باشگاه خبرنگاران جوان؛ مهدی سیف تبریزی* - در حالی که نخستین گام‌های رأی‌گیری ویژه با حضور ۸۲ درصدی نیرو‌های امنیتی و آوارگان داخلی با آرامش و نظم بی‌سابقه‌ای در سراسر عراق به پایان رسید، فضای سیاسی این کشور به سوی یک تحول عمیق و امیدوارکننده پیش می‌رود. بیش از ۱.۳ میلیون رأی‌دهنده از میان نیرو‌های مسلح، کادر‌های حفاظتی و ساکنان کمپ‌های آوارگان، دو روز قبل با حضور در ۸۰۹ مرکز رأی‌گیری ویژه، نخستین پیام‌های وحدت ملی در عراق را به ثبت رساندند.
این انتخابات، که امروز ۲۰ آبان‌ماه با مشارکت گسترده ۲۱.۴ میلیون شهروند به اوج خود رسیده، نه تنها نمادی از بلوغ دموکراتیک عراق پس از دو دهه پرتلاطم است، بلکه فرصتی استثنایی برای جریان شیعی به عنوان ستون فقرات این دموکراسی نوپا است، تا رهبری متعادل و فراگیر خود را تثبیت کند.
نخست‌وزیر محمد شیاع السودانی، با دستاورد‌های ملموس در عرصه بازسازی و ثبات، در کانون این تحول قرار دارد و وعده‌هایی، چون کاهش تورم به زیر ۵ درصد و ادغام نیرو‌های بسیج مردمی در ساختار دولتی توانسته اعتماد عمومی را به ساختار‌های دولتی به حد مطلوبی برساند. در میانه تنش‌های منطقه‌ای، عراق به عنوان پلی استراتژیک میان شرق و غرب ظاهر شد و جریان شیعی، با تأکید بر حاکمیت ملی، می‌تواند این پل را به نمادی از پیشرفت پایدار بدل سازد.
از چالش‌های گذشته تا دستاورد‌های کنونی
عراق، از زمان سقوط رژیم بعثی در سال ۲۰۰۳، پنج دور انتخابات پارلمانی را پشت سر گذاشته که هر یک، همچون آینه‌ای، انعکاس‌دهنده زخم‌های عمیق جنگ داخلی، ظهور تروریسم و دخالت‌های خارجی بوده است. انتخابات ۲۰۰۵، با مشارکت ۷۹ درصدی، نمادی از امید اولیه بود، اما به سرعت به دام شکاف‌های قومی-مذهبی افتاد. دور‌های بعدی، از ۲۰۱۰ تا ۲۰۲۱، با تأخیر‌های طولانی در تشکیل دولت – گاه تا ۱۳ ماه – و اعتراضات گسترده جوانان در پاییز ۲۰۱۹ (حرکت تشرین)، بر چالش‌هایی، چون فساد سیستماتیک و بیکاری جوانان بالای ۲۵ درصد را تمرکز داشت.
با این حال، امروز، با آغاز رأی‌گیری ویژه در دو روز قبل، تصویری کاملاً متفاوت از فضای سیاسی در عراق پدیدار شده: مراکز رأی‌گیری در استان‌های شمالی، چون اربیل و سوران، با تأیید مقامات محلی، «بی‌نقص» توصیف شده‌اند و نیرو‌های امنیتی، که خود قربانیان اصلی بی‌ثباتی گذشته بوده‌اند، با اقتدار و آرامش به پای صندوق‌ها رفته‌اند. این تحول، ریشه در رهبری جریان شیعی دارد که با ادغام نیرو‌های بسیج مردمی (حشدالشعبی) در چارچوب دولتی، امنیت را به بالاترین سطح از سال ۲۰۰۳ رسانده است.
اهمیت انتخابات ۲۰۲۵، فراتر از انتخاب ۳۲۹ نماینده برای پارلمان، در لایه‌های اقتصادی، امنیتی و منطقه‌ای نهفته است. از منظر اقتصادی، عراق با ذخایر نفتی عظیم خود، در آستانه جهشی بزرگ قرار دارد: توافقات اخیر با صندوق بین‌المللی پول، زمینه‌ساز اصلاحات ارزی و جذب سرمایه‌گذاری خارجی به ارزش بیش از ۱۰۰ میلیارد دلار است. جریان شیعی، با تمرکز بر بازسازی زیرساخت‌ها در سرتاسر عراق، وعده‌هایی عملی برای کاهش بیکاری به زیر ۲۰ درصد و ایجاد فرصت‌های شغلی برای جوانان می‌دهد.
این وعده‌ها، نه خیال‌پردازانه، بلکه بر پایه دستاورد‌های دولت السودانی استوارند؛ دولتی که تورم را مهار کرده و صادرات نفت را به رکورد‌های تازه رسانده است. در عرصه امنیتی، رأی‌گیری ویژه که در روز‌های قبل برگزار شد و بیش از ۲۶ هزار آواره داخلی را درگیر کرده، نمادی از اعتمادسازی است. نیرو‌های مسلح عراق، که بدنه آن عمدتاً از جریان شیعی تشکیل می‌شود، با حضور منظم خود، پیامی روشن مبنی بر اینکه امنیت، نه ابزاری برای سلطه، بلکه پایه‌ای برای همزیستی مسالمت‌آمیز است را به منطقه ارسال کرد.
از دیدگاه منطقه‌ای، عراق در میانه رقابت‌های ژئوپلیتیک میان قدرت‌های منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای، به عنوان «کم‌ترین آسیب‌دیده» ظاهر شده است. نخست‌وزیر السودانی، با سیاست خارجی نسبتا متوازن، توانسته فشار‌های خارجی را به فرصت‌های دیپلماتیک بدل سازد. از یک سو، روابط با واشنگتن را برای سرمایه‌گذاری‌های فناوری حفظ کرده و از سوی دیگر، پیوند‌های اقتصادی با تهران را به ابزاری برای ثبات تبدیل نموده است.
بدین ترتیب، انتخابات ۲۰۲۵، از یک آزمون امنیتی به فرصتی برای بازسازی ملی تبدیل شده؛ جایی که جریان شیعی، با تأکید بر سهمیه‌بندی عادلانه (حداقل ۲۵ درصد برای زنان و ۷۰ کرسی برای اقلیت‌ها)، می‌تواند الگویی برای دموکراسی خاورمیانه بسازد.
وحدت شیعی و ائتلاف‌های هوشمندانه
فضای انتخاباتی عراق، با ثبت ۳۱ ائتلاف، ۳۸ حزب و بیش از ۷۹ کاندیدای مستقل، به شدت پویا و رقابتی است، اما محور اصلی آن بر گرد جریان شیعی می‌چرخد – جریانی که با حدود ۶۰ درصد جمعیت، نه تنها غالب، بلکه پیشرو در ترسیم افق‌های نو است. چارچوب هماهنگی احزاب شیعی، به رهبری چهره‌هایی، چون سیدعمار حکیم، هادی العامری، قیس الخزعلی و نوری المالکی، با پیش‌بینی کسب بیش از ۱۰۰ کرسی، نماد وحدت و اقتدار است.
این ائتلاف، که ریشه در رهبری مرجعیت شیعی و مقاومت برابر تروریسم دارد، با ادغام نیرو‌های بسیج مردمی در دولت، از «شکاف‌های موقت» اخیر – همچون جدایی کوتاه‌مدت برخی احزاب در بهار گذشته – به سوی همگرایی پیش رفته است. تحولات دو روز اخیر، از جمله حمایت علنی گروه‌هایی، چون کتائب حزب‌الله از دولت آینده، نشان‌دهنده بلوغ سیاسی شیعیان است: حشدالشعبی، نه به عنوان نیرویی موازی، بلکه به عنوان شریک امنیتی دولت، وعده حمایت قاطع از کابینه‌ای فراگیر را داده است.
در کانون این جریان، محمد شیاع السودانی قرار دارد؛ نخست‌وزیری که ائتلاف «بازسازی و توسعه» را به «ستاره در حال صعود» تبدیل کرده است. با جذب کاندیدا‌های برجسته از لیست‌های سنتی، السودانی بر دستاورد‌های ملموس تأکید دارد: بازسازی بنادر جنوبی، کاهش وابستگی به نفت از طریق تنوع‌بخشی اقتصادی، و ایجاد تعادل در روابط خارجی. او، به عنوان نمادی از میانه‌روی شیعی، به دنبال «استقلال بعید، اما دست‌یافتنی» از نفوذ‌های خارجی است – هدفی که وال‌استریت ژورنال آن را «تلاش هوشمندانه برای حاکمیت ملی» توصیف کرده، هرچند در این گزارش از ذکر مستقیم منابع پرهیز می‌شود.
ائتلاف‌های میانه‌روتر، چون «جریان حکمت ملی عراق» به رهبری سیدعمار حکیم و "صادقون"، قیس خزعلی با تمرکز بر اصلاحات اجتماعی، جریان شیعی را به سوی ائتلاف‌های هوشمندانه سوق می‌دهند. این احزاب، با تأکید بر نقش زنان و جوانان مستقل (که بیش از ۲۰ هزار کاندیدا را تشکیل می‌دهند)، سیستم لیست‌های بسته را به ابزاری برای عدالت تبدیل می‌کنند.
در مقابل، سنی‌ها و کردها، به عنوان شرکای طبیعی جریان شیعی، نقش مکمل ایفا می‌کنند. در میان سنی‌ها، رقابت میان ائتلاف «تقدم» محمد حلبوسی و «سیادة» خمیس خنجر بر سر ۴۰ تا ۵۰ کرسی استان‌های غربی، نه به معنای تقابل، بلکه فرصتی برای چانه‌زنی‌های سازنده است. حلبوسی، با تمرکز بر بازسازی موصل و انفال، بر همکاری پس از انتخابات با شیعیان تأکید دارد – همکاری‌ای که پست‌های کلیدی، چون وزارت دفاع را تضمین می‌کند.
کردها، با حزب دموکرات کردستان (KDP) مسعود بارزانی و اتحادیه میهنی (PUK)، بر کرکوک، دهوک و اربیل متمرکزند و پیش‌بینی می‌شود ۴۰ تا ۵۰ کرسی را تصاحب کنند. اختلافات بر سر منابع نفتی، با میانجی‌گری شیعیان، به ائتلاف‌های بالقوه منجر می‌شود. حزب دموکرات کردستان، با سابقه دیپلماتیک، می‌تواند پلی برای سرمایه‌گذاری‌ها در مناطق شمالی باشد. در استان‌های مختلط، رقابت کرد-ترکمن-عرب، فضایی «به شدت رقابتی» ایجاد کرده، اما وحدت شیعی، این رقابت را به محرکی برای تعادل قومی بدل می‌سازد.
مشارکت رو به رشد و غلبه منطقی شیعی
با توجه به تحولات دو روز اخیر، از جمله رأی‌گیری ویژه بدون هیچ‌گونه نقص فنی یا امنیتی، پیش‌بینی‌ها حاکی از مشارکت کلی بالای ۴۵ درصد است که این موضوع نشان دهنده رشدی چشمگیر نسبت به دور قبل خواهد بود. مراکز رأی‌گیری در جنوب و مرکز، که پایگاه اصلی جریان شیعی است، با شور و اشتیاقی بی‌سابقه رو‌به‌رو شده‌اند و نیرو‌های امنیتی، با رأی‌دهی منظم، اعتماد عمومی را در جامعه تقویت کرده‌اند. تحلیل‌های کارشناسی، چارچوب هماهنگی را با ۹۰ تا ۱۱۰ کرسی، و ائتلاف السودانی را با ۶۰ تا ۸۰ کرسی پیش‌بینی می‌کنند؛ مجموعی که اکثریت شیعی (بیش از ۱۶۵ کرسی) را تضمین می‌کند. سنی‌ها و کردها هر کدام ۴۰ تا ۵۰ کرسی را هدف دارند، اما این توزیع، نه به معنای حاشیه‌نشینی، بلکه فرصتی برای ائتلاف‌های سریع است.
در استان‌های کلیدی، رقابت «برای روح پارلمان» به وحدت شیعی منجر می‌شود. در بغداد و نجف، کاندیدا‌های چهارچوب هماهنگی احزاب شیعی با وعده‌های اقتصادی پیشتازند، در حالی که در کرکوک، تعادل قومی با میانجی‌گری شیعیان حفظ می‌شود.
سناریو‌های محتمل برای تشکیل دولت: از ائتلاف سریع تا پایداری بلندمدت
فرآیند تشکیل دولت، با پیشنهاد نخست‌وزیر توسط رئیس‌جمهور (معمولاً کرد) در ۱۵ روز و رأی پارلمان در ۳۰ روز، این بار با سرعت بیشتری پیش خواهد رفت – تجربه ۲۰۲۱، درس عبرتی برای اجتناب از تأخیر‌ها است. سناریو‌های محتمل، با محوریت ائتلاف بزرگ پارلمانی شیعه، به شرح زیر است:
- سناریو بهینه: رهبری السودانی و ائتلاف فراگیر (احتمال ۵۵ درصد)
با بیش از ۱۶۵ کرسی شیعی، السودانی با حمایت سنی‌ها و کردها، دولتی می‌سازد که بر «حاکمیت ملی» تمرکز دارد. ادغام کامل حشدالشعبی، اصلاحات ارزی و جذب سرمایه‌گذاری‌های خارجی، اولویت‌های این دولت خواهند بود. فردای انتخابات: تشکیل کابینه در ۲ تا ۴ ماه، با آرامش فوری جوانان و تعادل منطقه‌ای که می‌تواندعراق را به از منظر اقتصادی دچار تحولات عمده‌ای کند. - سناریو متعادل: تداوم چارچوب با نوآوری‌های شیعی (احتمال ۳۵ درصد)
چارچوب هماهنگی، با ۱۱۰ کرسی، السودانی را تأیید می‌کند و با سنی‌ها بر پست‌های کلیدی چانه می‌زند. تمرکز بر امنیت پایدار و تنوع اقتصادی، نفوذ شیعی را به ثبات ملی تبدیل می‌کند. فردای انتخابات: تأخیر کوتاه ۳ تا ۵ ماهه، که با دیپلماسی السودانی، به فرصتی برای اصلاحات ساختاری بدل می‌شود. - سناریو محتاطانه: چالش‌های موقت و پیروزی قاطع (احتمال ۱۰ درصد)
شکاف‌های جزئی قومی، اعتراضات محدود ایجاد می‌کند، اما وحدت شیعی، پارلمان را در ۶ ماه احیا می‌نماید. این سناریو، با میانجی‌گری چهارچوب هماهنگی احزاب شیعی، به اصلاحات انتخاباتی منجر می‌شود و عراق را برای دور‌های آینده آماده می‌سازد.
در هر سناریو، جریان شیعی، کلید حل معضلات است و تشکیل دولت را به نمادی از پیشرفت بدل می‌کند
جریان شیعی، مشعل‌دار آینده عراق
انتخابات ۲۰۲۵، با رأی‌گیری ویژه در روز‌های قبل، دریچه‌ای به عراق عصر جدید به رهبری جریانات شیعی گشوده است – عصری که فراتر از سهمیه‌ها، بر عدالت و پیشرفت استوار است. نخست‌وزیر جدید و چارچوب هماهنگی، با دستاورد‌های مستحکم، عراق را به سوی حاکمیت واقعی سوق می‌دهند و تنش‌های خارجی را به فرصت‌های داخلی تبدیل می‌نمایند. فردای ۱۱ نوامبر، آغاز شکوفایی است؛ جایی که شیعیان، با وحدت و اقتدار با دیگر احزاب و قومیت‌ها، داستان عراق را به روایتی از امید و تعالی بازنویسی می‌کنند. عراقی‌ها، شایسته دولتی هستند که نه تنها زخم‌های گذشته را التیام بخشد، بلکه افق‌های آینده را روشن سازد.