تشریح علل تولد ناقص و مرگ زودهنگام واحدهای صنعتی ایلام

دکتر «مسعود صیدی» باگروه استانها باشگاه خبرنگاران منطقه‌ی ایلام، اظهار کرد: ضعف صنعت در کشور و استان ایلام، ریشه‌های تاریخی دارد و کندو کاو در تاریخ برخی زوایای این پدیده به ویژه وجود شکاف تکنولوژیک میان ما و کشورهای به اصطلاح توسعه‌یافته را مشخص می‌کند.

وی با بیان این‌که نقطه‌ی آغاز همه‌ی تمدن‌ها بخش کشاورزی است، افزود: شکاف میان این دو دسته کشورها از جایی آغاز شد و سپس گسترش یافت که به‌تدریج کشاورزی از حالت معیشتی خارج شد و مازاد کشاورزی شکل گرفت اما شیوه‌ی استفاده از این مازاد در میان این مناطق کاملاً متفاوت بود.

عضو هیئت علمی دانشگاه ایلام ادامه داد: مازاد کشاورزی در تمدن رومی به سمت تجارت و شکل‌گیری شهرها و پیدایش بخش خصوصی رفت که در نهایت زمینه را برای صنعتی شدن این جوامع فراهم کرد اما مازاد کشاورزی در ایران از طریق گرفتن مالیات‌های گوناگون به دربارها راه یافت و به کار ساختن نمادهای عظمت و تجملات بدل شد که روی دوم این سکه ضعف بخش خصوصی است.

صیدی با اشاره به پیدایش صنعت در شهرها گفت: سکونت یک میلیون نفر در شهر «رم» نشان از اهمیت زندگی شهری در غرب دارد، در همان زمان اغلب مردم در کشور به کشاورزی و دامپروری اشتغال داشتند و این امر در مناطقی مانند استان ما حتی تا به امروز هم کم و بیش تداوم داشته و نه تنها در قبال کشورهای صنعتی بلکه نسبت به استان‌های دیگر کشور نیز بسیار عقب افتاده است.

وی افزون بر مساله‌ی تاریخی و ضعف بخش خصوصی فقدان فرهنگ صنعتی را نیز از موانع صنعتی شدن برشمرد و اظهار کرد: به‌دنبال شکل‌گیری بخش خصوصی مولد همراه با فرهنگ صنعتی متناسب با خود هست و در شرایط فقدان بخش خصوصی طبعاً فرهنگ صنعتی هم مجال ظهور و بروز نمی‌یابد. به همین سبب است که امروز از یک سو تولیدکنندگان در تأمین و توجیه نیروی کار ماهر مشکل دارند و از سوی دیگر خویشاوندگرائی هم مشکل را مضاعف کرده است.

صیدی با بیان این‌که در فرهنگ صنعتی اصل بر شایسته‌سالاری و داشتن مهارت است، گفت: مفهوم زمان‌سنجی و استفاده‌ی بهینه از زمان و نیروی کار از دیگر ویژگی‌های فرهنگ صنعتی است که در رابطه با چنین مفهومی ما حتی به نقطه‌ی آغاز نیز نرسیده‌ایم در حالی که چند دهه از عمر این مباحث در دنیای صنعتی می‌گذرد.

عضو هیئت علمی دانشگاه ایلام با تأکید بر لزوم بازنگری در قانون کار گفت: اگر چه در ظاهر این قانون به سود کارگران است اما به‌واسطه‌ی تبعاتی که برای کارفرمایان دارد اشتغال فرزندان کارگران را دشوار می‌کند و معمولاً کارفرمایان به فراست به این نتیجه می‌رسند که اگر از بستگان خود استفاده کنند بهتر است.

وی گفت: تولید کردن و تولیدکننده بودن هم نیازمند فرهنگ و روحیه‌ی خاصی است اما تولیدکنندگان ما اغلب غم نان دارند در حالی که آنتروپرونرها معمولاً از حس تولیدکننده بودن لذت می‌برند.

صیدی نداشتن سیاست‌های کلی و یکسان و یا داشتن سیاست‌های نادرست را مانع سوم بر سر راه ایجاد صنعت در استان دانست و خاطرنشان کرد: تا به امروز از نظر استراتژیک برای مسوولان مشخص نشده که آیا در استانی مانند ما آیا رفتن به سمت صنعت ضرورت دارد و یا این‌که اصلاً جایگاه صنعت کجاست؟ بنابراین می‌توان از فقدان استراتژی مشخص در این زمینه به‌عنوان مولفه‌ی اصلی نام برد که نوسان و بی‌ثباتی در عمل در اصل به این خلاء باز می‌شود.

عضو هیئت علمی دانشگاه ایلام خاطرنشان کرد: بحث بنگاه‌های کوچک و متوسط که به بنگاه‌های زود بازده معروف شد طبق تجربه کشورهای دیگر و از نظر منطقی بحث درستی است به‌گونه‌ای که 90 درصد درآمد ناخالص ملی کشوری مانند «تایوان» از عایدات همین بنگاه‌هاست.

وی گفت: در دولت‌های نهم و دهم در شرایطی حجم عظیمی از منابع و اعتبارات به این بخش اختصاص یافت، که بدون داشتن زمینه‌ها و زیرساخت‌های لازم و اجرای نامناسب نتیجه مطلوب حاصل نشد و حتی استفاده‌کنندگان گرفتار دردسرهای تازه‌ای شدند.

عضو هیئت علمی دانشگاه ایلام افزود: به عنوان نمونه‌ی مبحث کارآفرینی به‌صورت ساده‌لوحانه‌ای در دستور کار بسیاری دستگاه‌ها از دانشگاه‌ها، مراکز فنی و حرفه‌ای و موسسات خصوصی قرار گرفت و در حالی‌که در مقوله‌ی کارآفرینی باید چهار عامل یعنی کارآفرین(صاحب ایده)، مدیر، تکنیسین و سرمایه‌گذار در کنار یکدیگر قرار گیرند تا یک کسب و کار موفق شکل گیرد، در عمل کاری که ما در استان کردیم این بود که با ادغام هر چهار عامل چهره مسخ شده‌ای از کار آفرینی به وجود آمد به عنوان نمونه در حالی که فردی به عنوان تکنیسین جوشکاری تربیت شده بود به عنوان کارآفرین وام به وی داده می‌شد و چون به مباحث مدیریت و بازاریابی و دیگر جنبه‌های ملازم کارآفرینی شناخت نداشت عملاً با شکست مواجه شد.

وی با تصریح این‌که اقدامات صوری و ظاهری عامل اصلی شکست طرح بنگاه‌های زود بازده بود، گفت: یکی دیگر از مشکلات ما پنهان‌کاری آمار و اطلاعات صنعتی است در حالی‌که داشتن اطلاعات و آمار صحیح برای بازار بسیار حیاتی است و یک تولیدکننده زمانی که وارد بازار می‌شود باید از تعداد تولیدکنندگان، میزان صادرات، واردات، تقاضای بازار، تقاضای پاسخ داده نشده مطلع باشد در حالی که تولیدکننده‌ی بخت برگشته با نبود یا تناقض در آمار و اطلاعات مواجه است.

صیدی تصریح کرد: شرکت شهرک‌های صنعتی به عنوان متولی بخش صنعت اطلاعات دقیق ندارد و از همین‌رو نطفه‌ی پیدایش بسیاری از واحدهای تولیدی اشتباه بسته می‌شود و در نتیجه یک شرکت پس از احداث و خرید ماشین با مشکل فروش و برآورد بازار مواجه می‌شود.

عضو هیئت علمی دانشگاه ایلام گفت: طبق آمار، وضعیت شرکت‌های تولیدی در شهرک صنعتی ایلام به این شرح است که از تعداد 186 قرارداد منعقده 104 مورد به بهره‌برداری رسید و از این تعداد 60 مورد غیرفعال هستند و 44 مورد نیز با تمام توان تولید نمی‌کنند و نقص فنی، کمبود نقدینگی، اختلاف شرکاء، فقدان بازار و سوءمدیریت از مشکلات اصلی این شرکت‌ها بشمار می‌روند.

وی در توضیح نمونه‌ای از اطلاعات و آمارهای ناقص و متناقض ارائه شده از سوی سازمان صنایع کوچک و شهرک‌های صنعتی، اظهار کرد: طبق اعلام سایت sme.ir میزان اشتغال در شرکت‌های به بهره‌برداری رسیده 2296 نفر است در حالی که در سایت شرکت‌های صنعتی ایلام به آدرس ilam.iec.ir فرصت اشتغال ایجاد شده 4596 نفر اعلام شده که نشان از ناهم‌خوان بودن این ارقام است.

صیدی با انتقاد از شیوه‌ی محاسبه و برآورد برنامه‌های راهبردی در حوزه‌ی صنعت گفت: طبق برنامه‌ی راهبردی سامانه تولید و مصرف استان ایلام در خصوص فرصت‌های شغلی ایجاد و پیش‌بینی شده که باید طی سال 1390، 2000 شغل جدید، در سال 1391، 2200 شغل، در سال 1392، 2500 فرصت شغلی جدید ایجاد شود و برهمین مبنا فرصت‌های شغلی پیش‌بینی شده برای سال‌های 1393 و 1394 به ترتیب 2700 و 3000 فرصت شغلی جدید برآورد شده پرسش جدی این است که حالی‌که در طول 22 سال که از عمر شرکت شهرک‌های صنعتی می‌گذرد تنها 4500 شغل جدید ایجاد شده است بر چه اساسی پیش‌بینی شده که در طول دو سال 4700 شغل ایجاد شود؟

وی ناتوانی مدیریتی را عامل دیگری بر سر راه توسعه‌ی صنعتی استان دانست و گفت: همین سیاست‌های نیمه و ناتمام و بعضاً نسنجیده هم به صورت کامل اجرا نمی‌شود و به سخن درست‌تر در مرحله اجرا در استان نه کار درست انجام می‌دهیم و نه این‌که کار را به‌صورت درست به سامان می‌رسانیم.

عضو هیئت علمی دانشگاه ایلام با انتقاد از بی‌ثباتی در سیاست‌های کارگروه اشتغال استان گفت: در دوره‌ی استاندار پیشین 37 درصد اعتبارات بانکی به بخش صنعت، 20 درصد کشاورزی، 25 درصد ساختمان و 10 درصد به خدمات اختصاص یافت اما با آمدن استاندار جدید به یک‌باره اعتبارات به سمت کشاورزی سوق یافت و این نوسان در سیاست‌ها مانع پا گرفتن هرگونه صنعتی می‌شود مدیران ما باید توجه کنند اگر امروز استانی مثل «یزد» در صنعت کاشی حرفی برای گفتن دارند حاصل یک دوره‌ی 70 ساله است و با سیاست‌گذاری‌هایی که عمر آنها حتی به 4 سال هم نمی‌رسد نمی‌توان به نتیجه رسید.

صیدی با بیان این‌که سیاسی‌بازی و طایفه‌گرائی را از دیگر مشکلات مدیریتی استان بر روندهای عمده‌ی مدیریتی به ویژه در حوزه‌های تخصصی است، ادامه داد: مگر ما در استان چه تعداد نیروی متخصص داریم که در گاهی به علت ملاحظات جناحی و سیاسی آنها را کنار می‌گذاریم و استان ایلام با توجه به مشکلاتی که دارد حداقل در حوزه‌های تخصصی نباید ملاحظات سیاسی بر اولویت‌های کاری سایه اندازد و از سوی دیگر نگاه طایفه‌ای نیز آسیب دیگری است که به دلیل این‌که افراد به شکلی درگیر آن هستند به توضیح بیشتر نیاز ندارد.

وی با انتقاد از کاربرد واژه‌ی« طرح‌ توجیهی» گفت: استفاده از این لفظ کاملاً اشتباه است هر چند در استان فقط جنبه‌ی توجیه به معنای دلیل‌تراشی بیهوده و تکمیل پرونده‌های وام را ایفا می‌کند.

این عضو هیئت علمی دانشگاه ایلام گفت: در حقیقت این طرح اصلی‌ترین و مهم‌ترین قدم در جهت ایجاد یک واحد تولیدی است چون معنای اصلی آن امکان‌سنجی است که در آن باید سه مولفه‌ی اقتصادی بودن، امکانات مالی و فنی را با هم لحاظ کند.

عضو هیئت علمی دانشگاه ایلام با بیان این‌که در بخش اقتصادی مواردی از قبیل بازار، تقاضا، قیمت، محصولات جانشین، رقبا، میزان تولید، تقاضای پاسخ داده نشده و ... در نظر گرفته می‌شود، گفت: در زمینه‌ی فنی به تکنولوژی‌های موجود، تکنولوژی‌های جدید، در نظر گرفته می‌شود در حالی‌که ما طرح توجیهی قلب ماهیت کرده‌ایم اما در صورت درست اجرا شدن طرح امکان‌سنجی سرمایه‌گذار و تولیدکننده از موفقیت طرح خود اطمینان قلبی حاصل می‌کند.

صیدی تصریح کرد: در حالی‌که در طرح امکان‌سنجی باید به تحلیل ساختار اجتماعی و مختصات فرهنگی محل اجرای طرح توجه شود، افزود: در طرح‌هایی که اکنون در استان اجرا شده به هیچ کدام از این مولفه‌ها توجه نشده به عنوان نمونه‌ی چند سال پیش یک شرکت اقدام به تولید جوراب‌های ساق کوتاه زنانه کرد که البته قیمت زیادی نیز داشتند و در نهایت هم مشخص شد تولیدکننده فقط به دنبال استفاده از معافیت‌های مالیاتی بوده است و شاید از همین‌رو به فرهنگ و قدرت خرید مردم هم بی‌اعتنایی کرده بود.

این استاد دانشگاه هدر دادن منابع و شکل‌گیری پدیده‌ی«دریوزگی صنعتی» را از دیگر نتایج نامطلوب شرایط حاکم بر فضای صنعتی استان برشمرد و افزود: تولید‌کنندگان به گرفتن اعتبارات اعتیاد یافته و به بهانه‌هایی از جمله کمبود نقدینگی به صورت مکرر درخواست وام می‌کنند و مسوولان هم به علل غیرکارشناسی به خواست تولیدکنندگان تن می‌دهند.

وی ایجاد«زنجیره‌های تأمین» و تشکیل مراکز رشد واقعی را از راهکارهای پیشنهادی برای تقویت صنعت در استان دانست و گفت: در صورتی که خواهان رونق صنعت در استان هستیم باید به سمت ایجاد زنجیره‌های تأمین حرکت کنیم تا صنایع ما به مرگ زودرس یا تولد ناقص دچار نشوند.

وی با بیان این‌که دولت باید در زمینه‌ی معافیت‌های مالیاتی سرمایه‌گذاران اصلاحاتی را در جهت مشارکت و سهام داشتن نیروهای بومی قائل شود، یادآور شد: یکی از راه‌های ریشه‌دار کردن صنعت در استان همین امر است چون این مجال را فراهم می‌کند که در کنار سرمایه‌ها و تکنولوژی‌هایی که به استان وارد می‌شوند به تدریج شاهد ظهور صنعت‌گران بومی باشیم تا شاید در آینده بتوانند چراغ صنعت را روشن نگه‌ دارند. /ش