اما و اگر های «معماری امنیتی» جدید منطقه

به گزارش گروه وبگردی باشگاه خبرنگاران جوان؛ وقتی عربستان سعودی برطبل جدایی و تفرقه در منطقه غرب آسیا و خلیج فارس می کوبد و دنبال یارگیری از رژیم صهیونیستی به عنوان بزرگ ترین دشمن جهان اسلام و جهان عرب است و با آمریکای ترامپ رقص شمشیر می کند، جمهوری اسلامی ایران همه و حتی عربستان سعودی را به گفت وگو و مذاکره درباره تامین امنیت در منطقه فرا می خواند که آن را امنیت خود می داند و تنها راه رسیدن به آن را نیز مفاهمه در چارچوب یک مجمع منطقه ای بیان می کند.

«ابر اقدام سیاست خارجی» در برنامه ظریف
محمد جواد ظریف که در فهرست برنامه های پیشنهادی اش به مجلس برای رسیدن به سکانداری وزارت خارجه در سال های 92 و 96 ، گفت و گوهای منطقه ای دیده می شود ، معتقد است «ابر اقدام سیاست خارجی» دولت باید موضوع همسایگان باشد و در این زمینه در برنامه اش محور مهمی به عنوان «تقویت روند چندجانبه گرایی، ائتلاف سازی سیاسی با کشورهای همسو و مشارکت فعال در شکل دهی هنجارها و قواعد منطقه ای و جهانی براساس منافع ملی و ارزش های اسلامی» دیده می شود و در بخش راهبردهای عملیاتی نیز «گسترش شبکه های همکاری دو جانبه و چندجانبه سیاسی، امنیتی، اقتصادی و فرهنگی درون و فرامنطقه ای برای ایجاد محیط سیاسی و امنیتی با ثبات و پایدار در منطقه، ایجاد پیوندهای اقتصادی و سیاسی امنیتی پایدار دو و چندجانبه از طریق شناسایی پروژه های مشترک اقتصادی، فرهنگی و سیاسی، ایجاد نهادهای منطقه ای به ویژه مجمع گفت و گوی منطقه ای در خلیج فارس، تلاش برای ایجاد جبهه واحد منطقه ای در مبارزه با تروریسم، ، تقویت جنبش عدم تعهد، ارتقای همکاری های جمعی و حل بحران های منطقه ای، بهره گیری از ظرفیت های سازمان همکاری اسلامی در جهت پرداختن به مشکلات جهان اسلام،تقویت روابط بین منطقه ای و برجسته سازی نقش ایران به عنوان رابط بین منطقه ای» را به عنوان راهکارهای رسیدن به آن هدف بیان می کند .

بلایی که عربستان بر سر پیمان های منطقه ای آورد
اما تجربه این چند سال اخیر نشان داد که متاسفانه برخی کشورهای عربی به رهبری عربستان سعودی به واسطه دشمنی بی نتیجه و غیر معقول خود با جمهوری اسلامی، عملا سازمان ها و نهادهای منطقه ای و بین المللی را سیاسی، ناکارآمد و در واقع بی ثمر کرده اند. رفتار ریاض در قبال روند تصمیم گیری در سازمان همکاری اسلامی ، اتحادیه عرب و شورای همکاری خلیج فارس اگرچه فایده ای برای این کشور در دشمنی خود با تهران نداشته اما متاسفانه باعث شده تا این نهادهای منطقه ای، کارآمدی نیم بند خود را نیز از دست بدهند و عملکردشان به جای ایجاد اتحاد به سمت پمپاژ تفرقه سوق یابد که نمونه روشن آن را در یکدست ترین این سازمان ها که روزگاری شورای همکاری خلیج فارس بود شاهد هستیم. هرچند رفتار سیاسی عربستان تقریبا همه این نهادها را تخریب کرده بود اما اختلافات عربستان و قطر که از اوایل امسال آغاز شد نقطه پایانی بر کارآمدی شورای همکاری خلیج فارس محسوب می شود. در مقابل هرچه عربستان نفوذ و جایگاه خود را در این پیمان های منطقه ای از دست داد، بر قدرت و جایگاه دیگر کشورها افزوده شد. به عنوان مثال در سازمان همکاری اسلامی دیگر عربستان نفوذ قبلی را ندارد و در اجلاسیه اخیر آن نیز که پاییز امسال در استانبول برگزار شد، عربستان در جایگاهی منفعل قرار داشت و این ایران بود که فعالانه نقش آفرینی می کرد. هرچند نباید از تلاش های ترکیه نیز برای ارتقای جایگاه خود در میان کشورهای منطقه غافل شد.

پیشنهاد ایران برای ایجاد مجمع گفت و گوی منطقه ای
در واقع در مقابل این فضا سازی ها و نقش آفرینی تخریبی و منفی سعودی ها؛ ایران در سال های گذشته و به خصوص ماه های اخیر همواره بر گفت و گو و مسالمت در منطقه و تامین امنیت آن با حضور و مشارکت همه کشورهای منطقه و بدون دخالت قدرت های فرامنطقه ای تاکید داشته است. سال قبل ظریف در نشست امنیتی مونیخ، برای اولین بار در سطحی بین المللی پیشنهاد مشخص جمهوری اسلامی را در این خصوص ارائه کرد و گفت : «کشورهای منطقه خلیج فارس باید بر این وضعیت افتراق و درگیری فائق آیند و به جای آن به سمت ایجاد ترتیب های امنیتی واقع گرایانه حرکت کنند. شاید این حرکت بتواند در یک مجمع گفت و گوی منطقه ای، بر اساس اصول کلی مورد قبول و اهداف مشترک و با انتظارات معقول و محدود آغاز شود. این مجمع می تواند در طیف وسیعی از مسائل مفاهمه ایجاد کند که شامل اقدامات اعتماد و امنیت ساز، مبارزه با تروریسم، افراط گرایی و فرقه گرایی می شود. این مجمع همچنین می تواند ازهمکاری عملی در حوزه هایی از حفظ محیط زیست گرفته تا سرمایه گذاری و گردشگری را در برگیرد. چنین مجمعی می تواند درنهایت به یک ترتیب رسمی تر برای تجاوز نکردن و همکاری امنیتی منجر شود.» وی همچنین در اشاره ای ظریف تا حدودی برخی کشورهای مدنظر در این طرح را نیز آشکار و اظهار کرد: رئیس جمهوری اسلامی ایران، جناب آقای دکتر حسن روحانی در سفر [وقت خود] به عمان و کویت یک قدم اساسی در این جهت برداشتند.

شبکه سازی امنیتی بر اساس حاصل جمع غیر صفر
ظریف در اجلاس اخیر مونیخ که هفته گذشته برگزار شد نیزعلاوه بر تکرار پیشنهاد سال گذشته خود ، جنبه های بیشتری از این مجمع را رونمایی کرد و علاوه بر حوزه های اقتصادی و فرهنگی و محیط زیستی وارد همکاری های نظامی و امنیتی شد . وزیر خارجه کشورمان این بار پیشنهادش را با عنوان «معماری امنیتی جدید منطقه ای» به عرضه گذاشت و در توضیحاتش اظهار کرد : ایران معتقد است که منطقه خلیج فارس نیازمند یک معماری امنیتی جدید منطقه‌ای است.ما بر این باوریم و پیشنهاد یک منطقه قدرتمند را داده‌ایم. منطقه‌ قدرتمندی که در آن ملت‌های کوچک و بزرگ و حتی ‌آن هایی که رقابت‌های تاریخی با یکدیگر دارند، در برقراری ثبات مشارکت می‌کنند. برای ایجاد یک منطقه قدرتمند ما نیازمند آن هستیم که واقع‌بین باشیم و تفاوت‌ها را بپذیریم. ما نیازمند آن هستیم که به سمت امنیت جمعی و مفاهیمی چون شبکه‌ سازی امنیتی حرکت کنیم. شبکه سازی امنیتی بر اساس دیدگاه حاصل جمع غیر صفر است.وی بیان کرد: بلافاصله بعد از حصول برجام، ایران به دنبال استفاده از همان دیدگاه برای خلیج فارس و پیشنهاد ایجاد یک «مجمع گفت‌وگوی منطقه‌ای» بود. این پیشنهاد شنیده نشد، ولی هنوز روی میز است. این تنها راهی است که وجود دارد و شدنی است، اگر همسایگان ما به ما بپیوندند، مجمعی که به عنوان ابزاری برای کمک به سازمان دهی و پیشبرد گفت‌وگو در همه سطوح رسمی و غیررسمی در منطقه ما استفاده خواهد شد و در حالی که گفت‌وگوی رسمی و بین دولت‌ها تشویق می‌شود، می‌تواند گفت‌وگو بین دانشگاهیان و متفکران را نیز ترویج کند.

پیشنهاد «پیمان عدم تجاوز منطقه‌ای»
ظریف تاکید کرده بود که «ما باید این را به رسمیت بشناسیم که نیازمند اقدامات اعتمادساز در منطقه خلیج فارس هستیم، از ملاقات‌های نظامی مشترک تا از پیش اعلام کردن تمرینات نظامی و از اقدامات شفاف ساز در تدارکات تسلیحاتی تا کاهش هزینه‌های نظامی که همه این ها می‌تواند به یک پیمان عدم تجاوز منطقه‌ای منجر شود. ما می‌توانیم موضوعاتی چون تشویق توریسم، سرمایه‌گذاری مشترک و ... را آغاز کنیم.»وزیر خارجه کشورمان که به نظر می رسد پروژه مهم و بزرگی را پیش می برد، در کنفرانس والدای روسیه نیز بخشی از سخنرانی خود را به این موضوع اختصاص داد و این بار علاوه بر توضیح دوباره طرحش ، با اشاره به توقع و انتظار کشورمان از طرف های مقابل منطقه ای ، گفت : همسایگان ایران در خلیج فارس نیز باید مانند ما به این درک برسند که باید تلاش کنیم به یک «منطقه قوی» در خلیج فارس دست یابیم نه به «قوی ترین در خلیج فارس». دوران سلطه منطقه ای و جهانی مدت هاست پایان یافته و گرایش های سلطه جویانه تنها به ناامنی و بی ثباتی بیشتر منجر می شوند.

ایده ایجاد مجمع گفت و گو چطور قابل انجام است؟
سخنان متواتر و پی در پی ظریف در مجامع رسانه ای و تحقیقاتی بین المللی از یک سو و رفت و آمدهای زیاد مقامات ارشد کشورمان به برخی پایتخت های نزدیک و دوست با تهران نشان از اتفاقات مثبتی دارد که می تواند برای سال آینده امیدوار کننده باشد. دیدارهای متعدد مقامات ایرانی و عراقی در چندماه گذشته ، سفر منطقه‌ای ظریف به عمان و کویت و سفر زمستان گذشته رئیس جمهور به این دو کشور که استقبال ویژه ای را در پی داشت و نامه نگاری های روحانی و شیخ صباح امیر کویت، افزایش همکاری های منطقه ای ایران و ترکیه به ویژه در خصوص سوریه و در چهارچوب مذاکرات آستانه، در کنار برخی فضاسازی های کارشناسان سیاسی نزدیک به وزارت خارجه از جمله حسین موسویان که در مقاله ای خواستار گفت و گوی بی قید و شرط ایران و عربستان و نشست وزیران خارجه شش کشور عضو شورای همکاری خلیج فارس و ایران و عراق شده است همگی بیانگر این واقعیت است که جمهوری اسلامی ایران در پیشنهاد خود مصمم است .

بیشتر بخوانید: دقیق ترین تصمیم را از بُعد امنیت ملی در سوریه گرفتیم

اما برای آن که این دیدگاه ها از نظریات مکتوب و تئوری خارج شود و رنگ واقعیت بگیرد، باید اقدامات لجستیکی نیز بر آن تدوین کرد. ضمن این که طبق بند ۸ قطعنامه ۵۹۸ شورای امنیت سازمان ملل ( قطعنامه پایان جنگ ایران و عراق )، دبیرکل سازمان ملل موظف است گفت‌وگوهای خود با کشورهای حاشیه خلیج فارس را برای تامین امنیت و ثبات منطقه آغاز کند و همین موضوع می تواند محملی حقوقی را برای ورود ارکان سازمان ملل به موضوع برای کمک به حل سریع تر بحران های منطقه ایجاد کند و مبنای آغاز گفت‌وگوی منطقه‌ای و سازمان ملل برای تشکیل «سیستم همکاری و امنیت در خلیج فارس» شود .همان طور که در مطالب بالا به آن اشاره شده، عربستان سعودی در هفت سال اخیر کارکرد نهادهای منطقه ای همچون سازمان همکاری و شورای همکاری خلیج فارس را از ائتلاف هایی که برای رسیدن به راه حل اختلافات منطقه ای ایجاد شده بودند به نهادهایی سیاسی و ناکارآمد تبدیل کرده که تبدیل به بلندگوی مواضع سیاسی و منطقه ای ریاض شده اند و به جای آن که راه حل باشند، خود تبدیل به مشکل شده اند. چه این که در هرکدام از اجلاس هایی که این نهادها برگزار می کنند، چند کشور یا شرکت نمی کنند یا بیانیه پایانی را نمی پذیرند و بیانیه های پایانی این نشست ها نیز تبدیل به بیانیه هایی ضد ایران و سوریه و حزب ا... لبنان شده اند! به همین جهت در چنین شرایطی وزارت خارجه باید برای عملیاتی کردن ایده شکل گیری مجمع گفت و گوهای منطقه ای اقدامات عملی انجام دهد، چه این که تازمانی که این ایده ها، صرفا تیترهایی برای رسانه ها باشند هیچ راهی از پیش نمی برند در این زمینه و برای برداشتن نخستین قدم ها شاید کشورهایی همچون ایران ، عمان ، کویت ، عراق ، قطر، ترکیه، لبنان و حتی با کمی اغماض اردن و چه بسا پاکستان زمینه های لازم را برای نزدیکی بیشتر با یکدیگر و تشکیل مجمع گفت و گو داشته باشند.

البته در این زمینه برخی شنیده های غیر رسمی نشان از آن دارد که اقدامات موثری نیز در حوزه گفت و گو و مذاکرات غیر رسمی و غیر رسانه ای با برخی کشورهای اثرگذار و نزدیک به مواضع تهران در حال پیگیری است که اگر به نتایجی برسد می تواند تحول مهمی در اجرای طرح ایران باشد. چه بسا ایجاد چنین فرایندی دیگر کشورها را که شاید هم اکنون قرابت کمتری با ایران دارند نیز به این فرایند سوق دهد تا بتواند اجماعی نسبی برای حل مشکلات منطقه ایجاد کند. باید دید آیا به زودی می توانیم شاهد یک اتفاق مهم وچه بسا تاریخی به عنوان «ابر اقدام سیاست خارجی» در حوزه سیاست های منطقه ای باشیم تا ایران که هم اکنون قدرت بلامنازع منطقه ای در عرصه سیاسی و میدانی است، میدان دار ایجاد یک ائتلاف منطقه ای جدید و چه بسا یک نهاد جدید برای گفت و گو و حل و فصل مشکلات و مسائل منطقه باشد؟ باید منتظر بمانیم.

منبع: روزنامه خراسان

انتهای پیام/

زمینه ها و راهکارهای ایجاد سازوکار جدید منطقه ای کدام است؟