چرا جوانان لرستانی از دار قالی فاصله گرفته‌اند؟

باشگاه خبرنگاران جوان؛ رضوان پاک منش - هنر فرش دست بافت تنها یک کالای مصرفی یا تزئینی نیست، بلکه سندی زنده از هویت فرهنگی قوم لر به شمار می‌رود. هر گره، هر رنگ و هر نقش در این فرش‌ها حامل معنایی عمیق و برگرفته از ذهن و ذوق زنان بافنده است که نسل به نسل گنجینه‌ای از زیبایی‌ها را منتقل کرده‌اند.

بافت فرش در لرستان قدمتی طولانی دارد و از دوران باستان آثاری مبنی بر وجود بافته‌های عشایری و زیرانداز‌های سنتی در این منطقه به‌دست آمده است. زندگی کوچ‌نشینی و نیاز به زیرانداز‌های مقاوم، باعث شد هنر بافندگی در این منطقه رشد کند و با گذر زمان، به شکل فرشی ارزشمند با نقوش مشخص و هویتی مستقل درآید.

پشم محلی و رنگ‌های گیاهی؛ راز ماندگاری فرش لرستان

یک بافندهٔ لرتبار از شهرستان خرم‌آباد در گفت‌و‌گو با خبرنگار ما‌ می‌گوید:  از حدود ده‌سالگی. مادرم بعد از مدرسه جلوم دار می‌گذاشت و می‌گفت “گره‌هات را بشمار تا صبرت زیاد شود”. کم‌کم فهمیدم این هنر فقط کار نیست؛ بخشی از هویت ماست.

وی در ادامه ازطرح‌های رایج در فرش لرستان می‌گوید: ما بیشتر از نقوش هندسی و ساده استفاده می‌کنیم. طرح‌هایی مثل چَلیپا،  لوزی‌های متوالی یا ستاره‌ای. اینها از طبیعت کوهستانی و زندگی عشایری آمده‌اند.

بافنده در مورد رنگ بندی‌ها بیان کرد:  بیشتر رنگ‌ها گیاهی هستند: قرمز روناس، زرد اسپرک، قهوه‌ای پوست گردو. رنگ‌های فرش لرستان تند نیست؛ آرام و خاکی است، مثل خود کوه‌های زاگرس.

زهرا در پایان از سخت شدن تهیه نخ پشمی خوب و کمبود مشتری می‌گوید: جوان‌ها کمتر سراغ این کار می‌آیند، چون صبر زیادی می‌خواهد.

یکی از ویژگی‌های مهم فرش لرستان استفاده از مواد کاملاً طبیعی و محلی است. بیشتر پشم مورد استفاده از گوسفندان بومی منطقه تأمین می‌شود که به علت آب‌وهوای کوهستانی، دارای کیفیت مناسب، لطافت و دوام بالاست. همچنین رنگرزی این پشم‌ها معمولاً به صورت گیاهی و سنتی انجام می‌شود؛ رنگ‌هایی، چون لاکی، روناسی، مشکی، نیلی، زرد گیاهی و قهوه‌ای که ثبات و زیبایی خاصی به فرش‌ها می‌بخشد.

نقوشی از دل طبیعت و زندگی عشایر

نقوش فرش‌های لرستان به شدت الهام گرفته از طبیعت، زندگی روزمره و نماد‌های کهن است. برخلاف فرش‌های شهری که اغلب نقشه‌ای از پیش طراحی‌شده دارند، نقوش فرش لرستان ذهنی و بداهه‌پردازانه هستند. رایج‌ترین طرح‌ها شامل نقوش هندسی مانند لوزی، ستاره، خطوط شکسته، و نقش‌هایی الهام‌گرفته از گل‌ها، حیوانات، کبوتر، بز و حتی اسطوره‌های محلی است. این نقوش رمز و معنا دارند؛ مثلاً بز کوهی که در بسیاری از طرح‌ها دیده می‌شود، نماد برکت، بارافزایی و زندگی است.

فرش‌های لرستان معمولاً با گره فارسی (سنّتی) و با تراکم متوسط تا زیاد بافته می‌شوند. دار‌های بافت غالباً عمودی و چوبی هستند و کل فرآیند بافت، از چله‌کشی تا پودگذاری، با دست و سنتی انجام می‌شود. زنان بافنده، که از کودکی این هنر را از مادران خود می‌آموزند، اغلب بدون نقشه کاغذی می‌بافند و همین، به فرش لرستان هویت بداهه و بی‌تکرار می‌دهد.

فرش لرستان از نظر بصری دارای رنگ‌بندی گرم و زنده، تضاد‌های رنگی چشم‌نواز و ساختاری بی‌تکلف است. سادگی نقش‌ها در کنار قدرت ترکیب رنگ باعث می‌شود چنین فرش‌هایی حال و هوایی روستایی و صمیمی داشته باشند. این اصالت بصری مورد پسند بسیاری از دوستداران هنر‌های سنتی و کلکسیونرهاست.

برای مردم لرستان، فرش دست‌بافت تنها یک صنعت نیست؛ بخشی از زندگی است. بسیاری از خانواده‌ها معیشت خود را از این راه تأمین می‌کنند و این هنر، ضمن آنکه منبع درآمد است، جایگاه ویژه‌ای در مراسم و فرهنگ محلی دارد. مثلاً در جهیزیه دختران یا هدایای مناسبت‌ها، فرش دست‌بافت جایگاه ویژه‌ای دارد.

چرا فرش لرستان نیازمند توجه و حمایت است؟

با وجود ارزش هنری و تاریخی بالا، فرش دست‌بافت لرستان امروز با چالش‌هایی مانند کمبود بازار فروش، رقابت با تولیدات ماشینی، و کاهش تعداد بافندگان جوان روبه‌روست. اگر حمایت از تولیدکنندگان و احیای بازار این هنر انجام نشود، خطری جدی برای این میراث فرهنگی به وجود خواهد آمد.

فرش دست‌بافت لرستان، تاریخ زنده‌ای از فرهنگ و هنر قومی اصیل است که شایسته توجه، حفظ و حمایت است. ظرافت، رنگ‌پردازی طبیعی، نقش‌های کهن، اصالت بافت و روحی که در تار و پود فرش نهفته است، آن را به یک اثر هنری واقعی تبدیل می‌کند؛ اثری که نه‌فقط چشم را می‌نوازد، بلکه داستان نسل‌ها تلاش و خلاقیت را روایت می‌کند.