آداب و رسوم شب یلدا

به گزارش  گروه فرهنگی باشگاه خبرنگاران جوان، شب چله یکی از سنت های باستانی ما ایرانیان است که پس از گذشت چندین سال هنوز پابرجاست، اما علت جشن گرفتن شب یلدا را در این مقاله بخوانید.

شب یلدا یکی از فرهنگ ها و سنت های ایرانیان است که خانواده ها را دور هم جمع می کند و  آماده آمدن فصل زمستان می شوند.

برگزاری جشن شب یلدا در ۳۰ آذر

با فرا رسیدن روزهای آخر پاییز حس و حال عجیبی در بین ایرانیان برای  جشن شب چله به چشم می خورد. شبی که تنها یک دقیقه طولانی تر از شب های دیگر سال است . شبی که با یک دقیقه طولانی بودنش همه اعضای خانواده، فامیل ها را در کنار بزرگ ترها جمع می کند و موجب شادی می شود.

آیین های شب یلدا چیست؟

در بلندترین شب سال آیین‌های مختلفی برگزار می‌شود اما چند مورد مشترک آن در همه شهرها یکسان است. خانواده‌ها با دورهمی که دارند سعی می‌کنند بهترین لذت را در این شب کسب کنند و استخاره با قرآن یکی از این آیین‌هایی است که در شب چله اتفاق می‌افتد تا برکت زندگی خود را دوچندان کنند.

شاهنامه خوانی و فال حافظ گرفتن یکی از آئین های ایرانیان در این شب است. در شب چله بیش از هر زمان دیگری شعرهای حماسی شاهنامه و شعرهای عاشقانه حافظ خوانده می شود و با آرزویی در دل، تفال بر دیوان حافظ زده می شود. این سنت شیرین هرسال با لذت و گرمی خاص تر و بهتری از سال های گذشته برگزار می شود.

در جشن شب یلدا سفره ای بزرگ از میوه و آجیل پهن می شود البته هندوانه و انار و پشمک از اصلی ترین خوراکی های شب یلدا هستند.در این  شب بزرگ تر ها قصه می گویند.

با توجه به رسم و رسوم شهرها نحوه چیدمان سفره شب یلدا متفاوت است

آداب و رسوم شب یلدا در شهر‌های مختلف ایران

شب یلدا در تهران

در تهران همه ساله شب یلدا را جشن می‌گیرند تا سنت‌های قدیم در لابه لای زندگی مدرنیته شان حفظ شود. یلدای تهران قدیم با میوه‌های تازه فصل پاییز، میوه‌های خشک شده تابستان، آجیل مخصوص، شیرینی و هندوانه به صبح می‌رسید. گرفتن فال حافظ نیز در چند سده اخیر به رسوم شب یلدای تهرانیان اضافه شده است.

یلدا در میان زنجانی ها شبی میمون و مبارک است که توسط آنها گرامی داشته می شود. صله ارحام یکی از بهترین دستاوردهای شب یلدا عنوان است. در زنجان در شب یلدا پیران و خردسالان جوانان و به خصوص بزرگترهای ایل در کنار هم جمع می شوند.

شب یلدا در اصفهان

مردم اصفهان دو شب را با نام شب چله برگزار می‌کنند. در شب چله اصفهانی‌ها سفره‌ای را با نام سفره‌ی شب چله باز می‌کنند که در آن هندوانه را به دلیل کروی بودنش سمبل خورشید می‌دانند و آن را در سفره‌های خود جای می‌دهند.

شب یلدا در کهگیلویه و بویراحمد

در این شب همه‌ی بستگان دور هم جمع می‌شوند تا کهنسال‌ترین فرد فامیل برای آن‌ها «متیل» (قصه‌ی بلند و افسانه ای) بخواند. مردم کهگیلویه و بویر احمد در این شب رسمی به اسم «کاسه بهره» دارند. این رسم به این صورت است که برای همسایه‌های فقیر غذا برده می‌شود. غذای معروف و سنتی شب یلدای آن‌ها کارده، شله ماش و شله بادام است.

شب یلدا در مازندران

اهالی مازندران در شب چله به منزل بزرگتر‌ها می‌روند و در دورهمی‌های خود به خوردن خوراکی و میوه‌های مخصوصی، چون انار، هندوانه وازگیل می‌پردازند. فردوسی خوانی می‌کنند و فال حافظ می‌گیرند. شب را با شنیدن داستان‌ها و صحبت‌های بزرگتر‌ها صبح می‌کنند و اعتقاد دارند که صبح شب یلدا خورشید به تاریکی و سیاهی پیروز شده است.

شب یلدا در فارس

مردم شیراز سفره شب چله را همانند سفره نوروز رنگین می‌کنند. آن‌ها سردیجاتی از جمله مرکبات و هندوانه را برای افراد سرد مزاج و خوراکی‌های گرم از جمله خرما و رنگینک را برای افراد با مزاج گرم آماده می‌کنند. خواندن شعر‌های حافظ یکی از رسم‌های جدا نشدنی برای شیرازی‌ها است.

شب یلدا در همدان

فال سوزن یکی از رسوم همدانی‌ها در شب یلدا است به این صورت که همه دور تا دور هم می‌نشینند و پیرزنی به صورت مداوم شعر می‌خواند و دختر کوچکی هم بعد از تمام شدن هر شعر به یک تکه پارچه آب نخورده و نبریده سوزن میزند و شعر‌های پیرزن بنا بر ترتیب نشستن مهمان‌ها فال آن‌ها می‌شود.

شب یلدا در اردبیل

شب یلدا در دیار آذربایجان و اردبیل به «چیله گئجه سنی» معروف است. «چیله گئجه سنی» نمادی از مهربانی، دورهمی و صله رحم است. در این شب همه در خانه بزرگ‌تر‌ها جمع می‌شوند و یلدا را جشن می‌گیرند. معمولا اهالی اردبیل با آجیل شب چله که تشکیل شده از کشمش، نخودچی، گندم، جو، عدس و برنج برشته یا بوداده، مغز گردو، بادام، تخمه کدو، قیسی، سنجد و کدو پذیرایی می‌شدند.

شب یلدا در کرمانشاه

براساس آیین دیرینه این استان، مردمان آن، شب یلدا بیدار مانده و سعی می‌کنند همدردی و همراهی خود را به مادر جهان در تولد خورشید نشان دهند. مردم کرمانشاه در این شب به خواندن قصه‌هایی همچون حسین کرد شبستری، رستم و سهراب، شیرین فرهاد می‌پردازند. البته در مجالس مردم کرمانشاه اشعار دلنشین و معروف شامی کرمانشاهی نیز شعر خوانی می‌شود.

شب چله در کردستان

«شه وی چله» اصطلاح کُردی شب چله یا شب یلدا است. از قدیم در این شهر نان سنگک با دلمه خوشمزه برای پذیرایی میهمانان تدارک می‌بینند و این امر به شکل یک رسم رایج در این شهر جا افتاده است. در هر محله‌ای اگر خانواده‌هایی وجود داشته باشند که استطاعت مالی مناسبی برای برگزاری این مراسم نداشته باشند، از طرف دیگران برایش شام برده می‌شود.

شب چله در گلستان

مردم گلستان دور یک کرسی جمع شده و نقل اندازی می‌کنند. نقل اندازی همان تعریف کردن داستان‌های شفاهی یا همان مثل گویی است. میوه‌های جنگلی و باغی میوه‌های مخصوص این شب در گلستان است شیرینی‌هایی همچون کَسمَک و مَت و همچنین کندس، لیمو، پرتقال و ولیک سفره شب یلدا را در خانه گلستانی‌ها رنگین می‌کند.

شب یلدا در آذربایجان (غربی و شرقی)

در این خطه رسم است که خوانچه‌های مزین شده و پر زرق و برق به خانه نامزد یا خانه تازه عروس می‌برند و در سینی‌های زیبا هندوانه‌ها را تزیین کرده و شال‌های قرمز رنگی در کنار آن می‌گذارند؛ در حالیکه مردم شمال با تزیین ماهی این رسم را برگزار می‌کنند.

نام گذاری یلدا به (شب چله)به این علت است که در باور تاریخی و اجتماعی مردم این منطقه در حقیقت زمستان به دوبخش چله بزرگ و چله کوچک تقسیم شده که چهل روز اول (از اول دی ماه تا دهم بهمن) را چله بزرگ و بیست روز بعدی را (از دهم بهمن تا اول اسفند) چله کوچک می نامند.

شب یلدا در قزوین

اهالی این شهر به دیدار بزرگتر‌های فامیل رفته و برایشان میوه‌های سرخ رنگ خشک شده که شب چره نام دارند می‌برند چرا که این کار از نظر آن‌ها شگون دارد. مردم قزوین در این شب با درست کردن سبزی پلو با ماهی و همچنین خوردن انار، هندوانه و تنقلات مختلف شب طولانی خود را به اولین صبح زمستانی می‌رسانند.

شب یلدا در مرکزی

در این شهر خانواده‌ها به دور کرسی نشسته و انواع تنقلات و میوه‌ها همچون انگور، هندوانه، نخودچی کشمش، تخمه و خرما روی سینی‌های قدیمی مسی چیده و میل می‌کنند. ریش سفیدان و بزرگتر‌های فامیل به غیر از خواندن اشعار سعدی و حافظ و فردوسی، داستان‌ها و خاطرات کهن ایران زمین را برای اهل خانواده نقل می‌کنند.

شب یلدا در خراسان شمالی

یکی از رسوم شب چله در خراسان شمالی پختن کدو، چغندرقند و لبو است. اگر در شب چله برف باریده باشد، یکی دیگر از رسوم مردم این استان خوردن برف شیره، معجونی از برف و شیره انگور است. قصه‌گویی، شاهنامه‌خوانی، تفال به خواجه شیراز و خواندن اشعار لسان الغیب از جمله رسومی است که همانند سایر نقاط کشور مرسوم است.

شب یلدا در خراسان رضوی

خوردن هندوانه در شب یلدا در کل کشور از جمله در بین مردم خراسان رضوی یک رسم دیرینه است. خراسانی‌ها معتقدند که خوردن هندوانه در شب یلدا باعث گرمی مغز و سوزندگی جگر می‌شود و اعتقاد دارند خوردن هندوانه چهار عنصر اصلی که شکل دهنده طبع انسانی است را به حالت تعادل و اعتدال می‌رساند.

حتما ببینید: در شهرهای ایران شب یلدا چگونه برگزار می‌شود؟ 

شب چله در سیستان و بلوچستان

در شب یلدا در منطقه سیستان رسم بر این است که صاحب خانه، دیوان حافظ را به بزرگتر فامیل که سواد دارد، می‌دهد، سپس هر یک از میهمانان نیت کرده و بزرگ مجلس، تفألی به گنجینه حافظ می‌زند. از خوردنی خوشمزه و زمستانه که برای این شب آماده می‌شد، دوشو (دوشاب) نام دارد که از ترکیب خرمای خوب مضافتی به همراه روغن زرد حیوانی است.

آداب گلستانی‌ها در شب یلدا

یلدا دومین آیین بزرگ باستانی بعد از عید نوروز در گلستان است. در شب یلدا اعضای خانواده سعی می‌کنند در منزل بزرگتر فامیل که بیشتر پدر بزرگ و یا مادر بزرگ‌ها هستند جمع شوند_البته اگر این بزرگان در قید حیات نباشند برادر و یا خواهر بزرگ این مسئولیت را به عهده دارد_ تا هم گفتگو داشته باشند و هم به قول گرگانی‌ها خو و بش کنند.

شب چله در سمنان

یکی از آداب شب چله، خواندن شاهنامه و تفال به حافظ در جمع خانواده است. این کار توسط افراد با سواد و خوش صدا و عمدتاً پدربزرگ‌ها صورت می‌گیرد. نواختن نی همراه با زمزمه ترانه‌ها و ادبیات محلی و نیز انجام بازی‌های محلی در بسیاری نقاط از جمله سرگرمی‌های مردم در بلندترین شب سال به شمار می‌رود.

یلدا در یزد

یکی از آیین یزدی‌ها در شب چله خوردن آش شولی است. شهر یزد هم در شب یلدا همانند شهر‌های دیگر کشورمان آداب و رسوم خاص خود را دارد که در این شب، افراد یک فامیل در خانه‌ی یکی از بزرگان فامیل جمع می‌شوند و به خواندن قرآن و اشعار حافظ می‌پردازند و در خانه بعضی از خانواده‌های یزدی هم موسیقی سنتی نواخته می‌شود.

آداب یلدا در کرمان

کرمانی‌ها در شب یلدا در خانه بزرگ هر خانواده دور هم جمع می‌شوند، سفره‌ای پته دوزی شده روی قالی کرمانی پهن می‌کنند و دور اتاق را پشتی‌های پته دوز قرار می‌دهند. در میانه سفره نیز ظرفی ازپسته، هنداونه، انار‌های سیاه دانه روستا‌های اطراف، کلمپه «شیرینی سنتی کرمان»، قوتو و تنقلات دیگر می‌گذارند. در این شب مردم آشی به نام «اوماچو» طبخ می‌کنند.

یلدا در هرمزگان

مردم استان هرمزگان نیز با جمع شدن افراد خانواده در منزل یکی از بزرگان فامیل و بیان «چیچکا» (داستان‌های افسانه ای)، چیستان، روایت‌های تاریخی، خاطره گویی، حافظ خوانی، گرفتن فال حافظ و قرائت قرآن، شب چله را سپری می‌کنند. هرمزگانی‌ها اغلب در شب چله، نان‌های «رگاگ»، «سیلک» و «تومشی» پخت می‌کنند که با سس‌های «مهیاوه» و «سوراغ» آن‌ها را معطر و خوش طعم می‌سازند.

یلدا در البرز

یکی از رسوم زیبا و جالب در این شب مراسم درجی سران و شال اندازی است. در این رسم جالب جوانان ده در شب چله به بالای بام خانه رفته و از سوراخ روی بام که اصطلاحاً به آن درجی می‌گویند شالی پشمی را که به آن کیسه‌ای بسته شده است را به پایین می‌فرستند و اهل خانه در آن کیسه میوه و دیگر تنقلات در آن ریخته و جوانان و وسایل داخل کیسه را بین خود تقسیم می‌کنند.

یلدا در قم

هنوز در منزل برخی از بزرگتر‌ها بساط کرسی محیا است و هنوز هم مرم قم پای بند به تفال به فال حافظ در این شب‌ها هستند. آن‌ها به رسم گذشته برای شب یلدا آجیلی از گندم برشته، سوهان، کشمش، کنجد، شاهدانه، گردو و فندق تهیه می‌کنند. ضمن آن که آجیل، گندم برشته، میوه‌های فصلی، انواع تخمه و بادام زمینی، شیرینی، انار، سوهان و پشمک از جمله تنقلات قمی‌ها در شب یلدا است.

یلدا در چهارمحال و بختیاری

از سنت‌های شب یلدا در استان چهار محال و بختیاری قرائت قرآن و بیداری تا سحرگاه و نیایش برای سلامتی حاضران و آرزوی این است که این شب آغازگر زمستانی پر برف و باران برای رونق مزارع و کشتزار‌ها و پر بار شدن تابستان باشد. بختیاری‌ها اعتقاد دارند خوردن ماست، شیر، پنیر، کنجد، کدو و نان جو در شب یلدا موجب فراوانی نعمت تا پایان سال می‌شود.

یلدا در بوشهر

خاطره‌گویی ننه سرما در شب یلدا، حافظ خوانی، شاهنامه خوانی و خیام خوانی که آیین خاص بوشهر است به وسیله هنرمندان بومی بوشهر با سبکی شاد و پرطراوت اجرا می‌شود تا خانواده‌هایی که در این مراسم حضور دارند شبی فراموش ناشدنی و خاطره‌انگیز را تجربه کنند. از نظر آن‌ها انار و هندوانه با رنگ سرخشان نمایندگانی از خورشید در شب به شمار می‌روند.

شب چله در زنجان

این شب در زنجان بعد از نوروز و اعیاد مذهبی یکی ازشب‌های گرم و پرشور محسوب می‌شود و جزو رسم‌هایی است که گذر زمان وشهرنشینی نتوانسته آن را تغییر دهد یا کم رنگ کند. مردم زنجان کدو تنبل‌ها و چغندر‌های سرخ را برای این شب تهیه می‌کنند. شب چره که شامل گردو، کشمش، توت وگندم بوداده ولوبیای خشک است اصلی‌ترین آجیل شب یلدا در زنجان به حساب می‌آید.

آیین یلدا در لرستان

شب یلدا در گویش لری " اول قاره " است. در این شب آداب و رسوم ویژه‌ای اجرا می‌شود که از گذشته‌های دور نسل به نسل انتقال یافته است. در شب یلدا بسیاری از پشت بام منازل این شهر مملو از جوانان و نوجوانانی است که با شور و شوق فراوان عبارت "امشو اول قاره" (امشب شب یلدا است) را در شهر طنین‌انداز کرده و حال و هوای خاص شب یلدا را دو چندان می‌کنند.

یلدا در خوزستان

در استان خوزستان بر اساس سنتی دیرینه، پدربزرگ‌ها و مادر بزرگ‌ها نیز با فراهم کردن و پذیرایی از فامیل با تنقلات محلی و آجیل‌های شب یلدا، کانون گرم خانه را برای پذیرایی از فرزندان و نوه‌های خود مهیا می‌کنند. شاید بیشترین وانت‌های حامل هندوانه، شب یلدا در اهواز دیده شوند که مردم را به خرید آن دعوت می‌کنند و شور و حال خاصی میان مردم این شهر برای برگزاری آیین شب یلدا به وجود می‌آورند.

یلدا در ایلام

در ایلام مرسوم است که در شب یلدا تعدادی از جوانان و نوجوانان پسر در ابتدای شب یلدا جمع شده و هر کدام یک چوب دستی برداشته و همگی به در منازل آبادی مراجعه می‌کردند و سپس یکصدا می‌گفتند: «شِلی ملِی» (به معنی طلب غذا و خوراکی) و عده‌ای دیگر و یا همگی ادامه می‌دادند: خال دقولی و این گونه طلب مواد غذایی از صاحب خانه می‌کنند.

یلدا در خراسان جنوبی

یکی از خاص‌ترین آیین‌های شب یلدا در خراسان جنوبی مراسم کف زنی است. کف زنی یا کف درست کردن در اصطلاح محلی یک ماده غذایی سفید رنگ است که همراه گردو و یا پسته سرو می‌شود. این خوراکی خاصیت درمانی برای معده نیز دارد. آن‌ها در دورهمی‌های شب یلدا، گوشت داغ را به عنوان یک غذای محلی و بسیار مقوی مصرف می‌کنند.

اما چرا شب یلدا را جشن می گیریم؟

برای این سوال می توان دلایل زیادی را مطرح کرد اما به طور کلی موارد زیر می توانند بخشی از علت جشن گرفتن شب یلدا باشند.

در ایران باستان شغل اکثر مردم کشاورزی بوده و از این راه امرار معاش می کردند.  به همین دلیل با تغییر فصل های سال شغل آن ها هم دچار دگرگونی می شد از این رو ایرانی های قدیم بر اساس تجربه به این نتیجه رسیدند که شب اول زمستان طولانی ترین شب سال است و پس از آن روزها بلندتر می شود به همین دلیل شب یلدا را شب تولد خورشید می دانستند.

 ایرانیان بر این باور بودند که تاریکی، نماد اهریمن و روشنایی نمادی از خیر و نیکی است. به همین دلیل در آخرین شب پاییز که تاریکی طولانی تر است برای از بین رفتن اهریمن جشن می گرفتند. روزهای بعد از سی ام آذر طولانی تر می شود که به معنای پیروزی خورشید و نور بر تاریکی است.

چرا برخی این شب را چله و برخی یلدا می نامند؟

در ادبیات و اشعار فارسی ایرانی یلدا به معنای تولد آمده است و ابوریحان بیرونی این شب را تولد خورشید نامیده است. اما چله نیز نام دیگری است که بر این شب گذاشته شده است چرا که از اول زمستان تا دهم بهمن را چله بزرگ و اوج سرما می دانند.

حتما بیینید: جدید ترین مدل های لباس برای کودکان در شب یلدا 

بیشتر بخوانید: طرز تهیه انواع ژله هندوانه‌ای برای شب یلدا

چرا هندوانه نمادی از شب یلداست؟

هندوانه یکی از میوه های محبوب تابستانی است ولی چرا در شب یلدا هندوانه می خوریم؟ بر اساس باور ایرانی ها خوردن هندوانه در شب یلدا باعث می شود که در سراسر زمستان، سرما و بیماری بر شما غلبه نمی کند.

انار در شب چله نماد چیست؟

انار  نمادی از شادی و زایش است که با خوردن آن در شب یلدا انرژی و جانی تازه می گیریم.

 جالب است بدانید که شب یلدا در کشورهایی مانند پاکستان، تاجیکستان و افغانستان  هم جشن گرفته می شود. امید که امسال هم مانند سال های گذشته شبی به یادماندنی را برای خود و خانواده تان رقم بزنید.

رسم هدیه شب چله برای نوعروسان

شب یلدا برای دخترانی که به تازگی ازدواج کرده اند یا در نامزدی و عقد به سر می‌برند، حال و هوای دیگری دارد. از دیرباز رسم بر این بوده که تازه داماد‌ها در شب یلدا برای نوعروس خود طبق پیش کشی می‌برند.

در این شب خانواده عروس خود را برای پذیرایی از خانواده داماد آماده می‌کنند؛ بر طبق سنت‌های ایرانی، رسم بر این است که در بلند‌ترین شب سال خانواده‌هایی که تازه وصلت کرده اند، دور هم جمع شوند و خوشحالی و شادی را به شیوه دیگری جشن بگیرند. در این میان هدایایی هم از طرف خانواده داماد به عروس تقدیم می‌شود که لبخند پر رنگ تری را روی چهره عروس خانم می‌نشاند تا شادی و نشاط این شب بلند بیشتر شود.

هدایایی که در شب چله خانواده داماد برای تازه عروس در نظر می‌گیرند، در بیشتر فرهنگ‌ها تقریباً به یک شکل است. آجیل و میوه‌های تزیین شده پای ثابت هدایای شب یلدا هستند که به شکل‌های زیبایی تزیین می‌شوند. خانواده داماد هدیه‌ای هم برای عروس در نظر می‌گیرند که به طور معمول یک لباس زمستانی یا پارچه است.

انتهای پیام/