باشگاه خبرنگاران جوان؛ مهدی سیف تبریزی* - ولادیمیر زلنسکی رئیسجمهور اوکراین پس از گذشت ۳۴ روز از ارائه طرح ۲۸ مادهای ترامپ برای پایان دادن به جنگ چهار ساله با روسیه که از سوی وی و سران اروپایی طرحی روسی و غیر شرافتمندانه دانسته شده بود در نهایت، دیروز از طرحی ۲۰ مادهای رونمایی کرد. طرحی که گفته میشود پس از ساعتها گفتوگو میان نمایندگان اوکراین، طرفهای اروپایی و فرستادگان ایالاتمتحده ارائه شده است.
طرحی که با فضا سازی سران و رسانههای کشورهای غربی طرحی روبه جلو و در جهت پایان دادن به درگیریهای روسیه و اوکراین نشان داده میشود بر چند اصل مهم تکیه دارد از جمله عدم عقب نشینی از منطقه دونتسک و واگذاری سرزمینی به روسیه، عدم کاهش نیروهای نظامی، تاکید بر عضویت در ناتو طی سالهای ۲۰۲۷ و ۲۰۲۸ و از همه مهمتر ارائه تضمینهای شبیه «بند ۵ منشور ناتو» از سوی کشورهای اروپایی و ایالاتمتحده و همچنین تصاحب و نحوه اداره نیروگاه هستهای زاپروژیا. زلنسکی در سخنان خود با مطبوعات طرح فوق را طرحی «محکم» دانسته که شامل ۹۰ درصد از خواستههای کییف میشود و در برخی از بندها مانند نحوه اداره نیروگاه زاپروژیا و یا نحوه اداره منطقی در دونباس همچنان باید با نمایندگان آمریکا مذاکره کند.
از سوی دیگر باتوجه سخنان و موضعگیریهای کرملین در طول چهار سال گذشته مبنیبر برطرف کردن دلایل شروع جنگ، بهمنظور حرکت به سمت دستیابی به صلح دائمی میان روسیه و اوکراین، طرح فوق کاملا در مقابل خواستههای مسکو قرار دارد و باتوجه به شرایط میدانی جنگ و تصرفات پیوسته روسیه در مناطق مختلف درگیریها که منجر به دست برتر روسها چه در بعد نظامی و چه سیاسی شده است به نظر نمیرسد طرح زلنسکی با واقعیتهای عینی تطابق داشته باشد.
از همینروی آنچیزی که از هم اکنون قطعی به نظر میرسد مخالفت کرملین با طرحی است که تمام خواستهها، نگرانیها و دستآوردهای مسکو را نادیده میگیرد. اما کییف و دیگر پایتختهای اروپایی با علم به این موضوع طرحی سیاسی و نه عملیاتی را مطرح کردهاند تا شاید بتوانند جهت بازی آمریکای ترامپ را تغییر دهند و مجدد واشنگتن را بهعنوان مهمترین حامی اوکراین وارد معادلات اروپا کنند.
مفاد طرح ۲۰ مادهای زلنسکی
طرحی که دیروز پس از یک ماه چانهزنی و مشورت با طرفهای مختلف از سوی زلنسکی ارائه و در اختیار رسانهها قرار گرفت هم از منظر کمی یعنی ۸ بند که مختص به مسائل مالی، داراییهای روسیه و تحریمهای مسکو بود و هم از به لحاظ محتوایی باطرح ارائه شده از سوی ترامپ دارای تفاوتهای فاحش است. در ادامه به بررسی مفاد طرح زلنسکی میپردازیم:
۱. تأیید حاکمیت اوکراین: امضاکنندگان تأیید میکنند که اوکراین یک کشور مستقل و دارای حاکمیت کامل است.
۲. پیمان عدم تجاوز کامل:این سند یک توافق عدم تجاوز کامل و غیرقابل انکار میان روسیه و اوکراین را تشکیل میدهد. مکانیسمی نظارتی با نظارت ماهوارهای بدون سرنشین برای خط تماس ایجاد میشود تا تخلفات زودتر تشخیص داده شود.
۳. تضمینهای امنیتی: اوکراین تضمینهای امنیتی قوی دریافت خواهد کرد.
۴. تعداد نیروهای مسلح:تعداد نیروهای مسلح اوکراین در دوران صلح ۸۰۰ هزار نفر باقی خواهد ماند (با تأمین مالی غربی).
۵. تضمینهای مشابه ماده ۵ ناتو: ایالات متحده، ناتو و کشورهای اروپایی امضاکننده تضمینهایی مشابه ماده ۵ ارائه میدهند:
الف) واکنش نظامی هماهنگ در صورت حمله روسیه و اعمال مجدد تحریمها.
ب) اگر اوکراین بدون تحریک حمله کند، تضمینها باطل میشود؛ اما حمله روسیه تضمینها را فعال میکند.
ج) بند غرامت آمریکا حذف شده است.
د) توافقهای دوجانبه قبلی با حدود ۳۰ کشور معتبر باقی میماند.
۶. تثبیت عدم تجاوز روسیه: روسیه موضع عدم تجاوز به اروپا و اوکراین را در قوانین داخلی تثبیت و به تصویب دوما میرساند.
۷. عضویت در اتحادیه اروپا: اوکراین در زمانبندی مشخص به اتحادیه اروپا میپیوندد و دسترسی ترجیحی کوتاهمدت به بازار اروپا دریافت میکند. زلنسکی گفت: «زمانبندی پیوستن بحث دوجانبه با آمریکاست و هنوز تأیید اروپا را ندارد. عضویت تضمین امنیتی ماست و میخواهیم تاریخی مانند ۲۰۲۷ یا ۲۰۲۸ تعیین شود.»
۸. بسته توسعه جهانی: اوکراین بسته توسعهای دریافت میکند (جزئیات در توافق جداگانه):
الف) صندوق برای صنایع پررشد مانند فناوری، مراکز داده و هوش مصنوعی.
ب) همکاری شرکتهای آمریکایی-اوکراینی در زیرساختهای گازی.
ج) بازسازی مناطق جنگزده با تمرکز بر شهرها.
د) اولویت توسعه زیرساختها.
ه) گسترش استخراج معادن.
و) بسته مالی بانک جهانی.
ز) گروه کاری سطح بالا با مدیر رفاه جهانی.
۹. صندوقهای بازسازی: چندین صندوق برای احیای اقتصاد، بازسازی مناطق آسیبدیده و مسائل بشردوستانه ایجاد میشود با هدف بسیج ۸۰۰ میلیارد دلار (خسارات تخمینی جنگ).
۱۰. تسریع توافق تجارت آزاد: مذاکرات برای توافق تجارت آزاد با ایالات متحده تسریع میشود.
۱۱. وضعیت غیرهستهای: اوکراین تعهد به باقی ماندن کشور غیرهستهای مطابق پیمان منع گسترش را تأیید میکند.
۱۲. کنترل نیروگاه زاپوریژژیا و احیای کاخوفکا:
پیشنهاد آمریکا: مدیریت مشترک سهجانبه (هر کدام ۳۳ درصد) با نظارت آمریکا.
پیشنهاد اوکراین: مدیریت مشترک آمریکا-اوکراین (۵۰-۵۰) بدون روسیه مستقیم.
زلنسکی گفت: «نیروگاه زاپوریژژیا، انرهودار و کاخوفکا باید غیرنظامی شوند، زیرا اکنون نیروهای روسی حضور دارند و امنیت لازم نیست.»
۱۳. آموزش فرهنگی و تحمل: اوکراین و روسیه دورههای آموزشی برای تحمل فرهنگی و مبارزه با نژادپرستی معرفی میکنند. اوکراین قوانین اتحادیه اروپا در تحمل مذهبی و زبان اقلیتها را تصویب میکند.
۱۴. وضعیت دونباس (دونتسک، لوهانسک، زاپوریژژیا، خرسون): خط مواضع در تاریخ امضا به عنوان خط مقدم شناخته میشود).
الف) جابهجایی نیروها برای ایجاد احتمالی مناطق آزاد اقتصادی (عقبنشینی روسیه).
ب) عقبنشینی روسیه از بخشهای اشغالی دنیپروپتروفسک، میکولائیف، سومی و خارکف.
ج) استقرار نیروهای بینالمللی برای نظارت.
د) تعهد به کنوانسیونهای ژنو و حقوق بشر.
۱۵. عدم تغییر ارضی با زور: روسیه و اوکراین از توسل به زور برای تغییر مرزها خودداری و اختلافات را دیپلماتیک حل میکنند.
۱۶. دسترسی تجاری به دنیپر و دریای سیاه: روسیه مانع استفاده تجاری اوکراین نمیشود. توافق دریایی جداگانه آزادی ناوبری را تضمین میکند و دماغه کینبورن غیرنظامی میشود.
۱۷. کمیته بشردوستانه
تضمین: الف) تبادل کامل زندانیان.
ب) آزادی همه غیرنظامیان از جمله کودکان و زندانیان سیاسی.
ج) کاهش رنج قربانیان.
۱۸. برگزاری انتخابات: اوکراین در اسرع وقت پس از امضا، انتخابات ریاستجمهوری برگزار میکند.
۱۹. الزامآور بودن قانونی: توافق حقوقی الزامآور است. شورای صلح به ریاست دونالد ترامپ (با حضور اوکراین، اروپا، ناتو، روسیه و آمریکا) نظارت میکند. نقض منجر به تحریم میشود.
۲۰. آتشبس فوری: آتشبس کامل بلافاصله پس از موافقت همه طرفها اجرا میشود. این طرح هنوز پیشنویس است و ممکن است تغییر کند. زلنسکی آن را «چارچوب محکم» توصیف کرده و آماده مذاکره مستقیم با ترامپ برای مسائل حساس است.
طرحی برای اجرا نشدن
باتوجه به مفاد طرح ۲۰ مادهای زلنسکی به وضوح مشخص است که طرف اوکراینی و سران اروپایی هرآنچه که میتوانستند برای تخریب طرح ترامپ و عدم دستیابی به مصالحه با روسیه انجام دادهاند. در طرح فوق بسیاری از مسائل میان دو کشور همچنان در هالهای از ابهام باقی مانده است. یکی از مواردی که در طرح زلنسکی به آن هیچ توجهی نشده است مسئله ۳۰۰ میلیون دلار از داراییهای بانک مرکزی روسیه است که در اروپا و آمریکا مسدود شده.
در هیچ یک از ۲۰ ماده که زلنسکی ارائه داده به این موضوع پرداخته نشده و این درست در راستای سیاستهای اتحادیه اروپا در خصوص انسداد دائمی این داراییها است. این درحالی است که مسکو بارها اعلام کرده این داراییها برای این کشور جزو خطوط قرمز محسوب میشوند. همچنین عدم اشاره و تعیین تکلیف تحریمهای بیشمار اتحادیه اروپا بر صنعت نفت و گاز روسیه از دیگر موارد اختلافی در سند مزبور است.
موضوع دیگر که به احتمال بسیار زیاد با مخالفت روسیه روبهرو خواهد شد خروج نیروهای ارتش این کشور از مناطقی مهم و استراتژیکی همچون دنیپروپتروفسک در استان دونتسک است که در روزهای قبل در اختیار روسها قرار گرفته است. در طرح ۲۸ مادهای ترامپ از اوکراین خواسته شده بود که ۲۰ تا ۲۵ درصد از باقیمانده استان دونتسک را تخلیه و در اختیار روسها قرار دهد که با مخالفت شدید کییف و دیگر پایتختهایب اروپایی واقع شد.
این درحالی است که پوتین در اخرین دیدار خود در سال ۲۰۲۵ با فرماندهان نظامی با تاکید بر روس بودن این سرزمینها بیان کرد که این مناطق را یا از طریق مذاکره و دیپلماسی و یا از طریق زور در اختیار خواهد گرفت. از همینروی به نظر نمیرسد گسل اختلافی برسر موضوعاتی همچون واگذاری ارضی یا اداره نیروگاه زاپروزیا مواردی باشد که ایالاتمتحده بتواند آن را با مذاکره حل کند.
از همینروی باید گفت طرح زلنسکی که مورد تایید سران اروپایی قرار دارد در واقع تلاشی است برای ایجاد اختلاف میان مسکو – واشنگتن و تخریب روند نزدیکی کرملین و کاخ سفید که در یک سال گذشته با بازگشت ترامپ به ریاستجمهوری آمریکا شروع شده است.
از سوی دیگر با فضا سازی انجام گرفته در میان سیاستمداران آمریکایی مبنیبر بازگشت و گسترش تحریمهای امریکا بر حوزه انرژی روسیه در صورت عدم پذیرش طرح صلح از سوی مسکو میتوان این سناریو را درنظر گرفت که اصولا طرح زلنسکی برای عدم پذیرش کرملین ارئه شده تا شاید از این طریق بتوان با معکوس کردن فشارهای ترامپ از اوکراین به روسیه شاهد ورود مجدد ترامپ به جنگ اروپا و حمایت از کییف و یا دستکم ایجاد اختلاف و جلوگیری از روند بهبود روابط میان کرملین و کاخ سفید باشیم.
*کارشناس مسائل روسیه و قفقاز