مصرف برنج در زمان قاجار بیشتر به اعیان و اشراف اختصاص داشت و مردم فقیر فقط در شب‌هایی که جشن یا عید بود برنج مصرف می‌کردند.

برنج یکی از غذا‌های اصلی در سفره ما ایرانی‌هاست. اهمیت برنج بین ایرانی‌ها تا حدی است که همیشه در خرید آن دنبال مرغوب‌ترین نوع برنج هستند. این روز‌ها برنجی که در شمال کاشت و برداشت می‌شود بین ایرانی‌ها جزو بهترین نوع برنج محسوب می‌شود. هر چند در دیگر نقاط و حتی جنوب کشور نیز انواع برنج مرغوب کشت می‌شود.

برنج ایرانی طارم محلی، طارم هاشمی، دم سیاه و برنج صدری از پرطرفدارترین انواع برنج هستند. برنجی که در چلوکبابی‌ها استفاده می‌شود، معمولا از نوع صدری است، زیرا خوب قد می‌کشد و طعم خوبی دارد، اما عطر زیادی ندارد. برنج طارم، هاشمی و دم سیاه نیز جزو بهترین برنج‌ها هستند، اما عطر کمتری دارند. برنجی که هم عطر و هم طعم عالی دارد برنج علی کاظمی است. برای همین از برنج‌های دیگر گران‌تر است.

محبوب‌ترین برنج‌ها در دوران قاجار

شاید برایتان جالب باشد بدانید در زمان قاجار محبوب‌ترین نوع برنج مربوط به کدام منطقه بوده است. البته در زمان قاجار بیشتر افراد متمکن و اعیان از برنج استفاده می‌کردند. زیرا کاشت برنج در دوره قاجار کم بود و منطقه اصلی کشت آن در شمال کشور و قیمت آن نیز برای مردم عادی بالا بود، زیرا هزینه حمل و نقل برنج به نقاط دیگر هم گران تمام می‌شد.

در زمان قاجار واحد‌های رایج پول دینار، شاهی، عباسی و قران بود و دینار کمترین واحد پولی ایران در آن دوران بود. هر قران ۱۰۰۰ دینار، هر عباسی ۲۰۰ دینار و هر شاهی با ۵۰ دینار برابری می‌کرد. در این دوره گوشت ارزان‌تر از برنج به فروش می‌رسید.

خوردن غذا

خوردن غذایی با برنج در زمان قاجار

قیمت یک بشقاب برنج در رستورانی در زمان قاجار

قیمت‌هایی که از خوراک‌ها در رستوران آقاخان تبریز در زمان قاجار ثبت شده نشان می‌دهد قیمت برنج ۶ عباسی، برابر با یک قران و دویست دینار بود که با مقایسه آن با قیمت کباب که ۶ شاهی یعنی ۳۰۰ دینار بود متوجه گرانی آن می‌شویم.

با توجه به قیمت درج شده برای نان معادل یک عباسی یا دویست دینار، نان و کباب غذایی ارزان‌تر از سایر غذا‌های رستوران تلقی می‌شد؛ بنابراین مردم فقیر شب‌های اعیاد و روز‌هایی که جشن بود پلو می‌پختند. استفاده از «پلوخوری» به جای «مهمانی» هم از گذشته‌های دور و از روزگاری در ایران باب شده که برنج غذای مخصوص مهمانی‌ها در اعیاد و جشن‌ها بود و ایرانی‌ها به جای اینکه بگویند می‌رویم مهمانی، می‌گفتند می‌رویم پلوخوری!

مغازه برنج فروشی

یک مغازه برنج فروشی در شمال کشور در زمان قاجار

گران‌ترین انواع برنج در زمان قاجار؛ برنج صدراعظمی

یکی از گران‌ترین انواع برنج در زمان قاجار برنج صدری بوده است که نماد اشرافیت بود. زمانی که ناصرالدین شاه، میرزا آقاخان نوری را به صدارت انتخاب کرد، وی عده‌ای را به کشور‌های آسیا شرقی فرستاد و برنج را به شمال کشور آورد. این برنج به برنج صدراعظمی معروف شد و در نواحی شمالی به ویژه گیلان کشت شد. پس از سال‌ها نام آن از برنج صدراعظمی به برنج صدری تغییر یافت.

هنوز هم برنج صدری در همه شهرستان‌های گیلان کشت می‌شود و طرفدار دارد، زیرا خوب قد می‌کشد و عطر و طعم بسیار خوبی دارد.

پلوخوری

عکسی دیگر از زمان قاجار و پلوخوری

نظر نوه فتحعلی‌شاه درباره انواع برنج

در کتاب کارنامه خورش که در آن دستور غذا‌های ایرانی توسط شاهزاده‌ای قاجار و نوه فتحعلی شاه به نام نادرمیرزا آمده است درباره برنج می‌خوانیم:

«بباید دانست که برنج دانه‌ای است شناخته شده، به تازی آن را آرز گویند. پیشوایان ما برنج را ستوده‌اند و به جایی فرموده‌اند که بر بیماران دهیم... و نخست این دانه از هندوستان به جهان پراکنده شده. پیشوایان ما فرموده‌اند: برنج زندگانی دراز کند؛ و پزشکان جهان بدین فرمایش هم داستان‌اند؛ و او تن فربه کند و خوردنی بس نیکو باشد. در دویم، خشک و به گرمی و سردی یکسان باشد و بسیار سودمند است تن و جان را. بوعلی گوید «الارز حاز قابض فی الاولی» و او پزشکی بزرگ و داناست و نیز یونانی را خوانده. تازیان برنج را آرز نامیدند. از این دانه خورش‌های نیکو سازند؛ و بزرگان به دست ایران زمین خوراکی به از این نبود. همه آش‌ها برنج خواهد. اکنون بباید گفت از گونه‌های برنج کدام یک نیکوتر است و هر گونه به کدام پختنی سزاوار از که بهترین برنج‌ها به بوی و نازکی و سره‌گی زانِ پیشاور هندوستان است که پس بامزه و سبک است و از آن پلاو و چلاو پزند. به ایران، مر پادشاهان آرند. خانه خـدای گفت «برای من، چون از برنج پیشاور بگذرد، برنجی اکنون به نکف (همان نجف) کارند که، چون برنج پیشاور و نیز به از آن باشد. پس صدری که در این نزدیک روزگار میرزاآقاخان، دستور ایران زمین، از تخم پیشاور به مازندران کشته، اکنون آن تخم فراوان روییده و بس نیکوست.

پس از آن برنجی که به پارس باشد و چنپا نامند به زبان هندی؛ و این برنج ساده و بی بوی باشد، نه خوش و نه زشت. کدبانو گوید: هر که هر چه گوید، گو بگوی، من رأی خود بگویم. برنجی که او را عنبربو نامند و از اسالم طالش به آذرآبادگان آرند و در مازندران به فریم روید، نیکوترین برنج هاست.

پلاو و چلاو را به بوی و مزه، چون نام خود عنبر بوید. گونه دیگر برنج آکوله است. درشت دانه و سپید و بامزه و به رودبار قزوین بس نیکو روید و او را برنج مهدی خانی گویند و به مازندران و استرآباد نیز باشد. از این برنج کته چلو بهتر از دیگر گونه شود. به مازندران و گیلان و استرآباد برنج دیگر باشد که او را زرک نامند و بیشتر بومیان از آن خورند و گونه دیگر که گرده گویند، آش‌ها را سزاوار است. از دیگر گونه‌ها و به کرمان، برنجی روید که مردم آن جـا أرزو، چون برزو گویند. ارزو تازی است که کرمانیان تباه کرده به کژ سخن گفته‌اند، با نام جایی است که این برنج از آن جای آرند. نخست عنبربو که از اسالم و گرگان رود و طالش، دولاب و دیگر جای‌های رشت و گیلان آرند که بس که در خود کشور روید، نخست برنج مشکین به ویژه نیکوست.»

پخت انواع پلو هم در زمان قاجار مرسوم بوده و تنوع خاصی داشته. از سبزی پلو گرفته تا ته چین. در زیر دستور پخت دو نوع پلو را می‌خوانیم:

دوغ پلو

این پلو ویژه مازندران و قراباغیان است. چنان پزند که دوغ گوسپندی هر چه نیکوتر به دست آرند و بجوشانند تا بریده و پوسیده گردد. چونانکه شیر بز بهر رنجوران برند. پس به پارچه کرباسین ریزند تا بپالایند و آن پالوده بدان ریزند به جای آب، و برنج شسته و خیسیده بر آن افکنند و، چون دیگر پلو‌ها پزند. چون پخته گردد، بیالایند و زعفران به آب سوده بیفشانند تا رنگین و خوشبوی گردد و گوشت بره با ماکیان فربه به آب پخته و یخنی شده به زیر آن نهند. چون دم گیرد، روغن تافته به اندازه ریزند. خوردنی بس شایسته و نیکوست.

گونه دیگر: دوغ با آب برابر به دیگدان ریزند به جای آب، و بیفروزند که به جوش آید و بیامیزند که بریده و تباه نگردد. پس برنج ریزند تا پخته گردد و بپالایند و زعفران افشانده، گوشت بره یا ماکیان به زیر آن نهند و روغن ریزند. چون دم گرفته باشد، کشند و خورند. به جای گوشت، خرما و کشمش نیز نهند و شکر سوده افشانند، آن نیز نیکو است.

آلبالو پلو

آلبالو را به تازی حب الملوک و به رومی قراصیا نامند. سرد در دویم، خشک درنخست. تشنگی می‌برد و تندی خون شکند و شکم نیرو دهد. بانو گفت آلبالوپلو که ترکان گله نار گویند.

آن چنان باشد که آلبالوی رسیده تخم برآرند. چون برنج جوشانیده باشند چونان که دیگر پلو‌ها را؛ و گوشت بره به آب پخته، فراهم آورده باشی. برنج بپالایند، زعفران و دارو بر آن زنند و آلبالوی تخم برآورده با گوشت بر میان آن نهند و فشرده آلبالو بر آن افشانند. خانه خدای گفت: این پلو اگر نیک خواهی استادی باید. برنج زنده پالیدن، به اندازه که چنان بود آلبالو و آب آن را تباه کند که خوردن نشاید. این خوردنی بسیار نیکو و خوشمزه و گواراست.

منبع: همشهری آنلاین

برچسب ها: قاجاریان ، پخت برنج
اخبار پیشنهادی
تبادل نظر
آدرس ایمیل خود را با فرمت مناسب وارد نمایید.
نظرات کاربران
انتشار یافته: ۲۸
در انتظار بررسی: ۰
Iran (Islamic Republic of)
حمید
۰۱:۴۴ ۱۲ بهمن ۱۴۰۱
زمان قاجار رفت و برگشت به شمال یا تهران شاید یک هفته طول میکشید جاده درست و درمانی نبوده و با است و قاطر تردد میکردن. علت گرانی برنج هم مسیر دور و کوهستانی بود
Iran (Islamic Republic of)
جانباز جنگ تحمیلی
۲۲:۰۵ ۰۸ آذر ۱۴۰۱
خدایا مردیم از این همه خوشی همه چی داریم خدایا مچکریم
Iran (Islamic Republic of)
نامی
۱۴:۴۷ ۰۸ آذر ۱۴۰۱
برنج و مگر خواب و ببینیم،عدە ای سالی چندین بار سفر اروپا می روند و ...ماهم ماندیم نمی تونیم بە مادر خودم در عراق سری بزنم،
Iran (Islamic Republic of)
mohammadrezareisi029@gmail.com
۰۱:۱۷ ۰۹ آذر ۱۴۰۱
من بسیجیم ولی جمهوری اسلامی هیچ کاری واسه مردم ایران نکرد تو لاش خور داعشی حیچ حرفی نزن
Iran (Islamic Republic of)
امین
۱۴:۳۷ ۰۸ آذر ۱۴۰۱
رفاه الان بیشتر از لیاقت این مردم بی لیاقت شده ک جفتک میزنند زمان قاجار و یا طاغوت هیچ امکاناتی نبود ولی الان به لطف انقلاب اسلامی همه موبایل و اینترنت دارن تف به هرچی ضد انقلاب هست همه را باید دار زد تا درس عبرت شود برای دگر اندیشان
Iran (Islamic Republic of)
ناشناس
۱۶:۵۴ ۰۸ آذر ۱۴۰۱
بی لیاقت تویی با افکار داعشیت
Iran (Islamic Republic of)
سعید
۱۸:۳۱ ۰۸ آذر ۱۴۰۱
تو واقعا متوجه ای الان سال 2022هست نه ١٠٠ سال پیش! چطور داری مقایسه میکنی
Iran (Islamic Republic of)
majid
۱۹:۱۹ ۰۸ آذر ۱۴۰۱
بله
Germany
احمد رادپور
۰۱:۱۸ ۰۹ آذر ۱۴۰۱
احمق الان رو با زمان شاه مقیسه میکنی که میگی اینترنت داریم خجالت بکش مروم تو نان شب موندن گرانی و تورم و اختلاسهای هنگفت و بی درو پیکری و رانت
Iran (Islamic Republic of)
محمدرضا
۰۱:۲۰ ۰۹ آذر ۱۴۰۱
خاک توسر داعشیت وهشی
Iran (Islamic Republic of)
بابا
۱۰:۱۴ ۲۸ دی ۱۴۰۱
افراطی .........
Iran (Islamic Republic of)
ناشناس
۱۱:۴۰ ۰۸ آذر ۱۴۰۱
الان حداقل گیر نمیاد یه عکس باهاش بندازیم
Iran (Islamic Republic of)
ناشناس
۱۱:۴۰ ۰۸ آذر ۱۴۰۱
عوض کم عرضش دادن قاجار ها یکمی دقت کنید به ارزش پول اون زمان یک قران یرابر با 300دینار بود الان یک دینار برابر با 200000 ریال است اگه به امروز حساب کنیم یعنی یه قران میشه 60000000ریال
Iran (Islamic Republic of)
ناشناس
۱۰:۵۲ ۰۸ آذر ۱۴۰۱
آلان هم شده زمان قاجار : برنج مخلوط پاکستانی و هندی و تایلندی رو به اسم برنج ایرانی اعلا به مردم عادی میفروشند و کسی هم نیست رسیدگی کند.
Iran (Islamic Republic of)
ناشناس
۱۰:۲۵ ۰۸ آذر ۱۴۰۱
خدا پدر کشاورزای تایلند و هند بیامرزه وگرنه الان کسی طعم برنج یادش نبود.
Iran (Islamic Republic of)
ناشناس
۱۰:۰۵ ۰۸ آذر ۱۴۰۱
خدا رو شششششششششششششششششششکر. داریم به دوره قاجار بر میگردیم!
Iran (Islamic Republic of)
ناشناس
۰۹:۵۲ ۰۸ آذر ۱۴۰۱
۶ شاهی مساوی ۳۰۰دینار ...دلان دینار چنده؟؟؟اچقد ارزش مولمون زیاد بود....
Iran (Islamic Republic of)
ناشناس
۰۹:۴۷ ۰۸ آذر ۱۴۰۱
برنج هرچقدرم گرون بشه متاسفانه بازم ملت میخورن شاید خورشتش رو حذف کنن اما برنج رو نه
Iran (Islamic Republic of)
ناشناس
۰۹:۴۶ ۰۸ آذر ۱۴۰۱
مادرانمون فقط آشپزی با برنج یادمون دادن ما هم به دخترانمون ، من که چیز دیگه ای بلد نیستم بعضی وقتها حالم از برنج به هم میخوره ولی نمیدونم چی درست کنم فرهنگ آَشپزی غربی ها هم که همش پنیر پیتزا و پنیرم از هر نوعش برا مغز بده و باعث کم شدن فسفر مغز میشه خلاقیتم که نداریم نمیدونم چکار باید بکنم
Iran (Islamic Republic of)
جانباز جنگ تحمیلی
۲۲:۰۶ ۰۸ آذر ۱۴۰۱
آبگوشت،ماکارونی،اشکنه ،و............
Iran (Islamic Republic of)
عرب
۲۲:۵۸ ۰۸ آذر ۱۴۰۱
یه کتاب آشپزی بخر
Iran (Islamic Republic of)
ناشناس
۰۹:۳۳ ۰۸ آذر ۱۴۰۱
روزی ۲بار برنج وخورشت خوردن کجا و انتظار عید برای یک وعده غذای برنج ناشکری باعث کم ویا نابودی نعمت می شود
Iran (Islamic Republic of)
ناشناس
۰۹:۲۳ ۰۸ آذر ۱۴۰۱
دوره قاجار مردم کمتر مریض میشدن چون برنج نمیخوردند.الانم داریم به قاجار میرسیم.
Iran (Islamic Republic of)
ناشناس
۱۱:۲۶ ۰۸ آذر ۱۴۰۱
کمتر عمر میکردن؟ امید به زندگی زیر ۵۰ سال بوده! فرصتی برای بیماری نداشتن!!
Iran (Islamic Republic of)
ناشناس
۰۸:۵۳ ۰۸ آذر ۱۴۰۱
به همون جا هم داریم میرسیم.مردم دیگه باید خواب برنج خوب رو ببینند
Iran (Islamic Republic of)
ناشناس
۰۸:۴۹ ۰۸ آذر ۱۴۰۱
خداروشکر داریم به این رکورد نزدیک می‌شویم الان یک ماهه برنج نگرفتم
Iran (Islamic Republic of)
ناشناس
۰۸:۴۴ ۰۸ آذر ۱۴۰۱
خدارا شکر که انقلاب شد و ما هم توانستیم برنج بخوریم!
Iran (Islamic Republic of)
حسین
۰۹:۱۶ ۰۸ آذر ۱۴۰۱
بله آب توی لوله و آب گرم حمام رو هم داریم الحمدالله