تنوع آيينی عيد فطر در ميان اقوام ايرانی/ از «ریش سفیدان» ترکمن تا «عاشیق نوازان» آذری

به گزارش خبرنگار گروه فرهنگی باشگاه خبرنگاران جوان؛ شب و روز عید فطر به عنوان یکی از عزیزترین شب های مسلمانان و به تبع آن ایرانیان است. شب و روزی که نویدبخش پایان یک ماه مبارزه با نفس و عهد دوباره با پروردگار برای بندگی است. ماه رمضان ماهی است که به فرموده پیامبر اکرم (ص) اولش رحمت، وسطش آمرزش و پایانش رهایی از آتش جهنم است. حتما از همین روست که شادی زایدالوصفی در شب و روز عید فطر جان مسلمانان را در برمی گیرد و هر کس از هرجا و با هر فرهنگی به نوعی شادمانی خود را ابراز میکند. 

در فرهنگ ایرانی از آنجا که اقوام مختلفی از کرد، لر و بلوچ و ترکمن و آذری و ... حضور دارند، می توان گفت که هر یک آداب و آیین خاصی را برای برپایی مراسم عید فطر دارند. در نظریه جامعه شناسی ساختی- کارکردی پارسونز، نظام اجتماعی مبتنی بر کنش متقابل اجتماعی میان افراد شکل می گیرد، کنش متقابلی که براساس ارزش ها و هنجارهای اجتماعی شکل می گیرد. شاید از همین روست که افراد یک جامعه سعی در انجام اعمالی دارند که منطبق با نظام اجتماعی باشد. 

بر اساس همین نظریه می توان گفت که برپایی مراسم آیینی خاص هر منطقه و فرهنگ محلی می تواند علاوه بر کارکرد فردی، کارکرد اجتماعی هم داشته باشد و موجبات همبستگی، وحدت و ارتباط هرچه بیشتر مردم یک جامعه باشد. از همین رو می توان انجام مناسک و آیین های مذهبی را دارای کارکردهای فردی، اجتماعی و دینی دانست. در میان این مراسم مذهبی، آیین و رسوم مربوط به عید فطر از جایگاه ویژه ای برخوردار است که در ادامه به اختصار به برخی از رسوم در اقوام و شهر های مختلف اشاره می شود.

استقبال از عید سعید فطر چند روز مانده به این روز یکی از اصلی ترین رسم های فرهنگ ها و اقوام مختلف ایرانی است. ترکمن ها، بلوچ ها، مردم عرب زبان خوزستان، مردم زاهدان و خرمشهر از جمله اقوامی هستند که چند روز مانده به عید فطر به استقبال این روز می روند. این استقبال بیشتر با خانه تکانی، شیرینی پزی و خرید لباس نو خود را نشان میدهد. شاید بتوان گفت عطر دل انگیز نان محلی قوم ترکمن قبل از هرچیز نوید آمدن عید فطر را به همگان می دهد. 

از دیگر مناسک عید سعید فطر درمیان اقوام و مردم شهرهای مختلف دیدن هلال ماه و م‍ژدگانی آن به اهل خانه و محل است. در این میان مردان قوم ترکمن در حالی که آواز سنتی «اورازا بایرامی» را می خوانند، برای دیدن هلال ماه به بام ها می روند. در آیینی دلنشین مردم گلپایگان هلال ماه نو را با نگاه به ظرف آب و در زنجان ماه نو را در آینه می بینند. همچنین مردم یزد پس از رویت ماه نو پس از نگاه به سبزه، قرآن و آب روان به چهره کودکان نگاه می کنند و مژده عید رمضان را به آنها می دهند. 

مراسم وداع با ماه مبارک رمضان از دیگر آداب و رسوم اقوام و مردم کشورمان در روز پایانی ماه رمضان است. برای مثال در نیشابور ظرف خرمایی در مقابل استاد جلسه قرار دارد، با خاتمه قرآن کریم و ختم جزء سی ام آن، کوچکترین فرد حاضر در جلسه، خرماگردانی می کند و رسم است که مردم خرما را برای شفای بیمارانشان می برند. از جمله دیگر مراسم الوداع خوانی در شهر کازرون است که در این مراسم ابیات زیر به شکل دسته جمعی خوانده می شود: 

ای بهترین ماه ها، ماه مبارک الوداع/ دیگر کجا بینم تو را، ماه مبارک الوداع

عمر گران درباختم تا صحبتت دریافتم/ قدر تو را نشناختم، ماه مبارک الوداع

خواندن نماز عید فطر در جای جای میهن مان یکی از اصلی ترین آداب این روز است. در تهران این مراسم به امامت رهبری معظم و در مشهد و سایر شهرها این مراسم برگزار می شود. در میان اقوام ترکمن، مردم با خواندن نغمه های مربوط به عید به سمت مساجد رفته، نماز را به پا می دارند و پس از آن آرام آرام به سمت روحانی می روند تا ضمن مصافحه و تبریک عید، بنا به رسمی تفکری دیرینه اجابت دعاهایشان را نزدیک تر سازند. 

یکی از رسوم بسیار جالب قوم ترکمن این است که پس از اقامه نماز در جشنی موسوم به «آق قویون» یا جشن ریش سفیدان سالمندان 63 ساله را به پاس بزرگداشت 63 سال زندگی پیامبر اسلام تکریم می کنند. 

در میان اقوام کرد پس از نماز عید فطر، حلقه اتحاد بزرگی در مساجد تشکیل می شود در آن میان یکی از طلب به قصیده خوانی مداحانه پرداخته و سایرین با او همراهی می کنند. 

از دیگر آیین ها و آداب اقوام مختلف در کشورمان آوازخوانی محلی است. در میان اقوام ایرانی، قوم کرد و آذری زبان به ترتیب آوازهای محلی «اورازا بایرامی»  و «عاشیق نوازان» را می خوانند. همزمان با آن به رقص و پایکوبی می پردازند. 

دیدار با خانواده هایی که در سال گذشته عزیزی را از دست داده اند، پخت انواع خوراکی ها و غذاهای نذری و خیرات آنها، حضور بر سر مزار درگذشتگان و ... از دیگر آداب و آیین های اقوام مختلف در این روز بزرگ است. در این میان قوم بلوچ رسمی دارند و آن قربانی است؛ آنها معتقدند بعد از یک ماه بندگی با ریختن خون پس از یک ماه مهمانی خداوند، شر شیطان را از خود دور می کنند .

با توجه به اینکه تمامی این مراسم و آیین ها همگی به صورت جمعی برگزار می شوند، می توان به خوبی ارتباط آن را با نظریه جامعه شناسی ساختی کارکردی پارسونز دریافت. برپایی این مراسم نه تنها کارکردی فردی، که کارکردی اجتماعی دارد و می تواند در همبستگی و وحدت جامعه موثر باشد و در اینجاست که به نظر می رسد نقش رسانه ها در بازتاب این آداب و رسوم موثر باشد چرا که می تواند در ایجاد از سویی نشاط اجتماعی و از طرفی همبستگی اجتماعی موثر باشد و از سویی دیگر نشان دادن آیین ها و مراسم های مربوط به اعیاد اسلامی هم می تواند یکی از راه های آشنایی با فرهنگ اقوام مختلف باشد. 

انتهای پیام/