باشگاه خبرنگاران جوان - «رمضان» اولین عملیات برون مرزی بزرگ ایران بود که در تداوم استراتژی تعقیب و تنبیه متجاوز برآن بود تا ارتش بعث عراق را به پشت شط‌العرب براند و با دور کردن شهر‌های ایران از زیر دید و تیر توپخانه دشمن، رزمندگان اسلام را به شهر مهم و اقتصادی بصره مسلط کند. متن زیر روایت‌هایی از مرحله چهارم عملیات رمضان در مرداد ۱۳۶۱ برگرفته از کتاب «تعقیب متجاوز با عملیات رمضان» است. 

راهکار شلمچه

با شروع مرداد ۱۳۶۱ مرحله چهارم عملیات رمضان آغاز شد. از ویژگی‌های این مرحله، محدودیت زمین منطقه نسبت به مراحل قبلی، تعداد کم نیرو‌های عمل‌کننده و منطقه جدید عملیات بود. قرارگاه فرماندهی عملیات (کربلا) با توجه به تجربیات عملیات گذشته، به این جمع‌بندی رسید که در هر سه مرحله قبلی، طراحی عملیات در زمینی صورت گرفته بود که با توجه به ارزش فراوان آن، اجرای عملیات در آن زمین حساسیت دشمن را به‌شدت برمی‌انگیخت و در حقیقت به نقطه قوت دشمن حمله می‌شد. 

با توجه به این حساسیت‌ها به‌رغم صدمات فراوانی که به دشمن وارد شده است، نیرو‌های خودی بر اثر پاره‌ای مشکلات ازجمله صرف زمان طولانی برای احداث خاکریز، موفق به نگهداری مواضع متفرقه نشده‌اند، بنابراین فرماندهی عملیات راهکار شلمچه را برگزید. 

محاصره پنج ضلعی

در وهله اول، طراحی عملیات به این صورت بود که نصر یک (تیپ ۳۱ عاشورا با شش گردان و تیپ یک لشکر ۲۱ حمزه با سه گردان)، در شمال، در حدفاصل پل سوم تا کوت سواری و در جنوب نیز در حدفاصل نهر خین با نهر دوئیجی تا نوک کانال ماهی عمل کند و با الحاق دو یگان عمل‌کننده، بدون وارد شدن به پنج ضلعی و برخورد به مواضع پیچیده آن، آنجا را به محاصره درآورند. 

ولی یک روز قبل از اجرای عملیات، عراق در منطقه‌ای که قرار بود نصر یک عملیات انجام دهد، آب رها و فرمانده عملیات، نصر یک را مأمور اجرای عملیات در شمال شلمچه (حدفاصل خاکریز نوک کانال ماهی تا ضلع جنوبی آب‌گرفتگی) کرد. نصر۳ نیز با تیپ ۲۱ امام رضا (ع) و تیپ ۳ از لشکر ۲۱ حمزه اجرای عملیات در جنوب پنج ضلعی را بر عهده داشت. 

بازگشت نیرو‌ها

عملیات در ساعت ۲۲:۴۰ با حرکت گردان‌های خط‌شکن سپاه آغاز شد. نیرو‌های خودی موفق به شکستن خط اول دشمن شدند ولی محدود بودن زمین منطقه، وجود انواع موانع از قبیل انواع سیم‌خاردار‌ها و میدان‌های مین و تمرکز انبوه آتش توپخانه و فشار رده‌های بعدی عراق، مانع پیشروی نصر یک شد و نیرو‌ها با تحمل تلفاتی ناچار عقب‌نشینی کردند. نصر ۲ نیز از ابتدا زیر فشار شدید دشمن قرار گرفت و فقط یکی از گروهان‌ها از تیپ امام رضا (ع) موفق به شکستن خط دشمن شد و تعدادی از نیرو‌ها در میدان‌های مین و سیم‌های خاردار گرفتار شدند و بقیه نیرو‌ها به عقب بازگشتند. 

دلایل عدم الفتح

مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ در گزارش عملیات رمضان، عدم موفقیت در این مرحله از عملیات را چنین شرح داده است: تمرکز توان نظامی دشمن در این نقطه (شلمچه) که به دلیل نزدیکی به بصره به‌مراتب بیشتر از سایر محور‌ها بود، فاصله نزدیک خطوط، موانع متراکم از قبیل انواع کانال‌ها، سیم‌خاردار، میدان مین و کمین از امتیازات عراقی‌ها در این محور بود. بنابراین ما در مرحله اول خطر نکردیم و برای حفظ نیرو‌ها در این نقطه وارد نشدیم، اما پس از سه مرحله عملیات که توان نیرو‌ها تحلیل رفت و مهمات ما کم شد، درست به نقطه قوت دشمن زدیم، در حالی که این عملیات لو رفته بود، چراکه عراقی‌ها حجم آتش خود را تنها بر این نقطه متمرکز کردند و، چون در محور‌های دیگر عملیاتی نبود، آنها لوله‌های توپخانه‌ها را به سمت این منطقه نشانه رفتند و حجم آتش را روی نیرو‌هایی ریختند که حتی برخی از نیرو‌های ارتشی خود را به سیم‌خاردار هم نرسانده بودند و این پراکندگی نیرو، سبب ضعف نیرو‌های خودی و قوت دشمن شد.

منبع: روزنامه جوان