باشگاه خبرنگاران جوان - فصل دوازدهم برنامه تلویزیونی «چرخ» که از ابتدای سال ۱۴۰۴ پخش آن آغاز شده با رویکردی تازه و تمرکز راهبردی بر مفهوم «دژ دانش» روزهای یک شنبه، دوشنبه و سه شنبه به‌صورت زنده روی آنتن شبکه چهار می‌رود.
این برنامه که طی سال‌های گذشته به یکی از رسانه‌های اصلی گفت‌وگوی علمی در کشور تبدیل شده است، در فصل جدید تلاش می‌کند تصویری دقیق، مستند و واقع‌گرایانه از جریان زنده علم، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ایران ارائه دهد؛ تصویری که به گفته سازندگان، نه‌تنها بر دستاوردها، بلکه بر مسیر واقعی و گاه دشوار پیشرفت علمی کشور نیز تأکید دارد.
پویا پاک نژاد (سردبیر) درباره «چرخ» گفت: این برنامه همچنان مأموریت بنیادین خود را حفظ کرده و تلاش می‌کند میان جامعه علمی، صنعت، زیست‌بوم نوآوری و افکار عمومی پیوندی پایدار ایجاد کند.
هدف اصلی برنامه آن است که علم را از قاب محدود دانشگاه‌ها خارج کرده و به موضوعی قابل‌فهم و قابل‌گفت‌وگو برای عموم تبدیل کند، زیرا از دید سازندگان، علم زمانی به نیروی مؤثر اجتماعی تبدیل می‌شود که در معرض گفت‌وگوی عمومی و تحلیل انتقادی قرار گیرد.
وی تصریح کرد: در فصل جدید، موضوع ارتقای سواد علمی جامعه همچنان محور اصلی «چرخ» است. در دورانی که شایعات، توصیه‌های غیرعلمی و داده‌های نادرست در شبکه‌های اجتماعی فراگیر شده است، رسانه‌ها باید نقش پررنگ‌تری در ارائه اطلاعات معتبر و تحلیل‌های مستند ایفا کنند.
پاک نژاد تاکید کرد: «چرخ» می‌کوشد با زبانی دقیق اما ساده، مفاهیم پیچیده را برای مخاطب تشریح کند؛ موضوعاتی از جنس سلامت عمومی، تغییرات اقلیمی، انرژی، دانش داده، هوش مصنوعی و سیاست‌گذاری علمی که حضورشان در زندگی امروز مردم اجتناب‌ناپذیر است.
وی گفت: فصل دوازدهم رویکرد ویژه‌ای به مسائل روز زیست‌بوم فناوری ایران دارد. بررسی تحولات هوش مصنوعی، مرور تجربه‌های فناوران ایرانی در مسیر دشوار اما موفق تجاری‌سازی، معرفی دستاوردهای شرکت‌های دانش‌بنیان در سطح ملی و بین‌المللی و تحلیل روندهای جهانی فناوری از جمله محورهای مهم فصل جدید است.
سردبیر برنامه خاطرنشان کرد: در این فصل تلاش شده است تا برنامه تنها به تحلیل‌های عمومی بسنده نکند و از خلال روایت‌های واقعی نشان دهد چگونه دانش به فناوری و چگونه فناوری به محصول و بازار تبدیل می‌شود.
پاک نژاد خاطرنشان کرد: مفهوم «دژ دانش» که عنوان و تیتر محوری فصل دوازدهم است، به‌عنوان یک ایده کلیدی در این فصل مورد توجه قرار گرفته است. از نگاه برنامه‌سازان، در دنیای امروز که رقابت‌ها عموماً ماهیتی فناورانه یافته‌اند، امنیت پایدار کشورها نه با اتکای صرف بر ابزارهای کلاسیک، بلکه با تکیه بر توان داخلی در تولید علم و فناوری تضمین می‌شود. این نگاه در فصل جدید به‌صورت گسترده تشریح شده و برنامه تلاش کرده است به مخاطب نشان دهد که چگونه امنیت، پیشرفت و حتی استقلال اقتصادی کشور در آینده به توسعه بومی علم و فناوری گره خورده است.
وی افزود: در انتخاب موضوعات فصل دوازدهم، چارچوبی تحلیلی در نظر گرفته شده که هدف آن نمایش حوزه‌هایی است که بیشترین اثر را بر آینده علمی و فناورانه کشور دارند. در این رویکرد، اولویت با حوزه‌هایی است که نقش راهبردی در قدرت دانشی و آینده فناوری کشور ایفا می‌کنند؛ حوزه‌هایی مانند هوش مصنوعی، زیست‌فناوری، انرژی‌های پیشرفته، علوم داده و مواد نو. علاوه بر این، موضوعاتی انتخاب شده‌اند که تأثیر مستقیم بر زندگی مردم، معیشت، رفاه و توان رقابتی ایران دارند. نکته قابل‌توجه در فصل جدید این است که برنامه از پرداختن به موضوعات صرفاً نظری پرهیز کرده و بر مسائلی تمرکز کرده که در پشت آن‌ها پژوهشگر، فناور یا شرکت دانش‌بنیان فعال حضور دارد.
به گفته سردبیر برنامه، انتخاب همه موضوعات با این پرسش صورت گرفته است که «هر حوزه چگونه می‌تواند آجری تازه بر دیوار دژ دانش ایران بیفزاید و امنیت آینده کشور را تقویت کند؟»
ساختار فصل دوازدهم «چرخ» متشکل از چهار آیتم محوری است که در کنار یکدیگر روایت کامل‌تری از زیست‌بوم علم و فناوری ایران شکل می‌دهند. نخستین آیتم، «پیشگامان پیشرفت» است؛ موشن‌گرافی آغازین برنامه که هر قسمت را به یکی از چهره‌های اثرگذار علم و فناوری ایران تقدیم می‌کند. این آیتم با هدف بازآفرینی حافظه نمادین علم ایران ساخته شده و تاکنون شخصیت‌هایی همچون دکتر بهاروند، دکتر کوچکی‌نژاد، دانشمندان شهید جنگ ۱۲ روزه و برندگان جایزه مصطفی را معرفی کرده است.
بخش دیگر فصل دوازدهم، «اخبار و تازه‌ها» است؛ بخشی که تازه‌ترین دستاوردهای علمی و فناوری کشور را به‌صورت موجز اما مستند ارائه می‌کند. در این بخش، اختراعات جدید، رونمایی‌های پژوهشی، محصولات قابل تجاری‌سازی و گزارش‌هایی از شرکت‌ها ی دانش‌بنیان معرفی می‌شوند. این بخش که به گفته عوامل برنامه یکی از پرمخاطب‌ترین بخش‌های «چرخ» است، نبض روز فناوری ایران را برای مخاطبان به نمایش می‌گذارد.
«میز روز» بخش دیگری از فصل دوازدهم است که در آن چهره‌های جوان و فعال حوزه علم و فناوری به گفت‌وگو دعوت می‌شوند. این میز، تصویری از نسل تازه پژوهشگران، فناوران و کارآفرینان ایرانی ارائه می‌دهد که امروز در محیط‌های آموزشی، صنعتی و رقابتی بین‌المللی نقش‌آفرینی می‌کنند. حضور مدال‌آوران المپیادهای جهانی، دانشجویان برجسته، بنیان‌گذاران استارتاپ‌ها و پژوهشگران جوان از ویژگی‌های این بخش است.
در نهایت، «میز گفت‌وگوهای تحلیلی در کتابخانه چرخ» نهادی‌ترین بخش برنامه است؛ بخشی که در آن سردبیر با متخصصان شاخص زیست‌بوم نوآوری درباره مسائل کلیدی گفت‌وگو می‌کند. این گفت‌وگوها با سه محور ثابت شامل هوش مصنوعی، روایت فناور و دستاوردهای ملی دانش‌بنیان انجام می‌شود. این میز که در فصل سیزدهم به ۸۳ قسمت زنده رسیده است، یکی از مهم‌ترین بخش‌های تحلیلی رسانه‌ای در حوزه علم و فناوری کشور به شمار می‌رود.
«چرخ» در گروه علم و فناوری شبکه چهار با مدیریت سید فرشاد عریضی و به تهیه‌کنندگی فرزام محبی، سردبیری پویا پاک‌نژاد و با اجرای محمد خاکساری، روزهای یک شنبه، دوشنبه و سه‌شنبه ساعت ۱۹ از شبکه چهار پخش می‌شود. تیم تولید اعلام کرده است که تمرکز بر «دژ دانش» نه یک شعار رسانه‌ای بلکه جهت‌گیری اصلی چرخ در سال ۱۴۰۴ است؛ جهت‌گیری‌ای که تلاش دارد نقش علم و فناوری را در امنیت، پیشرفت و آینده ایران به‌صورت روشن و دقیق تبیین کند.