ماه رمضان در باور مردم آذربایجان غربی/کیسه دوزی برای "لعن ابن ملجم"

خبرنگار باشگاه خبرنگاران اروميه گزارش ميدهد: در اعتقاد مردم آذربایجان غربی، در این ماه طبق دستور خدواند، روزه بر همه مسلمانان واجب بوده و در کتاب آسمانی قرآن از رمضان به عنوان ماهی که هر روز آن برابر با هزار روز بوده و به مبارکی آن نیز قرآن در آن ماه بر پیامبر اکرم (ص) نازل شده، یاد شده ‌است.

برخی از مردم آذربایجان غربی یکی دو روز قبل از ماه رمضان یعنی روزهای آخر ماه شعبان را به نیت استقبال از ماه مبارک رمضان روزه می‌گیرند.

مردم آذربایجان غربی با خانه ‌تکانی به استقبال ماه مبارک رمضان می‌روند و یکی دو روز مانده به آغاز ماه مبارک رمضان، مردم روستاهای آذربایجان غربی فطیری موسوم به "اپه" درست می‌کنند.

نان "اردیه و اپه" یک نوع نان محلی مغزدار است که روی آن با چنگال و ته استکان بزک شده است، این فطیر از شیرینی‌های مخصوص ماه رمضان است.

در آذربایجان غربی، زنان روستایی در ماه رمضان مانند عید نوروز اقدام به غبارگیری از منازل کرده و مردم این منطقه نیز اقدام به غباروبی مساجد می‌کنند.

زنان مومنه آذربایجان غربی بر این اعتقادند خانه‌ای که برای شروع ماه رمضان پاک و تمیز نباشد، خیر و برکت ماه مهمانی خدا، از آن گریزان می‌شود.

بزرگترها بعد از رویت هلال ماه رمضان، به چهره یک کودک معصوم یا یک فرد مومن و نمازخوان نگاه می‌کردند و اعتقاد داشتند که نگریستن به صورت آدم های بی‌نماز و روزه‌خوار، خوش یمنی درپی نخواهد داشت.

نگاه کردن به آینه و فرستادن صلوات بر محمد و آل محمد(ص) بعد از رویت هلال ماه

نگاه کردن به ‌آینه و فرستادن صلوات بر محمد و آل محمد (ص) بعد از رویت هلال ماه هنوز هم به عنوان یک رسم در بین پیرمردان مناطق روستایی استان، مرسوم است.

این عادت بر این اعتقاد مبتنی است که باید در ماه رمضان دل مومن همچون آیینه صاف و روشن باشد و از ناپاکی‌ها صیقل یابد.

پیرمردان برای این منظور همواره آینه کوچکی در درون جیب خود داشتند و بعد از اینکه خود به رویت آینه می‌پرداختند، با فرستادن صلوات چندین بار آینه را به دور خود و اهل خانواده می‌چرخاندند.

هر چند این رسم در طی سالیان اخیر به دلیل توسعه رسانه های گروهی، موضوعیت خود را از دست داده اما هنوز که هنوز است بسیاری از پیرزنان و پیرمردان روستانشین به این کار مبادرت می کنند.

پیش از این همچنین قبل از آغاز ماه رمضان، از طرف مردم روستاهایی که روحانی نداشتند،‌ نمایندگانی به نزد امام‌ جمعه‌های شهرها ‌فرستاده می شد و از آنها درخواست می‌کردند که یک روحانی را به نمایندگی از خود به روستا بفرستند.

روحانی اعزامی را با سلام و صلوات به روستا می‌بردند و هر شب در خانه‌ای مهمان می‌شد تا ماه رمضان به پایان برسد.‌

رسم ویژه سحری خوردن یا "اوباش دان" در مناطق مختلف آذربایجان غربی

اما سحری خوردن و سحری بلند شدن هم برای خود در آذربایجان غربی و به ویژه در روستاهای آن آدابی دارد.

هنوز هم که هنوز است روستائیان و عشایر آذربایجان غربی با صدای ضربه همسایه بر دیوار خانه و یا درب منزل شان از خواب بیدار می شوند.

اگر سحرگاهان که در روستاهای دور افتاده آذربایجان غربی بر روی پشت بام خانه ای قرار بگیری می بینی که چه شور و نشاطی در روستاها حاکم است، چراغ خانه ها یکی یکی روشن می شوند همسایه‌های دیوار به دیوار زنجیروار یکدیگر را به فریضه الهی فرا می خوانند و حسن ختام این شعر منظوم، سحری خوردن به شیواترین موسیقی آسمانی یعنی اذان صبح ختم می شود.

در روستاهای استان در ماه رمضان، وسیله آگاه شدن مردم از اوقات شرعی، عمدتا به وسیله موذن‌های روستایی، حرکت ستارگان و بالاخره بانگ صبحگاهی خروس های محلی بوده است.

در بین عامه مردم، زمان سحری خوردن به "اوباش" یا "اوباش دان" مشهور است و وقت آن نیز یک ساعت مانده به اذان صبح است.

موذنین روستایی، با صدای نافذ و گیرایی، وقت سحر را بر پشت بام های منازل یا مساجد روستایی با دعایی که در محل به آن "مناجات" می‌گویند، اعلام می‌داشتند.

مناجات شامل چند قطعه دعا به زبان عربی و ترکی و صلوات بر محمد و آل محمد (ص) بوده است.

پیرمردان در سطح روستاها، هنوز هم با حسرت زیادی خاطراتی از شیوه بیان، گیرایی و زیبایی صدای مناجات خوانان قدیمی روستا نقل می‌کنند.

همچنین در گذشته‌های نه چندان دور در مناطق روستایی وقت سحر و اذان صبح از روی حرکت ستاره‌هایی که اصطلاحا به آنها « اولکرلر» می‌گفتند تعیین می‌شد.

افطاری دادن به مستمندان رسم ماندگار مردم آذربایجان غربی در ماه رمضان

ماه رمضان در آذربایجان غربی، هنوز هم ماه احسان، اطعام و تجدید دوستی‌هاست و اکثر خانواده‌ها، سعی می‌کنند حداقل برای یکبار در طول این ماه برای افراد فامیل و نزدیکان، افطاری بدهند.

آنچه که در اولین گام در آستانه رمضان و یا در روزهای روزه در بین مردم آذربایجان غربی می توان مشاهده کرد رفتار میهمان نوازی و دعوت نزدیکان به افطار است.

افطار دادن به اندازه ای در بین مردم آذربایجان غربی جایگاه دارد که هر یک سعی می کنند در این امر بر دیگری پیشی گیرند.

دادن افطاری‌های جمعی، برای مستمندان، هنوز هم، در سطح برخی از مساجد شهری و روستایی استان در شب های ماه رمضان مرسوم است.

افطاردهی در بین مردم آذربایجان غربی از هفته دوم ماه رمضان مرسوم است و معمولا فقرا را به مراسم افطاری دعوت می‌کنند و البته از افراد فامیل نیز وعده گرفته می‌شود.

اما آنچه که اغلب بر سر سفره افطاری آذربایجانی ها دیده می شود از نان های روغنی گرفته تا سوپ و خرماهای تزئین شده با گردو، پودر گردو، پنیر، سبزی، ماست، مربا، شیر برنج و انواع حلیم‌ها است.

در گذشته آبگوشت از غذاهای مرسوم افطاری بوده است اما امروز افطاری‌ها تفاوت چندانی با دیگر نقاط کشور ندارد فقط آش دوغ و آش رشته مرسوم است.

امروزه نان روغنی پزهای بازاری کار را راحت کرده اند اما در زمان گذشته کدبانوی خانه، لذیذترین و خوشمزه ترین کلوچه ها، نان ها و کیک ها و شیرینی ها را برای مهمانان روزه دار خود تدارک می دیدند.

اما در این میان آنچه باید به وجودش آن هم در عصر تکنولوژی و پیشرفت حسرت خورد، انتقال این سنت حسنه از داخل خانه های با صفای شهروندان و روستائیان به داخل سالن های بی روح و تالارهای غذاخوری است، اگر تا دیروز با خرما و آب داغ و سوپی خانگی از روزه داران پذیرایی شده و زنان آذربایجانی کدبانوگری و دست پخت های هنرمندانه خویش را به رخ مهمانان می کشیدند، اکنون به دلیل زندگی ماشینی غذاهای رنگارنگ، گران قیمت و مصنوعی بر روی میزها چیده می شود.

اما این تغییر شیوه هم به نوعی از نیت خیرخواهانه مردم آذربایجان غربی حکایت دارد.

شیرین ترین افطاری به تازه دامادها و تازه عروس ها

در آذربایجان غربی اما شیرین ترین افطاری به تازه دامادها و تازه عروس ها اختصاص دارد، پسران و دختران نامزد در ایام رمضان جایگاه ویژه ای در سر سفره افطار دارند.

کار و بار شیرینی فروش ها و مخصوصا آن دسته از قنادی هایی که زولبیا و بامیه و کلوچه ها و نان روغنی های مخصوص و معروف می پزند نیز در این ایام رمضان در شهرهای این استان سکه می شود.

چند ساعت به افطار مانده می توان شور و حرارت و صف های طولانی در مقابل این شیرینی فروش ها را مشاهده کرد.

مراسم نیمه ماه رمضان یعنی روز تولد امام حسن مجتبی (ع) نیز در آذربایجان غربی گرامی داشته می شود، هر چند مراسم عقد و عروسی در این ماه در بین مردم متداول و معمول نیست اما بسیاری از خانواده ها نیز فراهم کردن مقدمات یک زندگی مشترک و مراسم بله برون را در ایام رمضان پر برکت و میمون می دانند.

طلب عفو بخشش مردم آذربایجان غربی از خداوند متعال در شب های قدر

اما شب‌های احیا در آذربایجان غربی از جایگاه ویژه ای برخوردار است مساجد، حسینه ها و مصلی ها همه از خیل مشتاقان وصال دوست و خریداران معرفت و تشنگان محبت و رحمت دوست آکنده و لبریز است.

"سبحانک یا لا اله الا انت، الغوث الغوث خلصنا من النار یارب" و این آوای سوزناک هر آذربایجانی است که در شب های قدر (19 الی 23 رمضان) از دل سینه های مالامال از امید رحمت و مغفرت پروردگار جاری می شود.

در این روزها و شب ها، محبت، مهربانی، احسان و نیکوکاری مردم آذربایجان غربی و خانواده های آنان به اوج خود می رسد و خوشحال و با نشاط از آن جهت که رمضان این ماه پرفیض و برکت را دریافته اند و به این توفیق بزرگ نائل شده اند و مغموم از آن جهت که این ماه دوست داشتنی در حال خداحافظی از آنهاست.

در عصر واپسین روز از ماه رمضان بسیاری از خانواده ها در بسیاری از شهرها و روستاها به زیارت اهل قبور رفته و نذر و احسان می کنند.

کودکان و نوجوانان نیز از این آداب و رسوم سنتی و معنوی سهمی برای خود دارند آنها پا به پای بزرگان و والدین خود سحری می خورند و چون ظهر شرعی فرا می رسد افطار زود هنگام می کنند.

رسم فراموش شده کیسه دوزی برای "لعن ابن ملجم"

رسم کیسه‌ دوزی 27 ماه رمضان که هنوز در برخی مناطق این استان زنده است، معروف است که روز 27 ماه رمضان شب قصاص ابن ملجم است.

در این روز زنان برخی مناطق کیسه‌ای می‌دوزند که به کیسه "لعن ابن ملجم" یا کیسه "مراد" معروف است.

در شب بیست و هفتم ماه رمضان با هر سوزنی که به این کیسه می‌زنند، یک بار به ابن ملجم لعنت می‌فرستند.

روز آخر ماه رمضان در استان به "عرفه" مشهور است روز زیارت اهل قبور و تهیه لوازم عید فطر است.

مردم روستاهای استان در روز عرفه به‌طور دسته جمعی به زیارت اهل قبور می‌روند و حلوا و خرما یا نقلی را که با خود برده‌اند را خیرات می‌کنند.

در روز عرفه سرپرست خانواده با محاسبه میزان فطریه افراد آن را از قوت سالانه یا از پول توی جیب جدا کرده و در محل خاصی قرار می‌دهد.

در آخرین شب ماه مبارک رمضان، سرپرست خانواده با محاسبه میزان فطریه افراد آن را از قوت سالانه یا از پول توی جیب جدا کرده و در محل خاصی قرار می‌دهند.

فطریه در روستاها شامل آرد یا گندم می‌شود که سرپرست خانواده آن را در پشت در و در داخل منزل قرار می‌دهد که در اولین فرصت به افراد فقیر و مستمند تحویل دهد.

در برخی از مناطق روستایی و شهری در روز پایانی ماه رمضان، بعد از ادای فریضه مغرب و عشا، آیین خداحافظی ماه رمضان برگزار می‌شود که این آیین شامل نمازهای مستحبی و دعاهاست.

بعد از برگزاری نماز عید در مسجد محل، مردم به دید و بازدید می‌روند و خصوصا به کسانی سر می‌زنند که نوعید دارند.

اما هلال ماه شوال که به بام باختر آسمان نقش می بندد حلول شوال و پایان رمضان حتمی است و فردایش عید فطر است و شادی و نشاطی دیگر و به شکرانه توفیق یک ماه روزه داری و منزلت در جوار محبت پروردگار را جشن و سرور و شادمانی خانواده ها را در بر می گیرد.

هرچند که این جشن در ذات خود اندکی هجران دارد چرا که این ماه دوست داشتنی برای سالی دیگر از خانه ها رخت بر بسته است./س