"ثقه الاسلام" نخست جهان اسلام کیست؟
محمد بن یعقوب بن اسحاق کُلینی یکی از مشهورترین دانشمندان جهان اسلام است، چرا که با تلاش و کوشش کم نظیرش، به امانت و شهرت در نزد هم شیعه و هم اهل سنت دست یافت و ماندگار شد.
به گزارش گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان، روح الله والی مقدم گفت: در تاریخ اسلام و شیعه و در میان حکیمان و عالمان روزگاران دور و نزدیک، افرادی معدودی یافت می‌شوند که لقب "ثقه الاسلام" بر آنها نهاده شده و برازنده آنان باشد.
و اما یکی از مشهورترین این برجستگان، محمد بن یعقوب بن اسحاق کُلینی است، از اهالی ناحیه حسن آباد، حدّ فاصل جاده قم – تهران.
او از مشهورترین دانشمندان جهان است که به ترویج مذهب حق پرداخت و در مشهور بودن چنان بود که شیعه و سنّی، برای گرفتن فتوا به وی مراجعه می‌کردند و از آنجا که مورد وثوق هر دو طرف بود، به "ثقه الاسلام" مشهور شد و البته نخستین دانشمندی بود که به این عنوان مفتخر گشت.
درباره این وثاقت و امانتداری کلینی، نقل قول‌های متعددی از علمای اهل سنت و شیعه موجود است که به بیان عالم و دانشمند جلیل القدر، مرحوم سید بن طاووس (ره) بسنده می‌کنیم که فرموده است:
"وثاقت و امانت کلینی در نقل حدیث، مورد اتفاق عموم دانشمندان ماست."
تولد او را در زمان زندگانی نورانی امام حسن عسکری (ع) نوشته‌اند و البته رحلتش هم در ماه شعبان سال 328 یا 329 هجری قمری اتفاق افتاده است.
وی در زندگی علمی خود، بیش از 40 استاد برجسته را در قم، بغداد، ری و کوفه درک کرد که از آن جمله می‌توان به آیات احمد بن ادریس قمی، حسین بن محمد بن عمران اشعری قمی، ابوالحسن محمد بن عبدالله اسدی کوفی، محمد بن عقیل کلینی و علی بن ابراهیم قمی اشاره کرد.
شیخ کلینی در عین حال شاگردان بسیاری را هم پرورش داد که شخصیتی مانند جعفر بن محمد بن قولویه قمی از آن جمله است.
او در سفرهای متعدد علمی اش، به درستی به کمبود وجود یک کتاب جامع حدیثی شیعه پی برد و پس از آن، 20 سال زحمت کشید تا توانست کتاب ارزشمند و ماندگار "الکافی" را جمع آوری کند.
او با این کار بزرگ، بسیاری از دانشمندان بعدی شیعه و سنی را مرهون تلاش خود ساخت.
باید توجه داشت که کتاب باعظمت "الکافی"، مشتمل بر سه بخش اصول کافی، فروع کافی و روضه کافی و در مجموع دارای حدود 16 هزار حدیث از حضرت رسول اعظم (س) و ائمه معصومین (ع) است.
در عین حال، "الکافی" مشتمل بر 30 عنوان است که نخستین آنها کتاب "عقل و جهل"، سپس کتاب "فضل علم" و در ادامه عناوینی مانند توحید، حجت (شناخت امامت و امامان)، ایمان و کفر، دعا، فضائل قرآن، طهارت، نماز، زکات، روزه، حج و... است که انتخاب عنوان "عقل" و بررسی احادیث و روایات مربوط به این کلیدواژه، برای آغاز این کتاب، نشاندهنده هوشمندی بی نظیر مرحوم کلینی در اهمیت دادن به مسئله عقل و معرفت است.
"الکافی" در حقیقت، نخستین کتاب از کتب چهارگانه و معتبر حدیث و منبع فقه شیعه است که تقریبا از 11 قرن پیش تا کنون، مأخذ نخستین کتب فقه و حدیث و مدرک و مرجع محدّثین و فقها و مستند مجتهدان بزرگ شیعه امامیه در استنباط احکام شرعی بوده است و از نظر اهمیت و قِدمت، بر سه کتاب دیگر کتب اربعه شیعه، یعنی "مَن لا یحضره الفقیه" شیخ صدوق و همچنین "التّهذیب" و "الإستبصار" شیخ طوسی مُقدَّم است.
برای پی بردن به اهمیت و مقام والای کتاب جامع "الکافی" و رنج و کوشش قابل تقدیر ثقه الاسلام کلینی کافی است که بدانیم، حضرت صاحب العصر و الزمان (عج) با تعبیر "الکافی کافٍ لِشیعَتِنا؛ کتاب الکافی برای شیعیان ما کافی است" این مجموعه ارزشمند را ستوده‌اند؛ مجموعه‌ای که با حدود 16 هزار حدیث و از لحاظ متن و سند، بیش از مجموع احادیث 6 کتاب معتبر و معروف اهل سنت، حدیث دارد.
درباره این کتاب بسیار مهم هم، نقل قول‌های متعددی از دانشمندان اهل سنت و شیعه در دست است که بیان چند نمونه از آنها، خالی از لطف نیست.
مولی محمد امین استرآبادی، محدث مشهور، در کتاب "فوائد مَدَنیّه" خود می‌نویسد: "ما از استادان و علمای خود شنیده‌ایم که در اسلام، کتابی هم وزن کافی - که کتاب دیگری بتواند به پایه آن برسد - تصنیف نشده است. همچنین علامه آیت الله مجلسی (ره) نیز درباره کافی چنین اظهار نظر فرموده است: «کتاب کافی ... از لحاظ ضبط درست و جامعیت، بهترین کتاب اصول اولیه حدیث شیعه و بهترین و بزرگترین تألیفات فرقه ناجیه شیعه امامیه در این زمینه است».
درباره اهمیت کم نظیر این کتاب، نکات دیگری هم وجود دارد که یکی از آنها، گستره وسیع شرح‌ها، ترجمه‌ها، تلخیص‌ها و حاشیه نویسی‌های متعدد بر این کتاب – بیش از 70 مورد - است که گاهی چندین جلد را شکل می‌دهد و البته به زبان‌های متعدد مانند انگلیسی، فارسی، عربی، اردو و آذری هم ترجمه شده است.
اما مشهورترین و شاید بهترین شرح‌های نوشته شده بر کتاب کافی، شرح این کتاب توسط فیلسوف نامدار جهان اسلام، آیت الله صدرالمتألهین (ملاصدرا) در کنار شرح‌های دیگر مانند شرح آیت الله علامه ملا صالح مازندرانی، شرح آیت الله ملا محسن فیض کاشانی و همچنین شرح آیت الله علامه محمدباقر مجلسی است که برخی از دانشمندان ما، شرح اخیر، یعنی شرح "مرآت العُقول" علامه مجلسی را بهترین شرح نوشته شده بر "الکافی" می‌دانند.
مرحوم کلینی علاوه بر "الکافی"، تألیفات ارزشمند دیگری هم دارد که کتاب "الرّد علی القرامطه"، یکی دیگر از این آثار است.
باید گفت قرامطه، فرقه‌ای بودند که عقیده داشتند اسماعیل پسر حضرت امام جعفر صادق (ع)، پس از شهادت پدر بزرگوارش، از نظرها پنهان شده و امام غائب است.
اینان در حقیقت همان اسماعیلیه نخستین بودند و دلیل نامگذاری آنها به قرامطه یا قرمطی این بود که نخستین بار شخصی به نام "قرمط"، از مردم حومه کوفه، چنین ادعایی را مطرح کرد و پیروان او، به نام وی خوانده شدند؛ قرامطه البته در گذر ایام، به انحرافات بیشتر در عقیده و رفتار کشیده شدند و حتی بر ضد عموم مسلمین، شورش‌ها کردند.
کتاب "الرجال"، کتاب "الرسائل"، کتاب "تفسیر الرؤیا" و همچنین مجموعه "ما قیلَ فی الأئمّه مِنَ الشّعر" (مجموعه شعر مناقب و فضائل اهل بیت عصمت و طهارت (ع))، از دیگر آثار مرحوم ثقه الاسلام کلینی است که همین عنوان اخیر کتاب شعری او، اوج خاکساری و تواضع او را در برابر حضرات معصومین (ع) نشان می‌دهد؛ چراکه نامی از خود به عنوان شاعر نبرده و به جای عبارت "قُلتُ؛ گفتم"، از عبارت "قیلَ؛ گفته شد" استفاده کرده است.
اکنون در ایام بزرگداشت این حکیم، فقیه، مُحدّث و عالم برجسته جهان اسلام – که خود در شهرهای مختلف و از جمله قم پرورش یافت و بسیاری از بزرگان قم را هم پرورش داد – به روح ملکوتی اش درود می‌فرستیم و از او استمداد دعای خیر می‌طلبیم.
انتهای پیام/ز
و اما یکی از مشهورترین این برجستگان، محمد بن یعقوب بن اسحاق کُلینی است، از اهالی ناحیه حسن آباد، حدّ فاصل جاده قم – تهران.
او از مشهورترین دانشمندان جهان است که به ترویج مذهب حق پرداخت و در مشهور بودن چنان بود که شیعه و سنّی، برای گرفتن فتوا به وی مراجعه می‌کردند و از آنجا که مورد وثوق هر دو طرف بود، به "ثقه الاسلام" مشهور شد و البته نخستین دانشمندی بود که به این عنوان مفتخر گشت.
درباره این وثاقت و امانتداری کلینی، نقل قول‌های متعددی از علمای اهل سنت و شیعه موجود است که به بیان عالم و دانشمند جلیل القدر، مرحوم سید بن طاووس (ره) بسنده می‌کنیم که فرموده است:
"وثاقت و امانت کلینی در نقل حدیث، مورد اتفاق عموم دانشمندان ماست."
تولد او را در زمان زندگانی نورانی امام حسن عسکری (ع) نوشته‌اند و البته رحلتش هم در ماه شعبان سال 328 یا 329 هجری قمری اتفاق افتاده است.
وی در زندگی علمی خود، بیش از 40 استاد برجسته را در قم، بغداد، ری و کوفه درک کرد که از آن جمله می‌توان به آیات احمد بن ادریس قمی، حسین بن محمد بن عمران اشعری قمی، ابوالحسن محمد بن عبدالله اسدی کوفی، محمد بن عقیل کلینی و علی بن ابراهیم قمی اشاره کرد.
شیخ کلینی در عین حال شاگردان بسیاری را هم پرورش داد که شخصیتی مانند جعفر بن محمد بن قولویه قمی از آن جمله است.
او در سفرهای متعدد علمی اش، به درستی به کمبود وجود یک کتاب جامع حدیثی شیعه پی برد و پس از آن، 20 سال زحمت کشید تا توانست کتاب ارزشمند و ماندگار "الکافی" را جمع آوری کند.
او با این کار بزرگ، بسیاری از دانشمندان بعدی شیعه و سنی را مرهون تلاش خود ساخت.
باید توجه داشت که کتاب باعظمت "الکافی"، مشتمل بر سه بخش اصول کافی، فروع کافی و روضه کافی و در مجموع دارای حدود 16 هزار حدیث از حضرت رسول اعظم (س) و ائمه معصومین (ع) است.
در عین حال، "الکافی" مشتمل بر 30 عنوان است که نخستین آنها کتاب "عقل و جهل"، سپس کتاب "فضل علم" و در ادامه عناوینی مانند توحید، حجت (شناخت امامت و امامان)، ایمان و کفر، دعا، فضائل قرآن، طهارت، نماز، زکات، روزه، حج و... است که انتخاب عنوان "عقل" و بررسی احادیث و روایات مربوط به این کلیدواژه، برای آغاز این کتاب، نشاندهنده هوشمندی بی نظیر مرحوم کلینی در اهمیت دادن به مسئله عقل و معرفت است.
"الکافی" در حقیقت، نخستین کتاب از کتب چهارگانه و معتبر حدیث و منبع فقه شیعه است که تقریبا از 11 قرن پیش تا کنون، مأخذ نخستین کتب فقه و حدیث و مدرک و مرجع محدّثین و فقها و مستند مجتهدان بزرگ شیعه امامیه در استنباط احکام شرعی بوده است و از نظر اهمیت و قِدمت، بر سه کتاب دیگر کتب اربعه شیعه، یعنی "مَن لا یحضره الفقیه" شیخ صدوق و همچنین "التّهذیب" و "الإستبصار" شیخ طوسی مُقدَّم است.
برای پی بردن به اهمیت و مقام والای کتاب جامع "الکافی" و رنج و کوشش قابل تقدیر ثقه الاسلام کلینی کافی است که بدانیم، حضرت صاحب العصر و الزمان (عج) با تعبیر "الکافی کافٍ لِشیعَتِنا؛ کتاب الکافی برای شیعیان ما کافی است" این مجموعه ارزشمند را ستوده‌اند؛ مجموعه‌ای که با حدود 16 هزار حدیث و از لحاظ متن و سند، بیش از مجموع احادیث 6 کتاب معتبر و معروف اهل سنت، حدیث دارد.
درباره این کتاب بسیار مهم هم، نقل قول‌های متعددی از دانشمندان اهل سنت و شیعه در دست است که بیان چند نمونه از آنها، خالی از لطف نیست.
مولی محمد امین استرآبادی، محدث مشهور، در کتاب "فوائد مَدَنیّه" خود می‌نویسد: "ما از استادان و علمای خود شنیده‌ایم که در اسلام، کتابی هم وزن کافی - که کتاب دیگری بتواند به پایه آن برسد - تصنیف نشده است. همچنین علامه آیت الله مجلسی (ره) نیز درباره کافی چنین اظهار نظر فرموده است: «کتاب کافی ... از لحاظ ضبط درست و جامعیت، بهترین کتاب اصول اولیه حدیث شیعه و بهترین و بزرگترین تألیفات فرقه ناجیه شیعه امامیه در این زمینه است».
درباره اهمیت کم نظیر این کتاب، نکات دیگری هم وجود دارد که یکی از آنها، گستره وسیع شرح‌ها، ترجمه‌ها، تلخیص‌ها و حاشیه نویسی‌های متعدد بر این کتاب – بیش از 70 مورد - است که گاهی چندین جلد را شکل می‌دهد و البته به زبان‌های متعدد مانند انگلیسی، فارسی، عربی، اردو و آذری هم ترجمه شده است.
اما مشهورترین و شاید بهترین شرح‌های نوشته شده بر کتاب کافی، شرح این کتاب توسط فیلسوف نامدار جهان اسلام، آیت الله صدرالمتألهین (ملاصدرا) در کنار شرح‌های دیگر مانند شرح آیت الله علامه ملا صالح مازندرانی، شرح آیت الله ملا محسن فیض کاشانی و همچنین شرح آیت الله علامه محمدباقر مجلسی است که برخی از دانشمندان ما، شرح اخیر، یعنی شرح "مرآت العُقول" علامه مجلسی را بهترین شرح نوشته شده بر "الکافی" می‌دانند.
مرحوم کلینی علاوه بر "الکافی"، تألیفات ارزشمند دیگری هم دارد که کتاب "الرّد علی القرامطه"، یکی دیگر از این آثار است.
باید گفت قرامطه، فرقه‌ای بودند که عقیده داشتند اسماعیل پسر حضرت امام جعفر صادق (ع)، پس از شهادت پدر بزرگوارش، از نظرها پنهان شده و امام غائب است.
اینان در حقیقت همان اسماعیلیه نخستین بودند و دلیل نامگذاری آنها به قرامطه یا قرمطی این بود که نخستین بار شخصی به نام "قرمط"، از مردم حومه کوفه، چنین ادعایی را مطرح کرد و پیروان او، به نام وی خوانده شدند؛ قرامطه البته در گذر ایام، به انحرافات بیشتر در عقیده و رفتار کشیده شدند و حتی بر ضد عموم مسلمین، شورش‌ها کردند.
کتاب "الرجال"، کتاب "الرسائل"، کتاب "تفسیر الرؤیا" و همچنین مجموعه "ما قیلَ فی الأئمّه مِنَ الشّعر" (مجموعه شعر مناقب و فضائل اهل بیت عصمت و طهارت (ع))، از دیگر آثار مرحوم ثقه الاسلام کلینی است که همین عنوان اخیر کتاب شعری او، اوج خاکساری و تواضع او را در برابر حضرات معصومین (ع) نشان می‌دهد؛ چراکه نامی از خود به عنوان شاعر نبرده و به جای عبارت "قُلتُ؛ گفتم"، از عبارت "قیلَ؛ گفته شد" استفاده کرده است.
اکنون در ایام بزرگداشت این حکیم، فقیه، مُحدّث و عالم برجسته جهان اسلام – که خود در شهرهای مختلف و از جمله قم پرورش یافت و بسیاری از بزرگان قم را هم پرورش داد – به روح ملکوتی اش درود می‌فرستیم و از او استمداد دعای خیر می‌طلبیم.
انتهای پیام/ز
