باشگاه خبرنگاران جوان؛ حسین مهدی تبار - به گزارش فارن افرز آذربایجان در پنج سال اخیر تحولات قابل توجهی را تجربه کرده است. تا پیش از سال ۲۰۲۰، این کشور درگیر مناقشهای طولانیمدت با ارمنستان بر سر منطقه قرهباغ بود؛ منطقهای که با وجود آنکه در مرزهای بینالمللی آذربایجان قرار دارد، توسط ارمنستان و دولت خودخواندهای که تحت حمایت ارمنستان است، کنترل میشد. این وضعیت باعث شده بود آذربایجان به لحاظ دیپلماتیک محدود و به روسیه که نقش میانجی اصلی را در منطقه داشت، وابسته باشد.
با این حال، پس از پیروزیهای نظامی آذربایجان در سالهای ۲۰۲۰ و ۲۰۲۳، کنترل بر قرهباغ و هفت منطقه اطراف آن را بازپس گرفت و به برتری استراتژیک قابل توجهی نسبت به ارمنستان دست یافت. جنگ اوکراین و مشغولیت روسیه در آن، زمینه کاهش نفوذ مسکو در منطقه و افزایش نفوذ آذربایجان را فراهم کرد؛ آذربایجان اکنون روابط نزدیکی با ترکیه، اسرائیل دارد و نفوذ خود را در آسیای مرکزی و خاورمیانه گسترش داده است. همچنین نقش این کشور به عنوان تامینکننده انرژی برای اروپا در شرایط تحریمهای غرب علیه روسیه پررنگتر شده است. به گزارش فارن افرز، روابط آذربایجان با دولت سابق آمریکا تحت ریاست جمهوری دونالد ترامپ نیز به خاطر ارتباطات تجاری وی با باکو، قابل توجه است.
اکنون آذربایجان در نقطهای حساس قرار دارد. مذاکرات طولانی برای رسیدن به توافق صلح با ارمنستان به مراحل پایانی نزدیک شده اما آذربایجان که در موقعیت برتری است، با درخواست امتیازات بیشتر روند نهایی شدن این توافق را به تأخیر میاندازد. از سوی دیگر، اقتصاد این کشور که به شدت به نفت و گاز وابسته است، در برابر نوسانات قیمتها آسیبپذیر باقی مانده و کمبود تنوع اقتصادی، نقاط ضعف مالی و اجتماعی را برجسته میکند. از منظر سیاسی، علیرغم افزایش سرکوبها و محدود کردن مخالفان، دولت تحت رهبری الهام علیاف با تکیه بر رشد اقتصادی و روایتهای ملیگرایانه به حفظ کنترل خود ادامه میدهد.
فارن افرز گزارش کرده است که دستاوردهای ژئوپلیتیکی آذربایجان شکنندهاند و در صورت کاهش تنشها در جنگ اوکراین، ممکن است روسیه دوباره نفوذ خود را در ارمنستان و منطقه بازیابد. در نبود توافق صلح، مسکو میتواند همچنان از مناقشه برای حفظ اهرمهای فشار استفاده کند. بدون صلح و ادغام منطقهای، آذربایجان با خطر رکود اقتصادی و سیاسی مواجه خواهد بود.
نقش کمرنگ روسیه پس از جنگ ۲۰۲۰ شدت یافت، زمانی که استفاده آذربایجان از پهپادهای پیشرفته اسرائیلی و افزایش هزینههای نظامی باعث تغییر معادله قدرت شد. به گزارش فارن افرز، نیروهای حافظ صلح روسیه که ابتدا برای توقف پیشرویهای آذربایجان مستقر شده بودند، تا سال ۲۰۲۴ به طور کامل عقبنشینی کردند و این موضوع نشانه کاهش نفوذ مسکو بود.
آذربایجان همچنین با بهرهگیری از موقعیت استراتژیک خود به عنوان نقطه اتصال در مسیرهای تجاری جایگزین میان روسیه، ایران، ترکیه و اروپا، اهمیت خود را افزایش داده است. با این حال، تنشها با ایران همچنان بالا باقی ماندهاند. این طور که فارن افرز روایت نموده ایران نگران روابط رو به رشد آذربایجان با ترکیه و اسرائیل و کاهش وابستگی این کشور به انرژی ایران است، به ویژه در منطقه نخجوان. همچنین، ایران از احتمال استفاده آذربایجان به عنوان سکوی پرتاب حملات اسرائیل به تأسیسات هستهای خود و همچنین تأثیرگذاری ملیگرایی آذربایجانی بر اقلیتهای آذری داخل ایران بیم دارد.
از دیدگاه داخلی، موفقیتهای پساجنگ آذربایجان میتوانست فرصت مناسبی برای اصلاحات و اتحاد ملی باشد، اما دولت با افزایش سرکوب و ادامه رویکرد خصمانه نسبت به ارمنستان، از این فرصت بهره نبرده است. روایت جنگ که پیشتر توجیهکننده حکومت اقتدارگرا بود، اکنون در حال کمرنگ شدن است چرا که مردم دیگر تمایلی به ادامه تنش ندارند. از سوی دیگر، آسیبپذیریهای اقتصادی با کاهش تولید نفت و مشکلات سرمایهگذاری در انرژیهای نوظهور در شرایط تغییرات جهانی به سمت منابع پاکتر افزایش یافته است. کاهش اخیر قیمت نفت میتواند درآمدهای دولتی را بیش از بیست درصد کاهش دهد، موضوعی که میتواند بحرانهای مالی و اجتماعی را تشدید کند.