مراسم یادبود سی و یکمین سالگرد شهادت سیدمرتضی آوینی با عنوان «میراث مرتضی» و رونمایی از نخستین فیلم مستند سید شهیدان اهل قلم پس از ۴۴ سال، عصر دوشنبه- ۲۷ فروردین ماه- با حضور جمعی از شخصیت‌های فرهنگی و هنری و دوستان و یاران شهیدآوینی و مقامات پیشین و فعلی بنیاد روایت فتح در تالار وحدت برگزار شد.
سردار علیرضا افشار رئیس اندیشکده جنگ نرم دانشگاه و پژوهشگاه عالی دفاع ملی و تحقیقات راهبردی در این مراسم اظهارداشت: شهیدمرتضی آوینی روی هنر متعهد تاکید داشت. دولت‌های استعماری سعی دارند هنر را در جهت اهداف خود قرار دهند، اما شهیدآوینی پرچمدار هنر متعهد بود و بیشتر تحت تاثیر اندیشه‌های امام خمینی (ره) متحول شد که عمدتا به سینما و هنر گرایش داشت و به دنبال نهادینه‌سازی فرهنگ ایثار و شهادت در کشور بود تا این فرهنگ را در قله خود مطرح کرده و محبوب دل‌ها شد.
وی گفت: شهیدآوینی سعی داشت با وجود فشار‌ها روی تعهد خود پابرجا بماند و تخصص شهید در سینما و در این زمینه صاحب‌نظر بود.
افشار افزود: شهید آوینی فیلمساز بود و فیلم‌های شهید آوینی در کشور تحول ایجاد می‌کرد.
فرمانده اسبق نیروی مقاومت بسیج بیان کرد: شهید آوینی بیشتر در رسیدگی به محرومان در مناطق دورافتاده و عشایری اثرگذار بود و فیلمی که در این باره ساخت تحول‌آفرین بود.
وی اظهارداشت: شهید آوینی در مستندسازی صاحب سبک بود. به او گفتم فیلم بسازد و ارتش سری را برای او مثال زدم. برنامه‌های متنوعی داشت و گفتم در لشکر‌ها بچه‌ها ماجرا‌هایی دارند که درباره زندگی‌نامه اینها چیزی مانند ارتش سری بساز که در حال ساخت بود که شهید شد.
افشار گفت: شهید آوینی هنرمند بود، اما قلمش قوی‌تر بود. باید کاری کنیم که مستند‌ها اثرگذاری خود را در جامعه داشته باشند.
افشار با اشاره به جنایت‌های رژیم صهیونیستی در غزه و فلسطین اظهارداشت: باید فیلمی در این خصوص ساخته شود که اثرگذار باشد. امید است شاهد ساخت فیلم‌های اثرگذار در حوزه جبهه مقاومت باشیم.
در ادامه این آیین مستند دهکده برزان ساخته شهید آوینی برای نخستین بار پس از ۴۴ سال رونمایی و اکران و به دنبال آن، نشست نقد و بررسی این مستند نیز با حضور بهروز افخمی و اسماعیل براری تهیه کننده و کارگردان سینما برگزار شد.
براری در این نشست گفت: خیلی فیلم عالی و جذابی نبود. اشکالی ندارد. وقتی به تاریخ سینما نگاه می‌کنیم زمان ذهنی‌مان را هم باید تغییر دهیم. ما یک فیلم قدیمی و اولیه را باید با این ذره‌بین نگاه کنیم که جای پاهایش کجا بود و این‌که فردی به نام شهید آوینی خلق شد.
براری گفت: یکی از دوستان قدیمی حاج مرتضی که امسال مرحوم شد، مرد بزرگی بود، اما یکی از کار‌های مهم آقای کیهانی که به او بزرگی می‌دهد این است که آرشیو فیلم‌های جنگ را شماره‌گذاری و در مدت ۱۰ سال اینها را کدگذاری کرد. حتی سوپر هشت‌های اول جنگ. برخی از نگاتیو‌ها را سامان داد که معمولا در فیلمسازی ایران اتفاق نمی‌افتاد. او یار قدیم حاج مرتضی بود که ۹ هزار کلاکت فیلم جنگی را حفظ کرده بود.
وی افزود: برای خیلی از فیلم‌ها خون بابتشان داده شده، اما یادمان نیست. چرا روایت فتح از یادمان نرفته است؟ حاج مرتضی فقط ۷۰ فیلم روایت فتح ساخت.
وی افزود: این رقم عجیبی است. چرا این حافظه را از دست نمی‌دهیم؟ حاج مرتضی با دل‌های شما چه کرده که هرگز فراموش نمی‌شود؟ گاهی اوقات باید به عقب برگردیم و به تمام قد مسیری که طی شده نگاه کنیم. در مسیر روایت فتح اتفاق‌های افتاده که هرگز فراموش نمی‌شوند.
براری تاکید کرد: باید به عقب برگردیم. بهترین سند آقا مرتضی نریشن‌های اوست. فرمولی برای بافت فیلم‌هایش پیدا کرده بود که وقتی ۷۰ فیلم شهید را می‌بینم عین همه اینها چنین بافتی داشت و با یک فرمول که خود آن را ابداع کرده بود کار می‌کرد. فرمولی به نام سینمای اشراقی که در پایان با خودش گفتگو و این فرمول را توصیف کرد. در مورد حساسیت‌هایش نگفت بلکه گفته این فیلم‌ها را با چنین تفکری ساخته است.
وی گفت: تاکنون مردی ندیدم که به اندازه شهید آوینی فکر تولید کرده باشد و همواره تولید فکر می‌کرد. این مرد عجیب است.
بذری که آوینی کاشته هنوز جوانه نزده است. فیلم‌های آوینی باید کالبدشکافی شود تا بدانیم چگونه ساخته شده‌اند. در زمان جنگ به این ساختار فکر و ۷۰ بار در فیلم‌های خود این را تجربه کرده است. لازم است در این زمینه کار پژوهشی انجام و به عنوان ماده اصلی در دانشگاه‌ها تدریس شود. آقا مرتضی نشان داد که حواسش جمع بوده و فیلمش فراموش نشده است.
بهروز افخمی هم که کار تدوین فیلم خان‌گزیده‌ها اثر شهید آوینی را انجام داده بود هم درباره این فیلم گفت: شهید در این فیلم نریشن کمی گفته بود و تصویری که در هر موردی یک جور بود. در فیلم قبلی خبری از جنگ نبود ولی در خان‌گزیده‌ها جنگ را می‌بینیم.
وی با اشاره به ساخت و تدوین فیلم "خان‌گزیده‌ها" که یک سال پس از دهکده برزان ساخته شد افزود: در مجموعه حقیقت که اولین مجموعه شهید مرتضی آوینی بود دوباره به سمت استفاده از نریشن سوق پیدا کرد و کلام کاملا شاعرانه و در واقعیت به آنچه در شکل فیزیکال اتفاق می‌افتاد نظر داشت.
افخمی اظهار داشت: سیدمرتضی بیش از هر چیز شاعر بود و شخصیت هنری‌اش خیلی به شاعری تمایل داشت تا فیلمسازی. فکر می‌کنم اگر داستانی هم می‌ساخت ارتباط کلام شاعرانه و تصویر شاعرانه هم می‌توانست در کلامش باشد را دنبال می‌کرد و فکر می‌کنم فرم مستند را در سال‌های پس از جنگ ادامه می‌داد و همیشه هم از صدای خود استفاده می‌کرد که کیفیت تقلیدنشدنی داشت.
افخمی اظهار داشت: حاج مرتضی آوینی اهل کشف و شهود و پیدا کردن و فهمیدن ذات هر موضوع بود و به همین دلیل دنبال ذات تئوری‌ها نمی‌رفت. این موضوع را که در آن زمان از دید ما بدیهی نبود بدیهی می‌دانست و به سراغ خود اشیا می‌رفت؛ بنابراین وقتی سراغ جنگ ایران و عراق می‌رویم با هر داشته تئوریک و ایدئولوژیک بروید به آن نتیجه‌ای که شهید آوینی می‌رسید، دست نمی‌یابید.
افخمی گفت: خود شی باید به هنرمند نزدیک باشد. شهید آوینی هم زیر بار هیچ تعریفی از پیش درباره سینما نمی‌رفت و فرم را پیدا می‌کرد.