باشگاه خبرنگاران جوان- مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور) در اطلاعیه ای اعلام کرد: در پی انتشار تصویری از سوی تجارتنیوز درباره بودجه نهادهای فرهنگی، نسبتدادن عدد بودجه نادرست به مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، واکنشها و ابهامهایی را در فضای رسانهای و شبکههای اجتماعی برانگیخت؛ ابهامهایی که بررسیها نشان میدهد مبتنی بر یک خطای آشکار در تفکیک نهادی بوده است.
بر اساس تصویر منتشرشده از سوی تجارتنیوز، رقمی در حدود ۳.۷ هزار میلیارد تومان بهعنوان بودجه «مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (مرکز نور)» بازنشر شد؛ درحالیکه این رقم در واقع به سازمان تبلیغات اسلامی و مجموعه نهادهای تابعه آن مربوط بوده و انتساب آن به مرکز نور، از اساس فاقد مبنای کارشناسی و بودجهای است.
بااینحال، انتشار اولیه تصویر و سپس بازنشر گسترده آن، بهویژه در فضای مجازی، باعث شد این «خطای آماری» در عمل به «شبهه عمومی» تبدیل شود؛ شبههای که در مدت کوتاهی با موجی از سؤالات، داوریها و برداشتهای منفی در شبکههای اجتماعی همراه شد.
انتشار و بازنشر گسترده این تصویر در برخی رسانهها و صفحات مجازی، به طرح ادعاهایی فراتر از اصل خطا انجامید؛ از جمله نسبتدادن این بودجه به ترکیب هیئتامنای مرکز، درحالیکه بنا بر اطلاعات رسمی، برخی از اسامی مطرحشده سالهاست در ترکیب هیئتامنا حضور ندارند یا پیشتر دار فانی را وداع گفتهاند.
باتوجهبه سابقه برخی از پایگاهها و صفحات در انتشار هدفدار برخی اخبار و تولید محتواهایی که بهگونهای ضمنی یا صریح، کارآمدی نهادهای حاکمیتی و فرهنگی را زیر سؤال میبرد، روشن نیست تولید و نشر این خبر صرفاً اشتباه در نقل و تصویرسازی بوده یا رویکردی جهتدار در چارچوب همان رویههای پیشین؛ اما آنچه قطعی است اینکه نتیجه عملیِ انتشار چنین تصویر اشتباهی، بهویژه در محیط پرشتاب شبکههای اجتماعی، چیزی جز انباشت سؤالات، قضاوتهای منفی و تحریف تصویر نهادی از یک مجموعه علمی و فناورانه نبوده است.
مروری بر پیشینه و فعالیتهای مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی
مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، یکی از نهادهای پیشرو و شناختهشده کشور در حوزه فناوریهای علوم اسلامی و انسانی است که طی دهههای اخیر، بدون ورود به حاشیههای سیاسی و رسانهای، تمرکز خود را بر تولید زیرساختهای علمی، دادهای و نرمافزاری قرار داده است.
این مرکز در حوزه علوم اسلامی، با دیجیتالسازی گسترده منابع، «کتابخانه دیجیتال نور» را با بیش از ۱۳۷ هزار جلد کتاب و صدها نرمافزار تخصصی را تولید و در اختیار پژوهشگران قرار داده است. در حوزه فرهنگ دینی عمومی، پایگاه «حوزهنت» بهعنوان نخستین پایگاه فارسیزبان دینی که در سال ۱۳۷۷ تأسیس شده، امروز از پرمراجعهترین پایگاههای مذهبی بهشمار میرود.
همچنین نرمافزارهای اندرویدی این مرکز از جمله قرآن نور، نهجالبلاغه، صحیفه سجادیه، نورالجنان و جامعالاحادیث در میان مخاطبان مذهبی مورد استقبال قرار گرفتهاند.
در زمینه علومانسانی، پایگاه «نورمگز» در دانشگاههای کشور نامی شناختهشده است و جامعترین بانک مجلات علومانسانی را گردآوری کرده و قریب بهاتفاق نشریات علوم اسلامی و علومانسانی منتشرشده از حدود ۱۲۰ سال پیش تا کنون را بهصورت تماممتن و قابل جستوجو در دسترس قرار داده است.
سامانه مشابهیاب مقالات «سمیم نور» نیز بهعنوان نخستین مشابهیاب زبان فارسی، در بخش قابلتوجهی از نشریات علومانسانی کشور بهکارگرفتهشده است. «پژوهیار» برای مدیریت فرادادههای پژوهشی نیز عملاً معادل EndNote برای مقالات فارسی معرفی میشود و جایگزین بومی دیگری ندارد. همچنین در سال جاری، «اولین همایش ملی علوم اسلامی و انسانی دیجیتال» به ابتکار پژوهشکده این مرکز و با مشارکت بیش از پنجاه مرکز حوزوی و دانشگاهی از جمله مهمترین دانشگاههای علوم انسانی و با حضور مدیران و اعضای هیئتعلمی تعدادی از دانشگاههای برجسته و مسئولان وزارت علوم بهعنوان اولین رویداد ملی در این عرصه علمی برگزار شد.
در حوزه خط و زبان فارسی نیز نخستین خطایاب فارسی با عنوان «ویراستیار» توسط این مرکز تولید شد. در حال حاضر نسخه جدید این نرمافزار با عنوان «پاکنویس» در میان محققان و صاحبان قلم شناخته شده است. این مرکز همچنین نخستین وبگاه «دادگان زبان فارسی» را راهاندازی کرده و در سال جاری چندین نرمافزار اندرویدی در حوزه میراث ادبی، از جمله شاهنامه، حافظ و مثنوی را با قالبی فاخر و بهصورت رایگان منتشر کرده است.
فعالیتهای نوین فناورانه مرکز نور
از دیگر عرصههای فعالیت این مرکز، حوزه هوش مصنوعی است. مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی از پیشگامان بهرهبرداری از هوش مصنوعی در حوزه علوم اسلامی و انسانی بوده و نخستین سمینار حوزوی و دانشگاهی در این زمینه را در سال ۱۳۹۰ برگزار کرده است.
در سال جاری نیز دو چتبات «گفتوگو با حدیث» و «گفتوگو با تفاسیر» از محصولات رونماییشده این مرکز بودهاند که بهصورت رایگان در اختیار مخاطبان قرار دارند. همچنین بر اساس اعلام مرکز، بهزودی چتبات جامعتری با عنوان «گفتوگو با کتب» بر مبنای دادههای گسترده کتابهای کتابخانه دیجیتال نور عرضه خواهد شد.
افزون بر این، در هفته پژوهش و در جلسهای که با حضور وزیر ارتباطات برگزار شد، تفاهمنامهای سهجانبه میان این مرکز، پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات (مرکز تحقیقات مخابرات) و بخش خصوصی برای مشارکت در تولید یک مدل زبانی بزرگ بر پایه دادههای علوم اسلامی و انسانی منعقد شد.
باتوجهبه جایگاه علمی و کارنامه شفاف مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، انتظار میرود رسانهها در بازنمایی دادههای بودجهای، دقت آماری و مسئولیت حرفهای را بیشازپیش مدنظر قرار دهند. بدیهی است خطا در تصویرسازی بودجهای، اگر بهموقع اصلاح نشود، میتواند به برداشتهای نادرست و خدشهدار شدن اعتماد عمومی نسبت به نهادهای علمی کشور بینجامد.
در این میان، انتظار افکار عمومی و جامعه علمی کشور آن است که رسانه منتشرکننده تصویر یادشده، در چارچوب اصول حرفهای روزنامهنگاری، نسبت به اصلاح صریح خبر، توضیح منشأ خطا و شفافسازی درباره نحوه تولید و انتشار این تصویر اقدام کند. بدیهی است در فضای ارتباطی امروز، که یک محتوای خطادار میتواند در زمانی کوتاه به موجی از قضاوتهای عمومی و تخریب اعتبار نهادی بینجامد، مسئولیت رسانه صرفاً به «انتشار اولیه» محدود نمیشود، بلکه اصلاح بهموقع و شفاف خطا نیز بخشی جداییناپذیر از اخلاق حرفهای و پاسخگویی رسانهای است. انتشار توضیح رسمی یا اصلاحیه روشن، افزون بر جبران اثرات منفی ایجادشده در شبکههای اجتماعی، میتواند به بازسازی اعتماد عمومی و ارتقای استانداردهای حرفهای در پوشش اخبار بودجهای کمک کند.