باشگاه خبرنگاران جوان - شاید بسیاری از مردم ندانند که در بین میلیون‌ها رنگی که چشم انسان توان دیدن آنها را دارد، رنگ هایی وجود دارد که به دلیل کاربرد فراوان در هنر ایرانی به نام ایرانیان نامگذاری شده‌اند.
رنگهای ایرانی (Persian colors) به مجموعه طیف رنگهایی گفته می‌شود که از دیرباز به طور ویژه در هنر فرش ایرانی و معماری ایرانی به کار برده شده و به جهانیان معرفی گردیده است. رنگهای ایرانی شامل ۹ رنگ می شود.
ایران یک کشور با فرهنگ و تاریخ بسیار غنی است که به عنوان یکی از کشورهایی با تاریخ هزاران ساله شناخته می‌شود. یکی از جوانمردانه‌ترین و مهمترین قسمت‌های فرهنگ ایران، رنگهایی است که به آنها تعلق دارد. این رنگها نه تنها جزو رنگهای زیبا و جذاب هستند بلکه به دلیل داشتن معانی و نقش‌های مختلف در فرهنگ ایرانی، بسیار ارزشمندند.
۱. سبز ایرانی یا فیروزه‌ای (Persian Green)
رنگ فیروزه‌ای یکی از رنگ های ایرانی است که از ترکیب سبز، آبی و سفید به دست می‌آید در فرهنگ ایرانی از اهمیت والایی برخوردار بوده و در تاریخ، فرهنگ و هنر ایران جایگاه خاصی دارد. این رنگ برای اولین بار در سال ۱۸۹۲ در انگلستان سبز ایرانی نامیده شد. رنگی است که از سنگ مالاکیت (Malachite) یا همان مرمر سبز الهام گرفته و در سفال‌ها و فرش‌های ایرانی بسیار کاربرد دارد و نامگذاری آن هم به همین دلیل بوده است. این رنگ به صورت تقریبی دارای طول موج ۴۹۷.۰۴ نانومتر است.
این رنگ در معماری ( کاشیکاری بناهای مذهبی) جایگاه ویژه‌ای داشته و بیشتر گنبدهای مساجد و آرامگاه ها با این رنگ عجین هستند. همچنین در آثار نقاشی، مینیاتور، تذهیب، تزئینات روی سفال، موزاییک، کاشیکاری، میناکاری، منسوجات و زیورآلات این رنگ به وفور به کار رفته است. به عنوان مثال می‌توان به مسجد کبود تبریز اشاره کرد که آن را نگین فیروزه جهان می‌خوانند و یا اصفهان که به شهر گنبدهای فیروزه‌ای مشهور است و نمونه‌هایی از این قبیل که بسیار است.
کاربرد این رنگ شاید دلیل دیگری نیز داشته باشد و آن وجود مرغوب‌ترین معدن فیروزه در نیشابور است که همواره به خاطر رنگ زیبا و تاثیرات درمانی و بسیار مثبت آن برای انسان‌ها هویتی روحانی داشته است و در قالب نگین انگشتری و یا دیگر جواهرات از دیرباز برای مردان و زنان این سرزمین مورد استفاده بوده است.رنگ دلپذیر این سنگ یادآور آسمان و آب گوارا است. در بیشتر اقوام و طایفه‌های ایرانی نیز از جنبه زینتی فیروزه استفاده شده است.
۲. قرمز ایرانی (Persian Red)
قرمز ایرانی (به انگلیسی: Persian red یا Persian vermilion) قرمز پررنگ همراه با نارنجی است. این رنگ برای نخستین بار در سال ۱۸۹۵ در زبان انگلیسی قرمز ایرانی نام گرفت. قرمز ایرانی از خاک رس سواحل خلیج فارس که دارای آهن و اکسیدهای آلومینیوم و منیزیم است رنگ گرفته است. این رنگ را ورمیلون مصنوعی (artificial vermillion) نیز می‌نامند.
بی‌شک وقتی که اسم فرش ایرانی به میان می‌آید ناخودآگاه رنگ قرمز در ذهن ما ایرانیان تداعی خواهد شد. گیاه روناس و حشره‌ای به نام قرمزدانه منبع به دست آوردن این رنگ بوده که برای رنگ پارچه‌ها و الیاف فرش استفاده می‌شده است.
۳. آبی ایرانی (Persian Blue)
آبی ایرانی از دیگر رنگ های ایرانی است که آبی لاجوردی نیز نامیده می‌شود. این رنگ بر روی سفال‌های ایرانی و کاشی‌کاری‌ها استفاده شده است و در نقوش مساجد ایران تا مدیترانه دیده می‌شود. این رنگ، یکی از رنگهای موجود در سنگ معدنی لاجورد است که در فلات ایران یافت می‌شود. مسجد جامع عباسی اصفهان بهترین مرجعی است که می‌توان این رنگ آبی را بر روی کاشی‌های آن یافت. نام آبی ایرانی در سال ۱۶۶۹ میلادی به ثبت رسیده است. این رنگ به صورت تقریبی دارای طول موج ۴۶۷.۱۲ نانومتر است.
۴. آبی ایرانی میانه (Medium Persian Blue)
یا آبی لاجوردی میانه که کمی به سوی سبز می‌رود، کمابیش هم‌رنگ آبی دریا است. این رنگ از جمله رنگهایی است که در فرش‌های ایرانی به وفور دیده می‌شود. این رنگ به صورت تقریبی دارای طول موج ۴۷۷.۵۵ نانومتر است.
۵. آبی ایرانی نیلی (Persian Indigo)
رنگ آبی ایرانی کمابیش ارغوانی است و به درجاتی از آبی تیره می‌رسد و به نیلی یا بنفش تیره نزدیک است. این رنگ در زمان باستان، آنگونه که یونانیان نوشته‌اند، رنگ پوشاک رسمی قوم ماد (شمال غربی ایران کنونی) بوده است. این رنگ که امروزه کمتر مورد استفاده قرار می‌گیرد، در انگلیسی regimental نیز نامیده می‌شود چرا که در قرن نوزدهم میلادی توسط بسیاری از کشورها برای لباس نظامی نیروی دریایی استفاده می‌شد. علت نامگذاری آن هم مرتبط با محصولی از ایران، یعنی پارچه رنگرزی شده با نیل بوده است. اولین استفاده ثبت شده آن در متون نیز به سال ۱۹۱۲ میلادی باز می‌گردد. این رنگ به صورت تقریبی دارای طول موج ۴۵۲.۷ نانومتر است.
۶. رنگ نارنجی ایرانی (Persian Orange)
این رنگ به اسامی نارنجی حنایی و یا نارنجی آجری نیز معروف است و ریشه نامگذاری آن در انگلیسی به داستان بردن میوه نارنج به خارج از ایران و ورود پرتغال به ایران باز می‌گردد. روش فراوری آن شبیه رنگ قرمز ایرانی از خاک‌های ساحل جزیره هرمز بوده و داخل آن اکسید آهن موجود است. استفاده از این رنگ در سفال و فرش رواج داشته است. بر اساس نقل ویکی پدیای انگلیسی، ثبت این نام به سال ۱۸۹۲ میلادی باز می‌گردد. این رنگ به صورت تقریبی دارای طول موج ۵۸۶.۵۹ نانومتر است.
۷. رنگ عنابی یا آلوی ایرانی (Persian Plum/Prune)
Prune کلمه فرانسوی «Plum» است، اما در انگلیسی نام «prune» به آلو خشک اطلاق می‌شود. این رنگ نمایانگر رنگ آلو خشک پخته شده است. اما در ایران به دلیل قرابت این رنگ با رنگ میوه و چوب درخت عناب، به آن عنابی اطلاق می‌شود. این رنگ در صنایع گوناگون مورد استفاده قرار می‌گرفته است. بر اساس نقل ویکی پدیای انگلیسی، ثبت این نام به سال ۱۷۸۹ میلادی باز می‌گردد. این رنگ به صورت تقریبی دارای طول موج ۶۱۱.۳۷ نانومتر است. عنابی ایرانی (Persian pulm) از ۴۴ درصد رنگ قرمز، ۱۱ درصد سبز و ۱۱ درصد آبی ساخته می‌شود.
۸. رنگ صورتی ایرانی (Persian Pink)
صورتی از ترکیب سفید و قرمز به دست می‌آید. در دوره قاجار شاهد اضافه شدن و استفاده این رنگ در صنایعی چون فرش و کاشیکاری هستیم. نمونه بارز آن را می‌توان در کاشیکاری‌های زیبای مسجد سید اصفهان مشاهده نمود. بر اساس نقل ویکی پدیای انگلیسی، ثبت این نام به سال ۱۹۲۳ میلادی در ادبیات انگلیسی باز می‌گردد. این رنگ در صنعت مد و پوشاک زنانه بسیار محبوب و مورد استفاده است. این رنگ به صورت تقریبی دارای طول موج ۵۰۵.۰۵ نانومتر است.
۹. رنگ رز ایرانی (Persian Rose)
گل رُز دمشقی (Damask rose) یا گل رُز ایرانی (گل محمدی) از دوران باستان در ایران کشت می‌شده است و طی جنگ‌های صلیبی به باغ‌های اروپایی راه یافت. رنگ این گل به نام رنگ رُز ایرانی (Persian rose) شناخته می‌شود.
این رنگ که از خلوص یا اشباع رنگی (Saturation) بالایی برخوردار است الهام گرفته از رنگ گل محمدی معروف خودمان است که در واقع گونه‌ای از گل رز است و کشت آن از قدیم در ایران رواج داشته و از آن برای تولید عطر گلاب و عصاره آن استفاده می‌شود. نقل است که اولین استفاده ثبت شده از رز ایرانی به عنوان رنگ به سال ۱۹۲۱ میلادی باز می‌گردد. این رنگ به صورت تقریبی دارای طول موج ۶۱۱.۳۷ نانومتر است.
منبع: ایسنا