باشگاه خبرنگاران جوان؛زهره شعبانی -کارشناسان محیط زیست بارها هشدار دادهاند که ورود گونههای غیربومی به اکوسیستمهای محلی، چرخه طبیعی را مختل کرده و حتی میتواند به نابودی گونههای اصیل منجر شود. تجربههای مشابه در استانهای دیگر نشان داده است که این گونهها نه تنها با شرایط اقلیمی سازگار نمیشوند، بلکه به آفات و بیماریهای جدید دامن میزنند.
اینگونه طرحها بیشتر جنبه تبلیغاتی دارند تا زیستمحیطی. اگر قرار است سرمایهای صرف شود، باید برای احیای گونههای بومی باشد؛ گونههایی که ریشه در فرهنگ و تاریخ این سرزمین دارند.
چرا گونههای غیربومی در قم مشکلساز میشوند؟
اقلیم خشک و شکننده
قم در فلات مرکزی ایران قرار دارد و بر اساس ردهبندی دومارتن دارای اقلیم خشک است. این شرایط باعث میشود گونههای وارداتی که نیازمند رطوبت یا خاک حاصلخیز هستند، دوام نیاورند.
هزینههای نگهداری
گونههای غیربومی برای زنده ماندن نیازمند آبیاری و مراقبتهای ویژهاند، که در شرایط کمآبی قم هزینههای سنگینی بر دوش مدیریت شهری و منابع طبیعی میگذارد.
اختلال در اکوسیستم
ورود گونههای غیربومی چرخه طبیعی را مختل کرده و میتواند به رقابت ناسالم با گونههای بومی یا حتی نابودی آنها منجر شود. مثالهای روشن کاشت اکالیپتوس در مناطق خشک: اکالیپتوس گونهای وارداتی است که در برخی نقاط ایران کاشته شد. این درخت به آب فراوان نیاز دارد و ریشههای گستردهاش منابع آب زیرزمینی را کاهش میدهد. در قم، چنین کاشتی نه تنها به دلیل کمآبی ناکام میماند، بلکه فشار مضاعفی بر سفرههای آب وارد میکند.
کاجهای غیربومی (مانند کاج تهران) این گونهها در فضای سبز شهری قم کاشته شدند، اما به دلیل نیاز به آبیاری و حساسیت به آفات، هزینههای نگهداری بالایی ایجاد کردند و در نهایت بسیاری از آنها خشک شدند.
گونههای تزئینی وارداتی (مانند کنوکارپوس) در جنوب ایران کاشته شد و مشکلات آلرژی و آفات ایجاد کرد. اگر در قم استفاده شود، به دلیل ناسازگاری با اقلیم خشک و خاک فقیر، نه تنها رشد مطلوبی ندارد بلکه میتواند به سلامت شهروندان آسیب بزند.
گونههای بومی سازگار با قم در مقابل، گونههای بومی مانند گز، تاغ، اسکنبیل و درمنه با شرایط خشک و خاک فقیر سازگارند. این گیاهان نه تنها نیاز به مراقبت ویژه ندارند، بلکه بخشی از هویت زیستبوم قم محسوب میشوند و نقش حفاظتی در برابر فرسایش خاک و بیابانزایی دارند.
سیده مریم محمدی مدیرکل حفاظت محیط زیست استان قم با انتقاد از روند کاشت گونههای غیربومی گفت: دستگاههای اجرایی پیش از هر اقدامی باید گونههای بومی را از منابع طبیعی استعلام کنند. بیتوجهی به این اصل، تکرار خطاهای گذشته و تحمیل هزینههای سنگین بر دوش مردم خواهد بود.
هشدار مدیرکل حفاظت محیط زیست بار دیگر یادآور میشود که توسعه پایدار بدون احترام به هویت زیستبوم ممکن نیست. کاشت گونههای بومی نه تنها هزینهها را کاهش میدهد، بلکه میراث طبیعی استان را برای نسلهای آینده حفظ خواهد کرد.