آیا چین ظرفیت دفاع هوایی ایران را با تحویل جدید سامانه‌های موشکی HQ-9B افزایش می‌دهد؟

باشگاه خبرنگاران جوان؛ اعظم پورکند - طبق گزارش منابع اطلاعاتی عربی که توسط  پایگاه میدل ایست آی Middle East Eye در ۷ ژوئیه ۲۰۲۵ نقل شده است، ایران در هفته‌های پس از آتش‌بس موقت با اسرائیل در ۲۴ ژوئن ۲۰۲۵، سامانه‌های موشکی سطح به هوای دوربرد چینی HQ-9B را دریافت کرده است. این خرید طبق توافق تهاتری انجام شده که در آن تهران نفت را در ازای این سامانه‌ها به پکن تحویل داده است؛ روشی که قبلاً برای دور زدن تحریم‌های آمریکا به کار رفته بود.

سامانه HQ-9B هنوز در نبرد‌های واقعی استفاده نشده، اما تمرینات نظامی چین، شبیه‌سازی‌هایی از رهگیری اهداف رادارگریز، پرتابه‌های پرسرعت و مقابله‌های الکترونیکی از جمله با موشک‌های کروز و جنگنده های رادارگریز انجام داده‌اند.

تعداد سامانه‌های تحویل شده علنی نشده و دولت‌های چین و ایران هیچ تأیید رسمی اعلام نکرده‌اند. اما منابع عربی اعلام کردند که آمریکا از تلاش‌های بازسازی پس از درگیری ایران، از جمله تقویت دفاع هوایی، آگاه شده است. سامانه‌های HQ-9B قرار است جایگزین قابلیت‌هایی شوند که در طول جنگ ۱۲ روزه  تخریب شده‌اند. 

سامانه HQ-9B توسط شرکت چین پرسیژن ماشینری نسخه‌ای به‌روز شده از سامانه‌های HQ-9 قبلی است که از طراحی‌های سامانه روسی S-۳۰۰PMU۱ بهره برده و رادار و الکترونیک بومی چین را در خود دارد. موشک این سامانه دو مرحله‌ای و سوخت جامد است، برد حداکثر آن ۲۶۰ کیلومتر و سقف پروازی آن ۲۷ کیلومتر گزارش شده است. مسیر موشک در فاز اولیه با ناوبری اینرسی و در مرحله میانی با لینک داده از سامانه زمینی هدایت می‌شود و در فاز نهایی با رادار فعال هدایت می‌شود. سرعت موشک بیش از ۴.۲ ماخ است. هر باتری شامل یک مرکز فرماندهی، رادار فازی باند S مدل HT-233، رادار اکتشافی و ۶ تا ۸ پرتابگر متحرک است. این رادار قابلیت رصد ۳۶۰ درجه و تعقیب همزمان تا ۱۰۰ هدف را دارد و می‌تواند به طور همزمان ۶ تا ۸ هدف را منهدم کند.

شبکه دفاع هوایی ایران ترکیبی از سامانه‌های روسی، چینی و بومی است. این شبکه شامل ۴ باتری S-300PMU۲، سامانه‌های باور-۳۷۳ با برد‌های ارتقا یافته تا ۳۰۰ کیلومتر، و بیش از ۴۰ باتری خانواده‌های خرداد و صیاد است. سامانه‌های دوربرد دیگر شامل آرمان با برد ۱۸۰ کیلومتر و سرعت ۵ تا ۶.۵ ماخ و سامانهS-200 قره با برد تا ۳۵۰ کیلومتر می‌شوند. سامانه‌های میان‌برد شامل راد، K12 کوب ارتقا یافته، AD-40، مرصاد و هاوک بهبود یافته هستند. 

همکاری نظامی چین با ایران به گونه‌ای طراحی شده که از درگیری مستقیم با قدرت‌های غربی پرهیز کند. در جریان درگیری ایران و اسرائیل، چین حملات اسرائیل و آمریکا را از طریق سازمان ملل و پلتفرم‌های بریکس محکوم کرد، ولی کمکی نظامی ارائه نداد. وزیر خارجه چین، وانگ یی، خواستار توافق جدید بین‌المللی درباره ایران شد، اما هیچ کمک نظامی رسمی ارائه نشد. چین همچنین فروش مستقیم سلاح به ایران را رد و اعلام کرد قوانین کنترل صادرات مواد دو منظوره را اجرا می‌کند. 

همکاری نظامی دو کشور شامل تمرینات مشترک متعددی است، از جمله مانور «کمربند امنیت دریایی» مارس ۲۰۲۵ در نزدیکی چابهار و تنگه هرمز که با حضور حدود ۱۵ ناو از ایران، چین و روسیه برگزار شد و شامل تمرینات شلیک زنده، عملیات بازرسی، اخلال در GPS و جنگ الکترونیکی بود. این فعالیت‌ها نشان‌دهنده افزایش تعامل‌پذیری است، اگرچه تأثیر عملیاتی آنها محدود باقی مانده است. گفته می‌شود چین و ایران در حال مذاکره برای قرارداد احتمالی خرید جنگنده چندمنظوره J-10C هستند. این جنگنده که «اژد‌های قوی» نام دارد، در نمایشگاه هوایی چین ۲۰۲۴ معرفی شد و به موتور WS-10B و رادار AESA مجهز است و برای درگیری در برد بلند طراحی شده است. این فروش احتمالی نگرانی‌هایی را در اسرائیل به وجود آورده که به طور رسمی از چین خواسته انتقال آن را متوقف کند. ایران J-10C را راه‌حلی برای کمبود‌های نیروی هوایی خود می‌داند، به ویژه پس از تحویل کند یا ناقص جنگنده‌های سوخو-۳۵ از روسیه. مذاکرات درباره این هواپیما ادامه دارد و هیچ قرارداد رسمی تاکنون علنی نشده است.

سامانه HQ-9B در کشور‌های دیگری مانند پاکستان، ترکمنستان، ازبکستان و مراکش نیز فعال است. مصر در ژوئیه ۲۰۲۵ استفاده از این سامانه را تأیید کرد، زمانی که سرهنگ بازنشسته سمیر فرج در مصاحبه‌ای تلویزیونی گفت HQ-9B به شبکه دفاع هوایی مصر افزوده شده است.  نسخه صادراتی HQ-9B به نام FD-2000B به عنوان جایگزینی برای سامانه‌های آمریکایی پاتریوت و فرانسوی SAMP/T بازاریابی شده که معمولاً محدودیت‌ها و شرایط صادراتی دارند. هزینه تقریبی یک گردان HQ-9B حدود ۱.۵ میلیارد دلار برآورد می‌شود. 

برای ایران، HQ-9B به بازسازی وضعیت دفاعی کمک می‌کند، در حالی که توسعه موشکی و مذاکرات هسته‌ای ادامه دارد و به تامین‌کنندگانی متکی است که احتمال اعمال محدودیت‌های سیاسی یا امتناع از تحویل سیستم را کاهش می‌دهند. این معامله نمایانگر افزایش هماهنگی دفاعی بین دو کشور است، بدون آنکه به معنای وجود اتحاد رسمی یا پیمان نظامی باشد.

منبع: آرمی رکوگنیشن