پل‌های تاریخی زنجان از قاجار تاکنون

به گزارش خبرنگار گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از زنجان ؛ استان زنجان با وجود رود‌های بزرگی، چون قزل‌اوزن و زنجانرود همواره ساخت پل را در دوران مختلف تجربه کرده است.

از معروف‌ترین پل‌های استان زنجان می‌توان به پل میر بهاء‌الدین، سردار و پل حاج سید محمد اشاره کرد که همچنان پا برجا هستند.

اکثر پل‌های احداث شده در استان زنجان به دوره قاجار مربوط می‌شود که امروز نیز به عنوان یکی از جاذبه‌های تاریخی و گردشگری استان مطرح بوده و مورد توجه قرار گرفته است.

پل سردار

پل سردار که یادگاری از سرداران دوره قاجار در استان زنجان است، امروز با استواری خود همچون یک سردار استوار می‌ماند که در زنجان خودنمایی می‌کند.

این پل بر روی رودخانه زنجانرود علاوه بر کاربری خود چشم‌انداز زیبایی نیز به این رودخانه بخشیده است.

پل سردار در جنوب غربی زنجان، بر روی رودخانه زنجانرود و در مسیر راه قدیم تکاب - تخت سلیمان و سقز قرار گرفته است.

پل سردار به نام سردار اسعد‌الدوله معروف گشته و به روایتی، در دوره قاجار توسط «حاجیه خانم قمر تاج نامی» ساخته شده است.

این پل دارای سه دهانه با طاق‌های جناغی است که دهانه میانی از دهانه‌های دیگر بزرگ‌تر است.

در این پل برای سبک کردن بنا، کاهش بار اضافی و صرفه جویی در مصالح ساختمانی، علاوه بر ایجاد دو طاق تزیینی در اطراف طاق و هسته پل، فضا‌های توخالی زیادی ایجاد شده است.

با توجه به بقایای موجود به نظر می‌رسد که بستر رودخانه در محل برپایی پل سنگ فرشی داشته که این امر مانع از شسته شدن شالوده پل و بستر رودخانه در زیر پایه ها، توسط جریان رودخانه می‌شده است.

تزیینات کاشی و آجری، نمای شرقی پل سردار همواره چشم گردشگران را به خود خیره کرده این در حالی است که چنین تزئیناتی در سایر پل‌ها بسیار کم مشاهده می‌شود.

پل سردار در فهرست آثار تاریخی نیز به ثبت رسیده است که این خود بیانگر اهمیت و ارزش این پل تاریخی است.

پل میربهاء الدین

در محور جنوبی شهر زنجان در مسیر زنجان به کردستان (درابتدای جاده بیجار) پل زیبای میر بهاء الدین مشاهده می‌شود.
این پل بزرگترین پل در حومه شهر زنجان است و به " پل کهنه " و "اژدهاتو "معروف می‌باشد.

پل میربهاء الدین بر روی رودخانه زنجانرود قرار دارد. این پل مربوط به دوره قاجار است. این اثر درتاریخ ۱۸ مهر ۱۳۵۶ با شماره ثبت ۱۴۸۴ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

این پل توسط یکی از متمولین شهر به نام حاج میرزا بهاءالدین زنجانی که از تجار معروف ناحیه خمسه بود در سال ۱۳۱۲ هجری قمری (زمان حکومت ناصرالدین شاه) ساخته شده است.

این پل کاملاً از آجر ساخته شده و در نمای داخلی بزرگ‌ترین طاق آن با خط معقلی بسیار زیبا تاریخ ساخت آن همراه با عبارت «یاعلی» به صورت قرینه نقش شده است.

این پل حدود ۱۰۰ متر طول دارد و عرض آن با احتساب جان‌پناه‌ها، به ۶/۷۰ متر می‌رسد.

ارتفاع پل در بلندترین نقطه آن از سطح رودخانه حدود ۱۱ متر است و دارای سه دهانه با طاق جناغی می‌باشد که دهانه میانی از دو دهانه دیگر بزرگ‌تر است.

پایه‌های پل روی سطح سنگ‌فرش شده قرار دارد و از قطعات سنگ تراشیده و ملات آهکی ساخته شده و تا ارتفاع ۱/۴۰ متری سطح آب، بالا آمده است.
در این ارتفاع، پاکار طاق و بدنه اصلی پل با آجر‌هایی به ابعاد ۵×۲۴×۲۴ سانتی‌متر شروع می‌شود. روی هر یک از پایه‌ها دو غرفه بر روی یکدیگر ساخته شده است. این غرفه‌ها علاوه بر عبور دادن آب‌های طغیانی، وزن و فشار وارد بر پایه‌ها را نیز کم می‌کنند.

علاوه بر این تدبیر، برای کاهش وزن پل، فضا‌های جانبی سه دهانه بزرگ پل را به صورت توخالی درآورده‌اند تا طاق‌ها توان بیشتری برای تحمل فشار داشته باشند.

بهاءالدین زنجانی در سال ۱۲۳۴ هجری قمری در شهر زنجان به دنیا آمد.

پدرش مرحوم میرمسیحا فرزند قاضی جلال بود که از طرف سلطان وقت، به سمت قاضی‌القضات زنجان منسوب گشته بود.

میربهاءالدین در مدت ۷۶ سال زندگی خود درماندگان زیادی را پناه داد و آثار و ابنیه زیادی به جای گذاشت. از جمله پل ارتباطی میان زنجان و کردستان بر روی رود قزل اوزن که در ۲۰ فرسنگی جنوب غربی زنجان احداث شده و تاریخ ساخت آن به موجب کتیبه‌ای که در زیر یکی از طاق‌های آن موجود است، به زمان ناصرالدین شاه و سال ۱۳۱۰ هجری قمری درج شده است، اما برخی آن را به اشتباه پل سردار می‌نامند.

پل حاج سید محمد

یکی دیگر از پل‌های تاریخی زنجان پل حاج سید محمد است.
این پل در جنوب شرقی زنجان و در مسیر زنجان- همدان بر روی رودخانه زنجانرود واقع شده است. در حدود سال ۱۳۰۰ هجری قمری (دوره ناصر الدین شاه) این پل توسط حاج سید محمد که از تجار و متمولین زنجان بوده، ساخته شده است.

این پل حدود ۱۹۵ و عرض آن ۵/۶ متر است و دارای سه چشمه می‌باشد که دهانه میانی بزرگ‌تر از دهانه‌های دیگر بوده و ۹/۱۰ متر عرض و حدود ۶/۵ متر از سطح آب ارتفاع دارد.

در میانه دهانه‌های اصلی پل و روی پایه‌ها، دو دهانه کوچک‌تر با طاق جناغی و عرض ۲/۳۰ متر ساخته شده است.

این دهانه‌ها علاوه بر کاهش وزن پل و صرفه‌جویی در مصالح، آب‌های طغیانی را از خود عبور می‌دهند. پایه‌های این پل تا ارتفاع ۲ متر با سنگ‌های سفید به ابعاد ۵۵×۱۰ سانتی‌متر و ملات ساروج ساخته شده و در داخل و هسته پایه‌ها، از سنگ‌های درشت رودخانه استفاده شده است.

تمام طاق‌ها و بدنه اصلی پل با آجر‌هایی به ابعاد ۵×۲۵×۲۵ سانتی‌متر ساخته شده است. در هسته آجری این پل فضا‌های خالی طاق‌دار زیادی تدارک دیده شده که این امر سبب سبکی وزن پل، فشار کمتر بر پایه‌ها و صرفه‌جویی در مصالح می‌شود. این فضا‌ها به تعداد ۱۲ عدد در پایه‌های متکی بر کناره‌های رودخانه و در فاصله بین دهانه‌ها تعبیه شده است.

انتهای پیام/ع

گزارش از فاطمه عباسی