دهلران ،آئینی به قدمت یک قرن
مردم استان ایلام بویژه شهرستانهای دهلران وآبدانان از سالهای دور، مراسمات تعزیه خوانی سنتی برای بزرگان وامامان برگزار می کردند که منسجم ترین وباشکوهترین این تعزیه ها در ظهر روز عاشورا درمیدان نینوا با حضور اقشار مختلف مردم برگزار می‌شد بدین صورت که عزاداران امام حسین (ع) که شب عاشورا را شب زنده داری می کردند وتا صبح به نوحه وعزا مشغول بودند با روشن شدن هوا دسته های زنجیر زنی و سینه زنی تشکیل می دادند
واز محل تکایا و حیسینیه های خود با عزاداری به طرف میدان شبیه خوانی حرکت می کردند وپس از گردهمایی بزرگ عاشورائی به تماشای تعزیه روز عاشورا می نشستند و پس از شهادت امام حسین(ع) دوباره با تشکیل دسته جات سینه زنی به طرف مسجد جامع حرکت می کردند و نماز ظهر عاشورا را در مسجد جامع اقامه می کردند.
اما در سالهای اخیر مردم شهرستان دهلران نماز ظهر عاشورا را در محل میدان شبیه خوانی برگزار می کنند و پس از اقامه نماز و قرائت دعای زیارت امام حسین در ظهر عاشورا به خانه می روند.
آوازی به بلندای یک قرن
آیین شبیه خوانی عاشورا در دهلران قدمتی صد ساله دارد. تعزیه و شبیه‌خوانی که در این شهرستان اجرا می‌شود در سال 1315 (ه.ش) توسط مرحوم حاج جمعه اسکندری شروع و تا امروز ادامه داشته است.
در این آیین، حركت كاروان امام حسین (ع) تا شهادت آن حضرت، شهادت یاران امام و به آتش كشیدن خیمه ها در قالب نمایش و شبیه خوانی به اجرا درمی آید. در این برنامه 300 نفر بصورت مستقیم كار شبیه خوانی روز عاشورا را اجرا می كنند.
برای اجرای این شبیه خوانی که سراسر با حزن و اندوه همراه است از وسایلی مانند شمشیر، سپر، نیزه و خنجرها استفاده می‌کنند. و به‌جز عوامل انسانی که با دقت خاصی برای نقش‌ها انتخاب می‌شوند از حیواناتی مانند اسب و شتر هم استفاده می‌شود.
برای درست کردن خیمه‌ها هم از نوعی پارچه‌های نازکتر استفاده می‌شود.
با توجه به شلوغی و ازدحام بالای جمعیت، سر و صدا، فریاد، آه و ناله در هنگام شهادت امام و یاران باوفایش و برای اینکه صدا به تمام حاضران برسد از بلندگوها وسیستم صوتی استفاده می‌کنند.
ایفا کنندگان نقش‌های اهل بیت ویاران امام هم از لباس مخصوص آن تاریخ و روزگار اسلام که یک ردای بلند و انواع سربندهای مختلف است البته به رنگ سبز، وهمچنین جنگاوران سپاه امام علاوه براین لباسها از رزم جامه هایی شامل کلاه خود ، سپر، شمشیر ، خنجر و زره استفاده می‌کنند و سربازان یزید هم لباس‌هایی به رنگ قرمز بر تن دارند.
این مراسم چنان در فکر و اندیشه مردم شهرستان دهلران به‌خصوص جوانان جا افتاده که شب قبل از روز عاشورا مردم ضمن برپایی عزاداری و نخوابیدن تا صبح روز عاشورا یا به‌قول دهلرانی‌ها (شب حیه) یعنی شب احیا و بیداری که به شب آخر دهه اول می‌گویند و همه از نحوه شهادت امام حسین (ع) و یاران با وفایش در روز اجرای مراسم صحبت می‌کنند و وعده دیدار خود را در روز شبیه‌خوانی می‌دهند.
اجرای درست و استفاده از امکانات همزمان با تاریخ واقعه و استفاده کردن از امکانات روز به این مراسم شکوه خاصی داده است که تأثیر بسیاری بر فرهنگ دینی جامعه استان ایلام دارد و مصداق این ضرب‌المثل شیرین فارسی است که می‌گوید: "شنیدن کی بود مانند دیدن".
حلیم برای ایلامی‌ها متبرک است
ماه محرم در استان ایلام با پخت حلیم همراه است. به این صورت که خانواده ای که از وضعیت مالی مناسبی برخوردار است اعلام می‌کند که قصد پخت حلیم و نظر آن را دارد. مردم محله نیز به نیت امام حسین (ع) در خانه وی جمع شده و تا صبح در کنار دیگ حلیم بیدار می‌مانند.
حلیم باید تا صبح هم بخورد و این کار را افرادی که جمع شده‌اند انجام می‌دهند. حلیم در استان ایلام متبرک است؛ زیرا پخت آن مردم را به یاد ائمه اطهار و به خصوص امام حسین (ع) و یارنش می‌اندازد. صبح روز بعد حلیم پخته شده با کمک مهمانان، بین دسته های عزاداری تقسیم می‌شود.
ایلامی‌ها نزدیکی زیادی با امام حسین (ع) و یارنش دارند و همین باعث شده تا مردمی دیندار، متدین و معتقد باشند و مراسم‌های سوگواری بزرگان دین برای آنان معنای دیگری داشته باشد.
آنان در این مراسم‌ها با دل و جان سوگواری می‌کنند و دارا و فقیر تا جایی که در توان دارند به نیت امامان، نظورات خود را بین مردم و دسته‌های عزاداری توزیع می‌کنند.
انتهاي پيام/ز
ايلام از دیرباز از مهمترین مراکز شیعه و فرهنگ و تمدن اسلامی بوده و نمودهای خاصی از این باور اصیل را به نمایش گذاشته است, یکی از این جلوه ها، عزاداری اباعبدالله الحسین(ع) است.
مردم ايلام، همانند ساير مناطق كشور، ماه محرم را محترم ميشمرند و در جريان مراسم عزادارى، به سينه زنى، نوحه خوانى و تعزيه گردانى و در برخىنقاط به زنجير زنى ميپردازند.
بافرا رسيدن ماه محرم، استان يكپارچه غرق عزا مي‌شود و بر بام منازل و سر در مساجد و حسينهها، پرچمهاى سبز، سياه و سرخ بر افراشته مي‌شود، بر تن نوزادانى كه اولين محرم را درك مي‌كنند، لباس سبز ميپوشانند.
مردم لباس سياه به تن مي‌كنند و تا اربعين لباس سياه به تن دارند. در اين مدت از هر گونه مراسم شادى خوددارى مي‌نمايند.
عزادارى ماه محرم در ايلام، ازشب اول محرم آغاز مي‌شود و تا ظهر روز عاشورا ادامه دارد. از روز هفتم، عزادارى گستردهتر مي‌شود و شهر و روستا حال و هواى ديگرى پيدا مي‌كنند.
از هفتم ماه محرم به بعد، مردم ايلام حمام رفتن، اصلاح سر و صورت و حتى شانه كردن را مكروه مي‌دانند. از اين روز سفرههاى حضرت عباس عليهالسلام در هر كوى و برزن بر پا مي‌شود، و در خيابانها از عزاداران با چاى و شربت پذيرايى مي‌شود.
از شب هفتم رفت و آمد دستجات از حسينهها و مساجد آغاز مي‌شود و شب تاسوعا و عاشورا خيابان‌هاى شهر مملو از جمعيت مي‌شود و اين عزادارى تا ظهر عاشورا ادامه مي‌يابد.
شب عاشورا در ايلام شب احياء است، در اين شب مردم تا سحر بيدار ميمانند و پس از پايان عزادارى عمومى به منازل همسايه ها مي‌روند در هر محله و كوچههاى چند منزل به پخت حليم ميپردازند و همسايههاى ديگر شمع نذرى، چاى و شربت نذرى خود را در كنار ديگهاى حليم بين عزاداران تقسيم مي‌كنند.
مردم ايلام بر اين باورند كه هر كس در شب عاشورا در پخت حليم امام حسين عليهالسلام كمك كند، حاجتش برآورده خواهد شد. در اين شب زنان نيز در مجالس زنانه شركت كرده و خود را پريشان زده مي‌كنند.
صبح روز عاشورا، شهر يكپارچه عزا مي‌شود. دستجات عزادارى شكل ميگيرد. عزاداران بر شانه و پيشانى خود گل ميمالند. مراسم عزادارى در ظهر عاشورا با فريادهاى يا حسين به پايان ميرسد. در شام غريبان نيز مردم ايلام به عزادارى ميپردازند و از پخت و پز خود دارى مي‌كنند.
ماه محرم و مراسم‌های عزاداری بهترین زمان برای برگزاری آیین‌ها و مراسم‌های سوگواری در کشور محسوب می‌شود. از آنجا که مردم ایلام نیز در این ماه آداب و رسوم مختص به خود را دارند که البته برای فوت اشخاص بزرگ نیز از آن استفاده می‌شود؛ در این گزارش سعی می شود مهمترین نوع عزاداری این مردم عاشق اهل بیت را بیان کنیم.
چمر، مراسمی مختص بزرگان و مردان
به هر گوشه از ایلام که سر بزنید با آداب و رسوم متفاوت و زیبایی مواجه می‌شوید که دیدن هرکدام لذت خاص خود را دارد، اما یکی از مهمترین این مراسم، «چمر» است که فقط برای مردها و بزرگان دین یا ایل برگزار می‌شود. هدف از برگزاری این مراسم نیز پاسداشت اقدامات ارزشمند و یادآوری بزرگی این افراد است.
این مراسم به ندرت برای زنان برگزار می‌شود و برگزاری آن در گذشته و اکنون به تقویت روحیه همکاری، تعامل، آشنایی خانواده‌ها و چشم پوشی از کدورت‌ها می‌انجامد.
در قدیم برای برگزاری چمر و دعوت از مهمانان، از سه روز پیش توسط چاپارها به آنان خبر می‌دادند.
اما امروزه این کار راحت‌تر انجام می‌شود و همان یک روز قبل برای دعوت در نظر گرفته می‌شود. بعد از اینکه روز برگزاری مراسم مشخص و برنامه‌ریزی‌های آن انجام شد، بزرگان ایل محل مناسب برای برگزاری چمر را نتخاب می‌کنند.
این مکان باید طوری انتخاب شود که ظرفیت پذیرایی از همه مهمانان و دعوت شدگان را داشته باشد. جالب است بدانید با اینکه این مراسم اغلب برای مردان برگزار می‌شود اما زنان نیز در آن شرکت می‌کنند.
دایره‌های گچی، محل برپایی چادر عزاداری
بعد از انتخاب مکان مناسب برای برگزاری چمر، در وسط آن به وسیله گچ، خط دایره‌ای فرضی کشیده می‌شود تا بتوان دو چادر یکی برای مردان و یکی برای زنان را در وسط آن نصب و از مهمانان پذیرایی کرد. گفتنی است که افرادی که در این مراسم شرکت می‌کنند با خود هدایایی به نام« پِرسانَه » می‌آورند.
پرسانه رسمی در ایلام است که طبق آن افراد شرکت کننده هدیه‌ای به صاحب مراسم اهدا می‌کنند و این هدیه در دفترچه‌ای ثبت می‌شود و بعدها اگر مراسمی داشتند، صاحب عزاداری آن را جبران می‌کند.
پرسانه می‌تواند هرچیزی باشد. از وجه نقد گرفته تا انواع خوراکی‌های پخته یا خام که می‌تواند به برگزاری بهتر مراسم کمک کند.
البته این رسم در بسیاری از استان‌های کشور وجود دارد اما تفاوت آن با پرسانه‌های دیگر این است که مختص نزدیکان نیست و هرکسی می‌تواند این هدیه را به صاحب مراسم بدهد.
همچنین در دادن پرسانه، کدورت و دشمنی معنایی ندارد و کسی این فکر را نمی‌کند که چون با صاحب مراسم کدورت داشته پس پرسانه نمی‌برد.
گل‌مالی و پارچه‌های چادر نشانه همزادپنداری مهمانان
ایلامی‌ها برای شرکت در چمر و ابراز همدردی با صاحب مراسم، ابتدا شانه های خود را گل مالی کرده و بعد وارد چادر مراسم می‌شوند.
وقتی وارد چادر شدند یک نفر از صاحبان مراسم برای نشان دادن احترام با یک چاقوی کوچک و یک سینی به سمت آنان می‌رود و با آن گل‌های مالیده شده به روی شانه های مهمانان را پاک می‌کند.
البته زنان در این مراسم به روی سربندهاشان گل می‌مالند و اینگونه همدردی خود را با زنان عزادار دیگر نشان می‌دهند. در چمر همچنین برخی از مردان برای نشان دادن غم و ناراحتی خود گوشه ای از سیاه چادر برگزاری مراسم را بریده و به گردنشان می‌آویزند.
«خشکه» و« تره »، نام روزهای برگزاری چمر است
با اینکه امروزه به علت پیچیده شدن زندگی انسان‌ها و مشغولیت‌های زیاد بسیاری از افراد چمر را یک روزه برگزار می‌کنند.
اما درگذشته و هنوز هم هستند افرادی که چمر را به شکل قدیم و در سه روز برگزار می‌کنند.
اولین روز از چمر « خشکه» نام دارد.
این روز به صورت آزمایشی برگزار می‌شود تا همه کسانی که دعوت شده‌اند بتوانند در روزهای دوم و سوم خود را به مراسم برسانند.
به این دلیل خشکه گفته می‌شود که در این روز از افراد پذیرایی رسمی نمی‌شود و این پذیرایی را در روز دوم و سوم که همه جمع شدند کامل‌تر و مفصل‌تر انجام می‌دهند.
اما با شروع روز دوم و بعد از آن روز سوم، پذیرایی به صورت « تره» انجام می‌شود. یعنی پذیرایی در این دو روز به صورت کاملا رسمی و مفصل از مهمانان به عمل می‌آید و برای صرف نهار « پّلو» داده می‌شود.
خوب است بدانید که پلو، نوعی آبگوشت سنتی مردم ایلام است که مردم نون را در آن تلیت می‌کردند. اما امروزه دیگر کمتر از این غذا در مراسم‌ها استفاده می‌شود.
آواز خوانی و سرایش اشعار
یکی از مشخصه های مراسم چمر ایلامی‌ها وجود سرایندگان یا به زبان محلی « بوویش» است. این افراد در دو گروه به صورت دایره شکل به خواندن و سرایش اشعار و آوازهای هجایی در چادرها می‌پردازند.
مضمون اشعار آنان ذکر دلاوری‌ها، شهامت‌ها، شاخص‌های خوب و همچنین صفات بارز شخص متوفی یا یکی از ائمه اطهار و گاها اشخاص فوت شده در سنوات گذشته است.
یکی دیگر از کارهایی که ایلامی‌ها در مراسم چمر انجام می‌دهند، نشان دادن اسبی مادیان به نام «کْتل » است.
به علت شلوغی و ازدیاد جمعیت از اسب مادیان استفاده می‌شود تا رم نکند و آرام باشد. برای آماده کردن کتل، از تعدادی سرپوش زنانه یا به زبان محلی «گلونی» استفاده می‌شود. به این صورت که با گلونی سر مادیان را پوشانده و تفنگ، قطار فشنگ، خنجر و سایر وسایل فرد فوت شده را به آن آویزان می‌کنند و در گوشه ای از میدان نگه می‌دارند.
گفتنی است که زن‌ها با دیدن کتل شروع به شیون و زاری کرده و بر سر و صورت خود می‌کوبند.
حضور زنان در برگزاری چمر
در مراسم چمر ایلامی‌ها، زنان به طریقی خاص حضور خود را اعلام می‌کنند. به این صورت که وقتی زنان صاحب عزا به زبان محلی در حال « و» کردن هستند؛ یعنی با دست بر صورت خود می‌کوبند، زنان مهمان ضمن همراهی با آنان و « و» کردن، در چشمان زنان صاحب عزا نگاه می‌کنند.
در این شرایط زنان صاحب عزا با دست اشاره ای به سر آنان می‌کند تا نشان دهد که از آنان تشکر می‌کند و قدردان زحمت‌هایشان است.
بعد از این کار زنان مهمان وارد میدان چمر می‌شوند و در جایگاهی که برای آنان درنظر گرفته شده است، مستقر می‌شوند.
کار آنان خواندن آواز مخصوص به خود است که در زبان محلی به آن « مور» می‌گویند. مور شعرهایی وزین با لحن خاص زنانه است و اشعار آن در وصف دلاوری‌ها و خصوصیات خوب ائمه اطهار، متوفی و گاها متوفیان افرادی که در مراسم شرکت کرده‌اند است.
معمولا زنانی که این کار را انجام می‌دهند باید صدایی قوی و رسا داشته باشند تا همه مهمانان صدای آنان را بشنوند.بعد از صرف نهار و پذیرایی، مهمانان مدتی استراحت می‌کنند و بعد از آن بازهم مراسم آوازخوانی و سوگواری تا شب ادامه می‌یابد.
«چک چی» یادگاری از چمر برگزار شده
با گذشت چند روز از برگزاری چمر در ایلام، در محلی که چمر برگزار شده است و در وسط دایره ای که چادر عزاداری را برپا کرده بودند، مردم منطقه سنگ‌ها را به صورت مخروطی روی هم می‌چینند، به طوری که از دور مانند یک بنای سنگی دیده می‌شود و یادآور برگزاری مراسم چمر است.
در زبان محلی به این مخروط سنگی «چک چکی» یا چمرگاه گفته می‌شود و سالهای سال در همان محل باقی می‌ماند. البته باید توجه داشت که چمر معمولا در فصلی مناسب که نه خیلی سرد و نه خیلی گرم باشد برگزار می‌شود.
عزاداری مهاجران عراقی ساکن دهلران ایلام
یکی دیگر از مراسمی که در ماه محرم و ایام سوگواری در استان ایلام برگزار می‌شود، « چایینه» است.
دیدن این مراسم که توسط مهاجرین عراقی ساکن دهلران ایلام انجام می‌شود نیز خالی از لطف نیست.
در ایام محرم بیشتر مردها در سوگواری سالار شهیدان امام حسین (ع ) و یارانش، در استان ایلام نقش فعالی دارند؛ اما زنان نیز با اجرای رسم «چایینه» نشان می‌دهند که فقط شاهدان اندوهگین نیستند و مراسم ویژه‌ای برای عزاداری و سوگواری سالار شهیدان دارند.
از جمله این چایینه‌ها می‌توان به چایینه حضرت قاسم (ع) در روز هفتم، چایینه حضرت عباس (ع ) در روز هشتم، چایینه امام حسین (ع ) در روز دهم و چایینه روز اربعین حسینی اشاره داشت.
به طور مثال در چایینه قاسم، بر تن دختری جوان و ازدواج نکرده لباس عروسی می‌پوشانند و پس از آن چایینه خوان‌ها، این رسم را به جا می‌آورند.
تعزیه دهلران ،آئینی به قدمت یک قرن
مردم استان ایلام بویژه شهرستانهای دهلران وآبدانان از سالهای دور، مراسمات تعزیه خوانی سنتی برای بزرگان وامامان برگزار می کردند که منسجم ترین وباشکوهترین این تعزیه ها در ظهر روز عاشورا درمیدان نینوا با حضور اقشار مختلف مردم برگزار می‌شد بدین صورت که عزاداران امام حسین (ع) که شب عاشورا را شب زنده داری می کردند وتا صبح به نوحه وعزا مشغول بودند با روشن شدن هوا دسته های زنجیر زنی و سینه زنی تشکیل می دادند
واز محل تکایا و حیسینیه های خود با عزاداری به طرف میدان شبیه خوانی حرکت می کردند وپس از گردهمایی بزرگ عاشورائی به تماشای تعزیه روز عاشورا می نشستند و پس از شهادت امام حسین(ع) دوباره با تشکیل دسته جات سینه زنی به طرف مسجد جامع حرکت می کردند و نماز ظهر عاشورا را در مسجد جامع اقامه می کردند.
اما در سالهای اخیر مردم شهرستان دهلران نماز ظهر عاشورا را در محل میدان شبیه خوانی برگزار می کنند و پس از اقامه نماز و قرائت دعای زیارت امام حسین در ظهر عاشورا به خانه می روند.
آوازی به بلندای یک قرن
آیین شبیه خوانی عاشورا در دهلران قدمتی صد ساله دارد. تعزیه و شبیه‌خوانی که در این شهرستان اجرا می‌شود در سال 1315 (ه.ش) توسط مرحوم حاج جمعه اسکندری شروع و تا امروز ادامه داشته است.
در این آیین، حركت كاروان امام حسین (ع) تا شهادت آن حضرت، شهادت یاران امام و به آتش كشیدن خیمه ها در قالب نمایش و شبیه خوانی به اجرا درمی آید. در این برنامه 300 نفر بصورت مستقیم كار شبیه خوانی روز عاشورا را اجرا می كنند.
برای اجرای این شبیه خوانی که سراسر با حزن و اندوه همراه است از وسایلی مانند شمشیر، سپر، نیزه و خنجرها استفاده می‌کنند. و به‌جز عوامل انسانی که با دقت خاصی برای نقش‌ها انتخاب می‌شوند از حیواناتی مانند اسب و شتر هم استفاده می‌شود.
برای درست کردن خیمه‌ها هم از نوعی پارچه‌های نازکتر استفاده می‌شود.
با توجه به شلوغی و ازدحام بالای جمعیت، سر و صدا، فریاد، آه و ناله در هنگام شهادت امام و یاران باوفایش و برای اینکه صدا به تمام حاضران برسد از بلندگوها وسیستم صوتی استفاده می‌کنند.
ایفا کنندگان نقش‌های اهل بیت ویاران امام هم از لباس مخصوص آن تاریخ و روزگار اسلام که یک ردای بلند و انواع سربندهای مختلف است البته به رنگ سبز، وهمچنین جنگاوران سپاه امام علاوه براین لباسها از رزم جامه هایی شامل کلاه خود ، سپر، شمشیر ، خنجر و زره استفاده می‌کنند و سربازان یزید هم لباس‌هایی به رنگ قرمز بر تن دارند.
این مراسم چنان در فکر و اندیشه مردم شهرستان دهلران به‌خصوص جوانان جا افتاده که شب قبل از روز عاشورا مردم ضمن برپایی عزاداری و نخوابیدن تا صبح روز عاشورا یا به‌قول دهلرانی‌ها (شب حیه) یعنی شب احیا و بیداری که به شب آخر دهه اول می‌گویند و همه از نحوه شهادت امام حسین (ع) و یاران با وفایش در روز اجرای مراسم صحبت می‌کنند و وعده دیدار خود را در روز شبیه‌خوانی می‌دهند.
اجرای درست و استفاده از امکانات همزمان با تاریخ واقعه و استفاده کردن از امکانات روز به این مراسم شکوه خاصی داده است که تأثیر بسیاری بر فرهنگ دینی جامعه استان ایلام دارد و مصداق این ضرب‌المثل شیرین فارسی است که می‌گوید: "شنیدن کی بود مانند دیدن".
حلیم برای ایلامی‌ها متبرک است
ماه محرم در استان ایلام با پخت حلیم همراه است. به این صورت که خانواده ای که از وضعیت مالی مناسبی برخوردار است اعلام می‌کند که قصد پخت حلیم و نظر آن را دارد. مردم محله نیز به نیت امام حسین (ع) در خانه وی جمع شده و تا صبح در کنار دیگ حلیم بیدار می‌مانند.
حلیم باید تا صبح هم بخورد و این کار را افرادی که جمع شده‌اند انجام می‌دهند. حلیم در استان ایلام متبرک است؛ زیرا پخت آن مردم را به یاد ائمه اطهار و به خصوص امام حسین (ع) و یارنش می‌اندازد. صبح روز بعد حلیم پخته شده با کمک مهمانان، بین دسته های عزاداری تقسیم می‌شود.
ایلامی‌ها نزدیکی زیادی با امام حسین (ع) و یارنش دارند و همین باعث شده تا مردمی دیندار، متدین و معتقد باشند و مراسم‌های سوگواری بزرگان دین برای آنان معنای دیگری داشته باشد.
آنان در این مراسم‌ها با دل و جان سوگواری می‌کنند و دارا و فقیر تا جایی که در توان دارند به نیت امامان، نظورات خود را بین مردم و دسته‌های عزاداری توزیع می‌کنند.
انتهاي پيام/ز
