معادل‌سازی 45هزار واژه بیگانه به زبان فارسی

به گزارش حوزه ادبیات گروه فرهنگی باشگاه خبرنگاران جوان؛ فرهنگستان زبان و ادب فارسی به عنوان نهادی شناخته شده است که همراه با موسسات و نهادهایی چون بنیاد سعدی در راه معرفی زبان فارسی به جهانیان و گسترش هر چه بیشتر قلمرو این زبان در سطح جهان گام برداشته است اما به راستی این نهاد در طول یک سال کاری خود چه می‌کند و تا چه اندازه در بومی سازی اصطلاحات غیر فارسی و ایجاد یک زبان علمی فارسی توفیق یافته است.

به بهانه فرا رسیدن عید نوروز و اتمام سال1394 به سراغ نسرین پرویزی، معاون گروه واژه‌گزینی فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی رفته‌ایم تا از چند و چون فعالیت یک سال اخير این گروه و میزان موفقیت آنها در تقويت زبان فارسی علمي مطلع بشویم.

 کار گروه واژه‌گزینی كاري مداوم است.

این گروه نتيجة فعاليت هر سالة خود را در قالب فرهنگی تدوین و به نمایشگاه کتاب سال بعد عرضه مي‌کند البته سال کاري گروه از مهرماه سال جاری تا مهر ماه سال آینده است. بنابراین، واژه‌هايی که از مهرماه 1393تا پایان تیر ماه1394آماده می‌شود پس از گردآوری، به صورت یک فرهنگ، و با حدود 3500 تا 4000 واژه به جامعه عرضه می‌شود.

از کارهای دیگر گروه واژه گزینی می‌توان به جمع‌آوری و انتشار مجموعه‌های هزارواژه اشاره کرد که مجموعة واژه‌های تخصصی هستند که از ميان مصوبات فرهنگستان زبان و ادب فارسی در يك حوزة خاص علمي استخراج می‌شوند، و براي متخصصاني كه مايل باشند مجموعة واژه‌هاي مرتبط با تخصص خود را يكجا در اختيار داشته باشند تدوين مي‌شود. هر گروه و حوزة تخصصي كه مجموعة واژه‌هایشان در مصوبات ما از هزار واژه فراتر رود یک هزارواژه خواهد داشت.

واژه‌نامه‌اي نيز در دست تدوين است كه حاوي تمامي واژه‌هاي مصوب بدون تعريف است. يعني واژه‌نامة دوزبانه و با ذكر حوزة كاربرد هر واژه.

در عين‌حال، همه واژه‌های مصوب فرهنگستان زبان و ادب فارسی وارد یک برنامة نرم‌افزاري شده و در اختیار تمامي متقاضياني که به نوعی با این واژه ها سر و کار دارند قرار می‌گیرد. ما امیدواریم که همین واژه ها را به صورت یک لوح فشرده منتشر كنيم و در دسترس عموم قرار بدهیم. البته علاوه بر همه این کارها به طور مداوم برای تدوین استاندارد های ملی با سازمان استاندارد همکاری داریم و واژه های مصوب را در استانداردهای ملی درج می‌کنیم.

در طول سالهای گذشته بعضی از واژه‌ها همچون (درازآویز تزیینی)، (کش‌لقمه) و (خودروی بزرگ جمعی) را به فرهنگستان زبان و ادب فارسی نسبت داده‌اند که از مصوبات این فرهنگستان نیست و ما هم به دفعات توضیح داده ایم که این واژه‌ها ارتباطی به مصوبات ما ندارند.

فرهنگستان زبان وادب فارسی اصلا به واژه‌هاي که كاملاً در زبان فارسی جا افتاده است نپرداخته و تصمیمی هم مثلاً برای تغییر اسم غذاهای خاص نداريم زیرا قرار نیست که نام آنها تغییر کند. 

اما فرهنگستان همواره با این مشکل مواجه است که مردم به‌خصوص استادان و افرادی که در روزنامه ها مصاحبه می‌کنند و جامعه را تحت تاثیر قرار می‌دهند معادل‌هايي را به ما نسبت می‌دهند که از مصوبات فرهنگستان زبان و ادب فارسی نیست.

متاسفانه به نظر می‌رسد که این افراد با مصوبات فرهنگستان زبان و ادب فارسی آشنا نیستند، چون به طور مرتب مطالبي را تكرار مي‌كنند که نشان مي‌دهد هيچ تلاشي نكرده‌اند كه ببينند آيا فرهنگستان آنها را تصویب کرده است يا نه.

ما بارها از طریق نشریات و سازمان صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران اعلام کردیم که از ارتباط با استادان خوشحال مي‌شويم و از اينكه نظرات خود را با ما در ميان بگذارند استقبال می‌کنیم وخیلی خوشحال می‌شویم که مردم در مورد واژه‌هایمان اظهارنظر کنند.

امروزه واژه‌هاي بحث‌برانگیز می‌شوند که با عموم ارتباط دارند، ولی فقط نزدیک به 500 واژه از مجموع 45 هزار واژه‌ای که تا به امروز معادل‌گزيني كرده‌ايم عمومی هستند و بقیة آنها واژه‌های تخصصی علوم مختلف هستند كه ممكن است برخي از آنها نيز به زبان عموم راه پيدا كند. ما امید داریم که بتوانیم یک زبان علمی فارسی داشته باشیم و بتوانیم در همة مراحل تحصیل و تمام مقاطع تحصیلی از واژه‌هاي فارسي استفاده کنیم و دانشجویان و استادهایمان بتوانند با همین زبان فارسی با یکدیگر تعامل بکنند.

اما متآسفانه به واژه‌های علمی تصویب‌شده در فرهنگستان زبان  و ادب فارسی كمتر توجه مي‌شود یعنی ما کوچکترین اظهار نظری درباره واژه‌های علمی دریافت نمی‌کنیم و حتی با وجود اینکه يك بار مشخصاً براي عده‌ای از افراد مشخص مصوبات حوزة مربوط به آنها را فرستاديم یک جواب هم دریافت نکرديم.

البته در مورد واژه‌های عمومی که مردم با آنها سر و کار دارند و در بعضی مواقع رایج هم نشده ولی فرهنگستان تلاش کرده که برای آنها معادلی بگذارد اظهار نظر زیادی می‌شود و ما هم خوشحال می‌شویم که پیشنهاد بدهند چون ما واژه ها را برای3 سال به صورت آزمایشی تصويب می‌کنیم و هیچ مشکلی هم نیست که معادل ديگري پيشنهاد بدهند، اگر واژه‌شان مناسب‌تر از معادل فرهنگستان باشد مطرح و در صورت تأييد جایگزین واژة فرهنگستان می‌شود.

به طور مثال واژه‌هاي چون کمپین، سِگ وِی یا استندآپ کمدی بررسی شده‌اند و معادل‌هایی مطرح شده که بعضی‌هایشان در برنامه‌هاي صداوسيما به نظرخواهی گذاشته می‌شوند تا مردم نظرشان را بدهند.

تمامی واژه‌هايی که در فرهنگستان زبان و ادب فارسی تصویب شده است تا 3 سال اول آزمایشی هستند و بعد ازآن هم امکان تغییر آنها وجود دارد، زیرا به هر حال زبان پویا است و نمی‌توان جلوی آن را گرفت؛ یعنی اگر واژة بهتری مطرح شد فرهنگستان اصرار ندارد که حتما باید واژه‌ای که ما گفته‌ایم به کار برود، بنابراین تحت شرايطي تغییرپذیر هستند.

البته این موضوع آن‌طور که درزمینة واژه‌های عمومی امكان‌پذير است، درخصوص واژه‌های تخصصی صدق نمی‌کند، زیرا گاهی افراد معادلی خوش‌آواتر، و قشنگ‌تر از معادل مصوب فرهنگستان زبان و ادب فارسی را برای یک واژة تخصصی پیشنهاد می‌دهند، اما بحث علم باید از بحث واژه‌های عمومی جدا شود. تصویب معادل واژه‌های عمومی به دلیل آنکه در غالب موارد و البته به صورت خوشه‌واژه‌ نيستند، راحت‌تر از معادل‌سازی برای واژه‌های تخصصی است. نمی‌شود برای واژه‌های علمی و تخصصی فقط یک معادل قشنگ بسازیم زیرا دانشجو یا استادی که با این واژه ها سر و کار دارد باید بتواند با شنیدن واژه مورد نظر خود به نوعی آن را ریشه‌یابی کند؛ حتي اگر گرده‌برداری شود در برخی از موارد، بهتر از انتخاب یک واژة زيباست. چون واژه‌های تخصصی در علوم رشد می‌کنند و بايد بتوان تمام خانوادة واژه را براساس واژة اصلي ساخت. واژه‌های عمومی معمولا به یک شیء یا پدیده ارتباط دارند که خانواده‌ای ندارد.

در نتیجة این رشد و نمو واژه‌ها در علوم، پسوندها و پیشوندهایی به معادل اوليه افزوده می‌شود و با این کار صورت‌های مختلف از آنها ساخته می‌شود که اگر شما برای آنها معادل مفهومی بسازید هر روز باید یک واژه جدید بسازید. این کار باعث می‌شود که ارتباط واژه‌های هم‌خانوادة تخصصی با یکدیگر قطع شود و ذهن به‌كار‌برندگان واژه‌ها را اشغال مي‌كند.

در نتیجه، برای معادل‌سازی واژه‌های تخصصی باید خانواده این واژه‌ها را در نظر گرفت. اگر معادلی برای یک واژه علمی به ما پیشنهاد داده شده و پیشنهاد‌دهنده آن تصور می‌کند که فرهنگستان به کار او بی اعتنایی کرده است، باید بداند که فرهنگستان پیشنهاد وی را مطرح می‌کند اما شما فقط جزء کوچکی از آن خوشه ای را که بررسی کرده‌ایم می‌بینید و باید متوجه باشیم که کل این مجموعه لازم است یکجا دیده شود.

همه اعضای گروه‌های تخصصی که با ما همکاری می‌کنند متخصصان رشته‌های تخصصي مختلف هستند. بنابراین اینگونه نیست که بگوییم ادیبان و زبان‌شناسان به تنهايي معادل‌سازی مي‌کنند، مسلماً 6تا7 متخصصي که در یک گروه واژه گزینی تخصصی با ما همكاري می‌کنند، معادل‌ها را پذیرفته‌اند و آنها را در کلاسهای درس خودشان به‌کار می‌برند تا پس از محک زدنشان در صورت وجود هر گونه اشکالی آنها را تغيير دهند. البته می‌توانم بگویم که درخصوص واژه‌های علمی تاكنون فردی به جز خود اعضاي گروه‌هاي تخصصي پیشنهادی برای تغيير واژه‌های معادل‌سازی شده نداده است.

ما دفتر سیزدهم فرهنگمان را همراه با هزارواژه‌هايی در حوزه‌های تخصصی تغذیه و فناّوری غذا، ریاضی و مجموعة مهندسی به بیست و نهمین نمایشگاه بینالمللی کتاب تهران ارائه می‌کنیم و امیدواریم بتوانیم یک مجموعه واژه‌های عمومی و عمومی‌شده را هم روانه این نمایشگاه بکنیم. این مجموعه دربرگیرنده واژه‌هايی است که به اندازه‌ای در حوزه‌های تخصصی پزشکی و غیره رایج هستند که عموم مردم هم آنها را به کار می‌برند.

یک مجموعه واژه‌های ورزشی را هم زیر چاپ داریم كه همة واژه‌هایي را که در حوزه‌های مختلف ورزشی معادل‌سازی شده است در برمي‌گيرد.

اميدوارم که بودجة مناسبی در اختیار گروه واژه‌گزینی قرار بگیرد تا بتواند گروه‌هایی را که به دلیل مشکلات مالی تعطیل شده‌اند فعال کند، زیرا در سال 1394نزدیک به 30 گروه تخصصي از زیرمجموعة هفتاد كارگروه واژه‌گزینی فرهنگستان زبان و ادب فارسی به حالت تعلیق درآمده‌اند یا ارتباطشان با ما قطع شد.

انتظار من از جامعه این است که درباره فرهنگستان زبان و ادب فارسی و مصوبات آن به‌طور مستند اظهار نظر کنند. هر ایراد با پايه و اساسي که به فرهنگستان گرفته شود جای سپاس‌گزاري دارد ولی وقتی که بدون اطلاعات قبلی به آن ایراد می‌گیرند، ایراد آنها با استقبال روبه‌رو نمي‌شود و در حد شايعه باقي مي‌ماند.

وی افزود: بهتر است که مردم و متخصصان پس از دیدن شیوة کارمان نقدی آگاهانه ارائه بدهند.

بدترین اتفاق سال1394تعطیلی گروه‌هایمان بود و اينكه متاسفانه در سال گذشته مجبور شدیم که به خاطر مشکلات مالی یکي از شوراهاي واژه‌گزيني را تعطیل کنيم که اگر چه لطمه‌ای به حجم کاری ما نزد، از تنوع واژه‌‌هاي ما كاست.

شاید بهترین اتفاق سال گذشته هم این بود که ما پژوهشکدة واژه گزینی را افتتاح کردیم، یعنی در سال 1394 در حوزة مطالعات واژه‌گزینی در مقطع كارشناسي ارشد دانشجو پذيرفتيم و اميدواريم اين افراد پس از پايان تحصيل، سفيران فرهنگستان در مراكز مختلف باشند و به غناي علمي زبان فارسي بيفزايند.

گفتگو از نسرین خدایاری

انتهای پیام/