باشگاه خبرنگاران جوان - بخشهایی از بازار در ۲ روز گذشته در اعتراض به افزایش شدید نرخ ارز و طلا، تعطیلیهای پراکندهای را تجربه کردند. اعتراضی که دیروز ۷ دی از چهارسو و پاساژعلاءالدین آغاز شد، امروز دوشنبه ۸ دی به بخشهایی از بازار تهران، شوش، لالهزار، سعدی و ... کشیده شد.
این تجمعات پراکنده که ماهیتی اقتصادی داشت، در رسانههای خارجی فارسیزبان، گویا هلهلهای غریب به پا کرده است؛ رسانههایی است که سالها است ناآرامی و اعتراضات سراسری در ایران را انتظار میکشند و با هر تجمعی خواه صنفی و خواه اقتصادی، رویاهای سیاسی شومی در سر میپرورانند.
این گزارش به بررسی محتوای رسانههایی، چون «بیبیسی فارسی»، «ایران اینترنشنال»، «ایران وایر»، «من و تو»، «یورونیوز»، «ایندیپندنت فارسی» و .. در این خصوص طی ۲ روز گذشته پرداخته است.
اعتصاب، تعطیلی یا تجمع اعتراضی؟
استفاده از واژه «اعتصاب» با بارمعنایی سیاسی و با مفهوم اقدامی سازماندهی شده، برای اتلاق به تجمعات دیروز و امروز برخی کسبه در بازار در دستور کار رسانههای معاند است. این رسانهها در گزارشهای خود از تجمعات دیروز و امروز به عنوان «اعتصاب» یاد کرده و مدعی هستند «فراخوان کسبه» برای گسترش آن در جریان است.
در عملیات روانی رسانهای، انتخاب واژهها و اصطلاحات بهظاهر ساده، در واقع یکی از قدرتمندترین ابزارها برای شکلدهی به افکار عمومی است. وقتی رسانه به جای واژهای خنثی مثل «تجمع» از واژهای با بار معنایی خاص مثل «اعتصاب» استفاده میکند، در ذهن مخاطب بار ارزشی و احساسی متفاوتی ایجاد میشود.
ایران اینترنشنال در توضیح ویدئوهای برخی تجمعات پراکنده که در کانال خود منتشر میکند، به صراحت و تکرار از واژه «اعتصاب» استفاده میکند. به عنوان نمونه در پوشش تجمع اعتراضی محدود در روز یکشنبه مینویسد: «کسبه پاساژ موبایل علاالدین و مجتمع تجاری چارسو نیز در واکنش به افزایش قیمت دلار ضمن بستن مغازههای خود دست به اعتراض زدند و از دیگر کسبه خواستند به اعتصاب بپیوندند.» روز دوشنبه هم نوشت: «کاسبان در خیابان لالهزار تهران هم برای اعتراض به وضعیت بد اقتصادی و آشفتگی بازار ارز مغازهها را بسته و به اعتصاب پیوستند.»
این رسانه پا را از این هم فراتر گذاشته و با هدف گسترش تجمعات، مدعی «فراخوان اعتصابب» از سوی بازاریان میشود: «گروهی از کاسبان در بازار بزرگ تهران، در اعتراض به وضعیت بد اقتصادی و آشفتگی بازار ارز مغازهها را بسته و دیگر کاسبان را هم به اعتصاب فرامیخوانند.»
همه رسانههای خارجی فارسیزبان، اما از این واژه برای پوشش اخبار خود استفاده نمیکنند، هرچند پراکندگی آن در سطح شهر را زیرنظر دارند. بیبیسی فارسی در کانال خود مینویسد: ویدئوها و گزارشها از تهران حاکیست که در نقاط مختلف شهر کسبه و بازاریان به خیابانها آمدهاند یا مغازهها تعطیل یا نیمهتعطیل هستند. این دومین روز اعتراض به رکوردشکنی قیمت ارز در ایران است.
«صدای آمریکا» هم این اعتراضات را «واکنش صنفی» خواند و نوشت: این واکنشهای گسترده صنفی در حالی صورت میگیرد که سقوط ارزش ریال در هفتههای اخیر شتاب گرفته و نوسانات لحظهای، عملاً امکان معامله و ثبت قیمت را از بازاریان سلب کرده است.
«رادیو زمانه»، اما از «به خیابان آمدن مردم» استفاده کرد و نوشت: کسبه تهران بار دیگر در اعتراض به وضعیت وخیم اقتصادی به خیابانها آمدند. این اعتراضها وارد دومین روز خود شد. کسبه بازار تهران در تجمعات خود شعارهای ضدحکومتی سر دادند.
تداومسازی و تلاش برای «فراگیری» اعتراضات
ترفند «تداومسازی» از دیگر تکنیکهای رسانههای معاند برای گسترده و بزرگ نشان دادن تجمعات محدود در سطح بازار است. رسانههایی، چون من و تو، ایندیپندنت فارسی و ایران اینترنشنال اخبار هرگونه تجمع را در کانال خود بازتاب میدهند.
ایران اینترنشنال اخبار لحظه به لحظه از هرگونه تجمع محدود منتشر میکند و هر چند دقیقه یک بار خبر مربوط به آنچه «اعتصاب» میخواند را به روزرسانی میکند. در لحظه تنظیم این گزارش، گزارش یادشده به اصطلاح «اعتصاب» در ناصرخسرو، امینحضور، لالهزار، شوش، مولوی، خیابان ملت، خیابان سعدی، خیابان جمهوری، بازار تهران، پاساژ علاءالدین، خیابان امیرکبیر و ... را با استناد به ویدئوهای فیدشده و غیرواضحی خبررسانیمیکند که چندان قابل استناد نیستند.
پیوستگی و تکرر در انتشار اخبار مرتبط با یک رویداد، همان تکنیک تداوم سازی است؛ تکنیکی که در آن رسانه با کنار هم گذاشتن خبرهای پراکنده و اتصال آنها، یک روایت واحد و مداوم میسازد تا مخاطب احساس کند جریان اعتراضی گسترده و پایدار است.
در این ارتباط ایران اینترنشنال بارها در گزارشها و مصاحبههای خود تلاش کرد رخدادهای دو روز اخیر را به اعتراضات «پراکنده» و «مجمعالجزایری» صنفی طی سالهای اخیر پیوند بزند و در مورد «ظرفیت گسترش جغرافیایی» و «فراگیر شدن» اعتراضات تئوری ببافد. یکی از کارشناسان این رسانه توصیه کرد که مردم باید در شعارهای خود «عامل اصلی مشکلات» را خطاب قرار دهند تا با همافزایی و البته انتخاب «رهبری سیاسی واحد» برای اعتراضات، بتوانند میان اقشار و اصناف مختلف یکپارچگی ایجاد کنند.
اعتراضات اقتصادی است یا سیاسی؟
درحالی که بسیاری از رسانههای معاند مساله جهش نرخ ارز و مسائل اقتصادی را به عنوان ریشه اصلی اعتراضات بازاریان معرفی میکنند، اما برخی تلاش میکنند این اعتراضات را به مسائل سیاسی گره بزنند.
در همین ارتباط، تمرکز بر شعارها هم در دستور کار رسانههای معاند است. این رسانهها بیش از آنکه شعارهای متمرکز بر مطالبات اقتصادی مردم را بازتاب دهند، بر بازتاب شعارهایی با محتوای سیاسی را تمرکز دارند.
ایران اینترنشنال بر همین مبنا استدلال میکند که این اعتراضات تنها ماهیتی اقتصادی ندارد و نشانهای از «انباشت نارضایتی اجتماعی در لایههای مختلف جامعه» است.
این رسانه با این استدلال که «تمرکز قدرت و اقتصاد در ایران در دست حکومت است»، ادعا میکند که در چنین شرایطی هرگونه اعتراض معیشتی و صنفی، ماهیتی سیاسی پیدا میکند.
در این میان، رسانهای، چون «ایرانوایر» و «یورونیوز» تلاش میکنند با تواتر اخبار مرتبط با تجمع و «تعطیلی گسترده» بازارها، «رودررویی نیروهای امنیتی با معترضان» را در گزارشهای خود القا کند و بر آن تمرکز کند.
یورونیوز در این ارتباط نوشت: تصاویر منتشرشده از ایران نشان میدهد که مأموران ضدشورش روز دوشنبه ۸ دیماه با کسبه معترض در تهران درگیر شدهاند. بر اساس این گزارشها، نیروهای امنیتی در خیابان جمهوری تهران و محدوده باغ سپهسالار به سوی معترضان گاز اشکآور شلیک کردهاند.
در این میان رسانههای سلطنتطلب، چون «من و تو» که از هر فرصتی برای نمایش رویکرد خود و حمایت از اسپانسرهای خود استفاده میکنند، به بازنشر پیام سال گذشته «رضا پهلوی» در مورد دعوت مردم به «اعتصابات و نافرمانیهای مدنی، در کنار اعتراضات خیابانی» برای «به زانو در آوردن» جمهوری اسلامی پرداخت و به این ترتیب، اشتیاق خود برای گسترش دامنه نارضایتیها را به نمایش میگذارد.
بازتاب شعارهای سلطنتطلبانه هم در دستور کار این رسانهها است. ایندیپندنت فارسی نوشت: بازاریان و مردم معترض فریاد «بگو جاویدشاه» را سه بار پیدرپی فریاد میزنند.
در پستی دیگر از کانال این رسانه آمده: بازاریان و مردم معترض شعارهای «این آخرین نبرده، پهلوی برمیگرده» و «جاوید شاه» سر میدهند.