از روز نکبت تا هفت اکتبر، لنزهایی که با اشغال مبارزه کردند

روز نکبت در سال ۱۹۴۸، وقتی گروه‌های صهیونیستی سرزمین فلسطین را اشغال کردند، تنها به تصرف خاک بسنده نکردند. آن‌ها می‌خواستند ریشه‌ها را انکار کنند و حافظه‌ی جمعی یک ملت را پاک کنند؛ حافظه‌ای که در کوچه‌ها، بازارها و چهره‌های مردمی زنده بود که پیش از اشغال، در سرزمین خود با صلح و همزیستی زندگی می‌کردند. صهیونیست‌ها مصرانه اموال فرهنگی و تاریخی این سرزمین را به نام غنایم جنگی مصادره کردند تا پایه‌های اشغال خود را محکم‌تر سازند. مدارکی را که شاهدی روشن بر آن زندگی و پیشینه‌ی غنی بود، یا به سرقت برده یا نابود کردند. چون ملتی را که دیگر نتوان پیشینه و تاریخشان را به یاد آورد یا تصور کرد، راحت‌تر می‌توان در اذهان جهانیان اشغال آن را مشروع جلوه داد.

خلیل رعد از جمله هنرمندانی بود که کارگاه و آرشیو عکس‌هایش که در سال ۱۸۹۵ در خیابان یافا در قدس تاسیس شده بود به تصرف صهیونیست‌ها درآمده و در آستانه فراموش شدن بود. اما دوست ایتالیایی او در تاریکی شب توانست بخشی از عکس‌هایی را که در سال ۱۹۴۸ توسط سربازان اسرائیلی غارت شده بودند، پیدا کند.

خلیل رعد، متولد سال ۱۸۵۴ در خانواده‌ای فلسطینی در شهر بحمدون لبنان، بود. اما او در لبنان نماند و برای ادامه زندگی به شهر قدس در فلسطین نقل مکان کرد. و در آنجا، شاگرد عکاس ارمنی گارابید کریگوریان شد، کسی که در سال ۱۸۸۵ اولین استودیوی عکاسی را در قدس تأسیس کرده بود. رعد اصول حرفه‌ای عکاسی را از او آموخت.رعد به دلیل علاقه‌ای که به عکاسی داشت، برای تحصیل آکادمیک این رشته به بازل سوئیس سفر کرد. او در دهه ۱۸۹۰ به قدس بازگشت و «استودیو رعد» را تأسیس کرد. این استودیو با استودیوهای ارمنی، که به عنوان گروه‌های اجتماعی عکاسی در مناطق مختلف جهان عرب فعالیت می‌کردند، به رقابت پرداخت.

این عکاس مشهور فلسطینی، همچنین با خاورشناسانی که در دوران استعمار به فلسطین هجوم آورده و به عکاسی مشغول بودند، وارد رقابتی جدی شد. چون بیشتر عکاسی‌هایی که از این سرزمین توسط اروپایی‌ها صورت می‌گرفت این افسانه را تداعی می‌کرد که شهرها خالی، روستاها متروکه و آثار باستانی نیمه‌مدفون در شن هستند. تصاویری که به‌نوعی مقدمه‌سازی برای توجیه تهاجمی بود که مردم این سرزمین در پیش داشتند.

اما خلیل رعد برخلاف دیدگاه آن‌ها که در آثارشان کوچک‌ترین توجهی به جمعیت محلی نداشتند و برعکس، حضور گاه‌به‌گاه مردم محلی در اطراف اماکن مقدس به‌عنوان هتک حرمت و توهین به شکوه گذشته تلقی می‌کردند عمل می‌کرد. او حساسیت زیادی در به تصویر کشیدن زندگی روزمره مردم فلسطین به کار می‌گرفت. در آثار رعد، کشاورزان و روستاها، صحنه‌های شهری و پرتره‌هایی از مبارزان فلسطینی دیده می‌شود که از آغاز قرن بیستم در مبارزه علیه استعمار صهیونیستی و بریتانیا مشارکت داشتند.

بدرالحاج پژوهشگر و مورخ لبنانی در مقاله‌ای که آثار خلیل رعد و دیگر عکاسان اروپایی که از فلسطین و دیگر سرزمین‌های عربی عکاسی می‌کردند را مقایسه کرده، در مورد خلیل رعد چنین گفته است:«این رعد بود که چهره رهبر میهن‌پرست، عزالدین قسام، و سعید العاص و همه مردانی که برای سرزمین مادری خود جنگیدند را برای آیندگان حفظ کرد. این رعد بود که روح زمانه را با عکس‌هایش از روستاییان و کشاورزان در حال کار در مزارع و باغ‌هایشان ثبت کرد و افسانه‌ای را که استعمارگران در فلسطین ترویج می‌دادند که این سرزمین خالی بود و تنها چند وحشی در آن زندگی می‌کردند را، رد کرد.»