لایروبی کارون اقدامی برای ادامه حیات رودخانه

به گزارش گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از اهواز، کارون بزرگ‌ترین و پرآب‌ترین رودخانه ایران، واقع در جلگه خوزستان است که از کوه‌های ٢ استان چهارمحال و بختیاری و کهگیلویه و بویر احمد آبیاری می‌شود.  این رودخانه علاوه بر زیبایی شگفت انگیز که می‌تواند در جذب سرمایه گذاری برای ایجاد تفریحات آبی پررونق موثر باشد، مکانی برای حمل و نقل کالا‌های صادراتی و تجاری از اهواز به بنادر بین المللی مانند خرمشهر و آبادان است. (البته بنابر توضیحاتی که کمی پایین‌تر می‌آید متوجه خواهید شد که آیا امکان تردد کشتی‌ها در کارون به صرفه است یا خیر؟)

امکان کشتیرانی در صورتی فراهم می‌گردد که رودخانه بستر مناسبی داشته باشد، از آخرین باری که کشتی‌های باری و تجاری در اهواز پهلو گرفتند، دهه‌ها می‌گذرد. حالا دیگر کارون، نه محل عبور و مرور بارکش‌های تجاری، بلکه به جایگاه فاضلاب شهری تبدیل شده است. در آب آلوده نیز کسی تمایل به خوشگذرانی و آفتاب گیری ندارد.

طی ماه‌های اخیر، با توجه به بارش‌های فراوان و بالا آمدن آب کارون در اواخر سال ٩٧ و نوروز ٩٨، مردم اهواز برای تماشای این صحنه به سوی پارک‌های ساحلی هجوم بردند. در تمام طول سال، به خصوص تابستان، دیدن جزیره‌ها در کارون که بنا بر اعتقاد برخی به دلیل لایروبی نکردن پدید می‌آیند، قلب هر بیننده‌ای را به درد می‌آورد و با خود می‌گوید چه بلایی بر سر بزرگترین رودخانه ایران آمده است!

سال هاست که لایروبی کارون متوقف شده است، ظاهرا دلیل آن نیز مسائل مالی است. اما تصور کنید اگر لایروبی یا استخراج و جابجایی خاک و سنگ در بستر رودخانه، دریا، بنادر، به صورت برنامه ریزی شده و مداوم صورت گیرد، پاکسازی هم موجب عمیق‌تر شدن بستر رودخانه می‌گردد و هم شاهد پیدایش جزیره‌ها در اهواز نخواهیم بود. ضمن آنکه با این اقدام زمینه تفریحات آبی، پهلو گرفتن کشتی‌های تجاری و توسعه گردشگری نیز فراهم گشته و در نتیجه اشتغال زایی را برای جوانان این منطقه در پی خواهد داشت.

مردم خوزستان به دلیل نبود پاکسازی رودخانه‌ها، در معرض سیل قرار دارند و پیشتر نیز در بسیاری از روستا‌ها به دلیل طغیان رودخانه، کشاورزان متحمل خسارت‌های فراوانی شدند. در ایام نوروز و با توجه به بارش‌های فراوان در سراسر کشور نیز، استان ما از خطر سیلاب در امان نماند. البته این رخداد طبیعی با استفاده از سد‌های فراوان، وجود تالاب ها، متصل بودن به دریا و زهکشی گسترده، برای کشاورزی تا حدودی مهار شد و از به بار آوردن خسارات بزرگتر جلوگیری نمود.

احمد رضا لاهیجان زاده، مدیر کل محیط زیست استان خوزستان در گفتگو با خبرنگار گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از اهواز، با اشاره به اطلاعات هواشناسی و سازمان آب و برق در خصوص بارش باران گفت: امسال یک سال بی سابقه در میزان بارندگی و آورد رودخانه کارون در بازه زمانی مهرماه تا بهمن ماه بوده است. بارندگی‌ها نه تنها پایین دست رودخانه کارون را سیراب کرده اند بلکه در بالادست نیز آب زیادی وارد سد‌ها شده به طوری که آب پشت سد مارون پس از ۱۱ سال به میزانی رسیده که دریچه‌ها را باز کرده اند و دریچه‌های اضطراری سد کرخه که بعد از ساخت آن تاکنون گشوده نشده بودند، برای اولین بار بازگشایی و رهاسازی آب بین ۴۰۰ تا ۵۰۰ متر مکعب بر ثانیه صورت گرفت.

وی در خصوص لایروبی و لزوم آن افزود: چهارمحال و بختیاری و کهگیلویه و بویر احمد، استان‌های اصلی تامین کننده آب رودخانه کارون هستند و پوشش گیاهی این مناطق با توجه به باران‌های فراوانی که به تازگی نازل شده است آسیب دیده اند. در نتیجه رسوبات این مناطق شسته شده و به رودخانه کارون می‌ریزند. در بالادست به واسطه این رخداد و راهی شدن رسوبات، معظلی به وجود می‌آید که پشت سد‌ها باقی می‌مانند و موجب کم شدن بستر و عمر بند‌ها (سد) می‌گردند در حالی که سد‌ها باید عمری بلند داشته باشند. در پایین دست نیز به تدریج در میانه رود ته نشین شده و رودخانه عمق واقعی خود را از دست می‌دهد.

لاهیجان زاده در ادامه با اشاره به فلسفه جلگه خوزستان که از رسوبات ۵ رودخانه زهره، کارون، مارون، دز و کرخه به وجود آمده است، بیان داشت: این جلگه طی حمل رسوبات در هزاران سال شکل گرفته است و این فرایند کماکان ادامه دارد. لایروبی رسوبات باید با برنامه ریزی انجام شود تا رودخانه بتواند به حیات خود ادامه دهد. در گذشته رود‌ها و سیلاب ها؛ مسیر‌های گوناگونی را به وجود می‌آوردند. نقشه هوایی کارون یک گذرگاه پرپیچ و خم است، رود جاری زمانی که مسیری را با رسوبات پُر می‌کرد؛ راه دیگری را برای عبور می‌یافت. هر چند اکنون با ساخت سد دیگر چنین اتفاقی نمی‌افتد، ولی چون مقدار عبور آب را از نظر حجمی کاهش می‌دهد و از آنجا که رودخانه گنجایش عبور دبی بالا را ندارد باعث بروز مشکلات در پایین دست می‌شود.

مدیر کل محیط زیست استان خوزستان در خصوص بروز مشکلات در پایین دست، اظهار کرد: در روستا‌ها موجب خسارت به زمین‌های کشاورزی شده و در شهر‌ها جاری شدن آب در خیابان‌ها را در پی دارد. ضمن آنکه با لایروبی و پاکسازی؛ رودخانه پویایی خود را حفظ می‌کند. یعنی از لحاظ حیات زیستی، رودخانه، شادابی خود را نگه می‌دارد و تنوع زیستی در آن فراوان می‌گردد. در حقیقت وقتی عمق رودخانه کم شود نور خورشید به راحتی به کف آن رسیده و امکان رشد گیاه افزایش می‌یابد و با توجه به اینکه فاضلاب در رودخانه کارون رها می‌شود امکان آلوده شدن بستر، رشد جلبک‌ها و همچنین ایجاد بوی نامطبوع  زیاد می‌شود.

این مقام مسئول در پایان و در پاسخ به این سوال که چرا رنگ رودخانه کارون کِدِر است، تصریح کرد: این موضوع به دلیل بافت زمین شناسی و خاک شناسی جلگه خوزستان است، آب این رودخانه تا شهر گتوند زلال است، ولی در پایین دست به دلیل بافت خاک، تیره می‌شود و برهان گل آلود بودن آن نیز در برخی مواقع، بارش باران در بالادست است.

حمید رضا لشکری، معاون حفاظت و بهره برداری از منابع آب استان خوزستان در گفتگو با خبرنگار گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از اهواز،  یکی از دلایل لایروبی نشدن کارون را اختصاص ندادن بودجه دانست و گفت: پیشتر منابع لازم را در اختیار ما قرار ندادند و می‌گفتند در این شرایط خشکسالی لایروبی برای چیست؟ اما حالا پاکسازی نکردن رودخانه موجب طغیان آب شده و خسارت‌های فراوانی را بر محیط زیست و کشاورزان و مردم وارد کرده است. زمانی دبی کارون ۴۱۰۰ متر مکعب بر ثانیه بوده و حالا به ٢۵۰۰ متر مکعب برثانیه رسیده و چنین زیان‌هایی را به بار آورده است.

سید ابراهیم حسینی، مدیر حفاظت و مهندسی رودخانه‌ها و سواحل سازمان آب و برق خوزستان هم در گفتگو با خبرنگار گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از اهواز، با اشاره به اینکه لایروبی کارون ٣ بخش دارد، گفت: این ٣ قسمت شامل محدوده شهرستان اهواز، اهواز تا خرمشهر و شهر خرمشهر است. در مورد لایروبی مسیر رودخانه کارون از اهواز تا خرمشهر، پس از بررسی آن و ارائه راه حل فرض را بر آن گذاشتیم که ٨ یا ٩ میلیون متر مکعب را به صورت اصولی و برای دبی ٣۵۰۰ متر مکعب بر ثانیه (اگر بخواهیم) پاکسازی کنیم حدود ٣۰ سانتی متر از سطح آب کاهش خواهد یافت. با توجه به هزینه بالای آن که هر متر مکعب ٣۰ هزار تومان است، پس پاکسازی ٩ میلیون متر مکعب، ٢٧۰ میلیارد تومان برآورد مالی می‌شود که به صرفه نیست و در نتیجه می‌توان آن را در روستا‌هایی که در معرض سیل قرار دارند مدیریت کرد و دایک‌های جزئی زده شود که هزینه‌ای بالغ بر ۵۰۰ میلیون تومان را در بر می‌گیرد.

این مقام مسئول با تاکید بر اینکه اعتبارات لایروبی کارون از سال ٩٣، صفر است و ما بنا بر رسالت خود هر گاه که لازم باشد وظیفه مان را انجام می‌دهیم، اذعان داشت: از سال ۱٣٨۴ تا سال ۱٣٩٣ نزدیک به ۶ میلیون و ۴ صد هزار متر مکعب از رودخانه کارون لایروبی شد و پس از آن به دلیل صفر شدن اعتباراتِ طرحِ سازماندهی کارون این اقدام متوقف شد، اما اگر اعتبارات تخصیص داده شود ما نیز بنا بر تعهد خود کار را انجام می‌دهیم.

هر چند که لایروبی هزینه‌های بسیار زیادی دارد، اما لازم است بدانیم وقتی که بر روی رودخانه‌ها سد احداث می‌گردد به دلیل کُند شدن سرعت آب، رودخانه باید به طور مرتب لایروبی گردد تا از بروز حوادثی مانند سیل و زیان‌های آن جلوگیری شود. البته ساخت سیل بند نیز یکی از راه حل‌هایی است که از طرف سازمان آب و برق خوزستان ارائه می‌گردد، ولی سیل‌های اخیر درس‌های زیادی به ما داده است. مثلا نشان داد که سیل بند‌ها هم نمی‌توانند در مقابل خروش رود مقاومت کنند و بسیاری از آن‌ها در مناطق و شهر‌های مختلف نتوانستند جلوی ورود آب را بگیرند، که مردم، نیرو‌های نظامی و جهادی با ایجاد و تقویت سیل بند‌ها تا حدودی مانع ورود آب به برخی مناطق شدند.

به هر حال این موضوع می‌طلبد تا تمامی سازمان‌ها و دستگاه‌ها برای مقاوم شدن در برابر سیلاب دور هم گرد آیند و چاره‌ای اساسی اندیشه کنند.

گزارش از ساسان ناصری زاده

انتهای پیام/