جایگاه کلاهدوزی در استان اردبیل

به گزارش گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از اردبیل، یکی از خصوصیات صنایع دستی این است که این صنعت حاصل روح ملت ها و آئین فرهنگ ملی کشورهاست که به سادگی با رجوع به آمار صنایع دستی کشورها می توان به روحیه مردم آن کشور پی برد، بنابراین صنایع دستی تنها یک کالا برای مبادله نیست، بلکه خصوصیات فرهنگی و ویژگی های اقوام از طریق صنایع دستی مبادله می شود و نوعی ارتباط را ایجاد می کند.

آنچه در ایران اصطلاحا «صنایع دستی» نامیده شده را می توان با رویکردهای مختلفی فهمید و تحلیل کرد. در واقع پژوهش در صنایع دستی نمی تواند معنایی در جهان آکادمیک تولید کرده و موثر واقع شود مگر اینکه بتوان آن را از چشم های مختلف رشته ای دید.

استان اردبیل با دارا بودن ۵۲ رشته فعال صنایع دستی جایگاه اصلی صنایع دستی در کشور محسوب می شود و این رقم در مقایسه با تعداد صنایع دستی کشور رقم قابل توجهی است و به معنایی دیگر این استان شمال غربی کشور را به یکی از کانون های تولید صنایع دستی تبدیل کرده است. صنایعی که اغلب با قدمت چندین صد ساله همراه بوده و ۳۰ هزار صنعتگر را مشغول به خود کرده است.

محصولاتی كه با استفاده از پوست و چرم دباغی شده به شیوه سنتی تولید می گردد، نظیر پوستین، كلاه پوستی و چاروق جزء اصلی ترین صنایع دستی استان اردبیل می باشد که می توان کلاهدوزی را شاخص ترین این صنایع دستی در استان اردبیل دانست.

استفاده از کلاه پوستی در استان اردبیل از دوره قاجاریه رواج داشته است اما با گذشت زمان و با روی کار آمدن صنعت و محصولات صنعتی این روزها کمتر شاهد استفاده مردم از این نوع کلاه ها هستیم.

کلاه که استفاده از آن در ایران باستان رایج بود و از زمان گذشته مورد استفاده پادشاهان و امیران قرار می گرفت، علاوه بر کاربرد تزئین و آسایش، شغل، نژاد و طبقه اجتماعی افراد را نشان می داد. در گذشته انواع مختلفی از کلاه مورد استفاده قرار می گرفت، مانند تاج، دیهیم، بساک، کلاهراسته، دستار (عمامه ای شبیه کلاه)، باشلق ( شبیه کلاه خود) و کلاه های نمدی تخم مرغ شکل؛ که کلاه های نمدی در میان افراد قبایل ایرانی رایج بود .

مواد و مراحل دوخت کلاه

مردم شناس میراث فرهنگی و صنایع دستی استان اردبیل در این باره بیان کرد: در دوخت کلاه در استان اردبیل سعی می شود تا از وسایل مرغوب استفاده کرد و به همین منظور استفاده از پوست گوسفندهایی که مو مجعد هستند در این حرفه مدنظر بوده و از زمان گذشته تاکنون هر چند که توسعه این شغل به رویا تبدیل شده است اما هم اکنون نیز ما تمام تلاش خود را برای احیای این حرفه به کار گرفته ایم.

مجتبی جوان اجدادی تصریح کرد: از مهم ترین موادی که در دوخت کلاه به کار می رود پوست گوسفند(بره) قره قل هست که این نوع پوست یک نوع حالت خاصی داشته و فقط مخصوص دوخت و تهیه کلاه می باشد.

وی در خصوص مراحل تهیه و دوخت کلاه در استان اردبیل اظهار کرد: مراحل تهیه و دوخت کلاه نیز همانند سایر مشاغل دشواری های بسیاری دارد و انجام تک تک این مراحل نیازمند مهارت و هنر خاصی در این زمینه است که از جمله این مراحل می توان به آش دادن پوست، دباغی کردن، تهیه آستری کلاه، لایی دادن آن و سریش از جمله مهم ترین مراحل انجام و تهیه کلاه در استان اردبیل به شمار می آید.

مردم شناس استان یکی از سخت ترین و دشوارترین مرحله در زمینه دوخت کلاه در اردبیل را آش دادن پوست گوسفند بره دانست و افزود: در این مرحله به محض تولد نوزاد گوسفند آن را ذبح کرده و اقدام به جدا کردن پوست آن می کنند و دلیل آن این است که نباید لایه های پوست آن باز شود چون هرچه قدر که موی بره مجعد بودن خود را حفظ کند به آن اندازه کلاه نیز مرغوب بوده و با قیمت بالاتری به فروش می رسد.

اکثر کارگاه های کلاهدوزی در استان اردبیل را نمی توان در زمره کارگاه جای داد چون بیشتر به صورت مغازه های کلاهدوزی در بازار راسته کلاهدوزان اردبیل جای دارند و تمام استادان هر یک در مغازه خود مشغول به دوخت کلاه می باشند که این امر یکی از اصلی ترین خلل ایجاد شده در کم رونق بودن بازار کلاهدوزان در اردبیل می باشد.

پیشکسوتان کلاهدوزی در استان اردبیل

با اینکه کلاهدوزی در گذشته در استان اردبیل از جایگاه ویژه ای در زمینه اشتغال و اقتصاد برخوردار بود اما اکنون شاهد کم رونق بودن این شغل و حرفه در استان هستیم که به عبارتی دیگر می توان کلاهدوزی و کلاه در استان اردبیل را جز صنایع دستی این استان معرفی کرد.

کلاهدوزی در گذشته در استان اردبیل شغل بسیاری از مردمان این استان بود اما اکنون در این زمینه فقط حاج صفر جعفرزاده و حاج اسماعیل شیرین زبان مشغول به تولید این صنایع دستی در استان می باشند.

پیشکسوت 82 ساله بازار راسته کلاهدوزان اردبیل در خصوص به فراموشی سپرده شدن این صنایع دستی در استان برای ما می گوید، من از کودکی زیر دست پدر مرحوم خود مراحل دوخت کلاه را آموزش دیدم و اکنون 70 سال است که این حرفه و شغل را بدون هیچ دلسردی و با عشق تمام انجام می دهم.

حاج صفر جعفرزاده ادامه می دهد: زمانی که من شروع به کار در مغازه کلاهدوزی پدرم کردم آن زمان تمام مغازه های راسته بازار کلاهدوزان پررونق بود و همانطور که در زمان قدیم زنان چادر را مایه آبرو و عزت خود می دانستند مردان نیز کلاه را مایه شرافت و آبرو برای خود می دانستند و به همین جهت ما سفارش های زیادی مبنی بر دوخت کلاه داشتیم اما امروزه کمتر کسی را می توان دید که کلاه پشمی بر سر دارد چون با روی کار آمدن صنعت و باز شدن پای کلاه های صنعتی به بازار دیگر بازار کلاهدوزان نه تنها در استان ما بلکه در کشور تبدیل به یک آثار باستانی شده است.

وی با اشاره به اینکه هم اکنون فقط من و یکی دیگر از دوستانم مشغول به دوختن کلاه هستیم، یادآور شد: متاسفانه با گذشت زمان کسی در این حرفه قدم نگذاشته است و فرزندانمان امروزه به دنبال شغلی هستند که کم زحمت و پردرآمد باشد و اگر که همینطور پیش برویم باید در موزه ها و میان آثار باستانی به دنبال کلاه اردبیل باشیم.

پیشکسوت کلاهدوز استان اردبیل از سختی های کار نیز برای ما می گوید، هر کاری سختی و دشواری خاص خود را دارد اما دوخت کلاه را نمی توان از سختی های این حرفه دانست چون این کار فقط کمی وقت لازم دارد و اگر که با حوصله تمام و با دقت به انجام آن اقدام کنیم شیرینی های خاص خود را دارد و من با اینکه تمام عمر خود را صرف انجام این شغل کرده ام هنوز هم با تمام عشق و علاقه ای که به شغل پدرم دارم حاضرم مثل گذشته تمام سفارشات استان را تقبل شوم.

حاج جعفرزاده بیان می کند: سرمایه گذاری در تولید کلاه را می توان به سرمایه ثابت و متغیر تقسیم کرد. مغازه، کارگاه و وسایل موجود در مغازه را می توان در زمره سرمایه ثابت جای داد و وسایل مصرفی در دوخت کلاه همچون پوست، پارچه، آستری و سایر ملزومات دوخت را نیز سرمایه متغیر این حرفه دانست که همه این لوازم از زمان پدر مرحوم برای من باقی مانده است و تنها سرمایه زندگی برای من محسوب می شود.

ضرورت برندسازی صنایع دستی استان اردبیل

با اینکه استان اردبیل قابلیت تبدیل شدن به قطب اصلی تولید و توسعه صنایع دستی در کشور را دارد این در حالی است که ما به حد کافی نسبت به معرفی صنایع دستی اقدام نکرده ایم و همین خلاءها موجب شده است سرمایه گذاری های غیر کارشناسی و تبلیغات غیر واقع مشاهده شود که می توان این امر را تنها علل اصلی کم رونق بودن بازار صنایع دستی در استان اردبیل تلقی کرد.

تمامی ضعف های برجای مانده از شکل معرفی صنایع دستی در اردبیل موجب شده است معاونت صنایع دستی و هنرهای سنتی میراث فرهنگی استان اردبیل تدبیر جدی برای بازنگری در برنامه ها را پیش گیرد.

معاون صنایع دستی میراث فرهنگی استان اردبیل با اشاره به اینکه برندسازی تنها راه نجات صنایع دستی استان محسوب می شود، بیان کرد: از جمله موضوعاتی که به جد پیگیر هستیم و نسبت به تحقق آن پافشاری داریم ثبت نشان ملی و بین المللی جغرافیایی گلیم نمین و ورنی مغان است که امیدواریم با تحقق این امر زمینه برای ثبت ملی صنایع دستی دیگر استان نیز هموار شود.

علیرضا دباغ عبداللهی تصریح کرد: نشان ملی به محصول کاملا بومی در جایی که تولید می شود تعلق می گیرد و تاکنون به دلیل اینکه نشان ملی در هیچ صنعت دستی نداشتیم این مهم می تواند تحول قابل توجه در معرفی و هویت سازی صنایع دستی استان فراهم سازد.

وی در عین حال به مستند سازی سه رشته صنعت دست اشاره کرد و یادآور شد: سال گذشته سه صنعت دست مستند نگاری شد و امسال مستند نگاری سه مورد دیگر به ویژه صنایعی که رو به منسوخ شدن و فراموشی است، در دستور کار قرار دارد که از مهم ترین این سه صنایع می توان به رنگرزی سنتی و صحافی استان اردبیل اشاره کرد.

معاون صنایع دستی میراث فرهنگی استان اردبیل میزان صادرات صنایع دستی استان به داخل و خارج کشور را قابل قبول عنوان کرد و گفت: طبق اعلام نهادهای متولی میزان صادرات صنایع دستی استان بر اساس خود اظهاری صنعتگران در سال ۹۳، ۷۲۰ هزار دلار بوده است که این میزان هم اکنون رو به کاهش است و باید در زمینه احیای دوباره صنایع دستی استان اردبیل تلاش مضاعفی داشته باشیم.

معاون صنایع دستی استان اردبیل بی توجهی به معرفی صحیح را آفتی برای صنایع دستی می داند و معتقد است این غلفت ممکن است هویت صنعت دست ساز را مختل کرده و راه را برای سواستفاده باز بگذارد.

انتهای پیام/س