"آفریقای کوچک" کجاست؟
"پارک ملی کویر" که به آفریقای کوچک نیز معروف است، نمایشگاهی طبیعی از وحوش کمیاب بیابانی و کویری است.
به گزارش گروه وبگردی باشگاه خبرنگاران، منطقه سمنان، وجود کل و بز، قوچ و میش وحشی، گربه شنی، جبیر، یوزپلنگ
ایرانی و گونه‌های متعدد و متلون گیاهی و جانوری مختلف،"پارک ملی کویر"را
به یکی از مهمترین زیستگاه‌های دنیا مبدل کرده است.
"پارک ملی کویر"، در واقع شبه جزیره‌ای است که بین دریاچه نمک، کویر ریگ، کویر مرکزی و کویر گرمسار محصور بوده و نمونه بارزی از بیابان‌ها و استپ‌های کم آب است. این منطقه در سطح کره زمین یکی از چند نقطه‌ای است که به عنوان ذخیره‌گاه زمین باید مورد حفاظت قرار گیرد.
این منطقه در سال ۱۳۴۳ توسط کانون شکار ایران با مساحت ۶۰۹ هزار و ۴۳۸ هکتار حفاظت شده، اعلام شد و در سال ۱۳۵۵ به پارک ملی تبدیل شد و در سال ۵۷ شورای عالی محیط زیست با آزاد اعلام کردن قسمت‌های جنوبی، آبریزهای کوه سرخ و آبریزهای جنوبی کوه سفید آب را جزو پارک ملی اعلام کرد و مساحت پارک به ۶۷۰ هزار هکتار رسید. در سال ۶۱ با توجه به شرایط اقتصادی، اجتماعی و امکانات و توانایی های حفاظتی به دو قسمت پارک ملی به وسعت ۴۲۰ هزار هکتار شامل منطقه سیاه کوه، نخجیر، سفید آب و کلیه ارتفاعات و تپه ماهورها و دشت های مجاور آن و منطقه حفاظت شده کویر به مساحت ۲۵۰ هزار هکتار شامل دشت‌های مکوش، سیاه پرده، پرده زرد و ارتفاعات دوازده امام و نره خرکوه تقسیم شد.
یک پژوهشگر از پارک ملی کویر به عنوان یک موزه طبیعی در نزدیکی پایتخت یاد کرد و گفت: پارک ملی کویر در مساحتی بیش از440 هزار هکتار در جنوب شهرستان گرمسار واقع شده و موزه‌ای طبیعی در نزدیکی پایتخت بوجود آورده است.
یونس شاه‌حسینی در گفت وگو با خبرنگار خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا)، منطقه سمنان، با اشاره به موقعیت ویژه جغرافیایی پارک ملی کویر، قابلیت‌ها و توانمندی‌های طبیعی، تاریخی و قرار گرفتن این مجموعه حفاظت شده در بین چهار استان و نزدیکی آن به پایتخت کشور، تصریح کرد: در صورت برنامه‌ریزی صحیح، ایجاد راه‌های دسترسی مناسب و امکانات رفاهی می‌توان طبیعت‌گردی و گردشگری تاریخی در این منطقه را توسعه داد.
این کارشناس ارشد برنامه‌ریزی شهری و منطقه‌ای اظهار کرد: اولویت اول پارک ملی کویر حفظ ذخایر ژنتیکی، منابع طبیعی و حیات وحش است و فعالیتهای گردشگری در این گونه مناطق در اولویت دوم بوده و تابع ضوابط خاصی است و معمولا به شیوه تخصصی و در قالب تورهای گردشگری برای کارشناسان، پژوهشگران، دانشجویان و اکوتوریست‌ها با رعایت ضوابط و ظرفیت‌های موجود است.
وی با اشاره به ظرفیت‌ها و توانمندی‌های موجود در پارک ملی کویر خاطر نشان کرد: مجموعه مناظر بکر طبیعی، شامل کوه‌ها، دشت‌ها، دق‌ها، چشمه‌ها، ریگزارها و همچنین زیستگاه برخی از وحوش کمیاب و نادر از جمله یوزپلنگ ایرانی، گربه شنی جبیر، کل، بز، میش و قوچ و انواع پرندگان و خزندگان از جمله این ظرفیت‌ها‌ست.
شاه حسینی افزود: این پارک در مساحتی بیش از 440 هزار هکتار در جنوب شهرستان گرمسار واقع شده و موزه‌ای طبیعی را در کنار پایتخت بوجود آورده است.
وی جاده سنگفرش شاه‌عباسی به طول بیش از30 کیلومتر و تأسیسات آبرسانی قصر بهرام به طول حدود 7 کیلومتر را از شاهکارهای معماری دوران صفوی و از دیگر ظرفیت‌ها و توانمندی‌های پارک ملی کویر در زمینه فعالیتهای گردشگری دانست.
شاه‌حسینی کاروانسراها، آب انبارها، حوض‌ها و قصر حرمسرا را از دیگر بناهای تاریخی این پارک دانست و خاطر نشان کرد: این بناها در تلفیق با طبیعت آن، جاذبه این منطقه را دوچندان کرده است.
این پژوهشگر و نویسنده ادامه داد: موقعیت جغرافیایی این پارک و نزدیکی آن به پایتخت نیز از جمله قابلیت‌های آن برای جذب گردشگر است.
این پژوهشگر ادامه داد: پارک ملی کویر علی‌رغم ویژگی‌های خاص و اهمیت آن در حفظ گونه‌های گیاهی و جانوری، با مشکلات و کمبودهای بسیاری روبروست که مهمترین آن عبارت از نبود راه‌های دسترسی مناسب به پارک، نبود امکانات رفاهی و خدماتی در مسیرهای ورودی و داخل پارک، وجود پادگان‌های نظامی در اطراف پارک، فعالیتهای اکتشاف نفت، کمبود امکانات حفاظتی و نیروی انسانی(محیط بان) و یگان حفاظت میراث فرهنگی و نبود راهنمای گردشگری در داخل پارک است.
وی با بیان اینکه معمولا پارک‌های ملی را به زون‌ها یا بخش‌های مختلفی تقسیم می‌کنند و ورود گردشگر به هر یک از این زون‌ها تابع مقررات خاصی است که کمترین تهدید و تخریب را برای محیط زیست به دنبال دارد، تصریح کرد: با این حال، هجوم بیش از ظرفیت گردشگران تبعات منفی برای محیط طبیعی منطقه در پی خواهد داشت.
شاه‌حسینی اظهارکرد: تخریب و از بین رفتن پوشش گیاهی در اثر حرکت خودروها، ایجاد ناامنی برای وحوش و مسمومیت وحوش در اثر خوردن پسماندهای غذایی گردشگران از جمله تهدیدات توسعه گردشگری در این منطقه است.
وی همچنین خاطرنشان کرد: چنانچه فعالیتهای گردشگری بر پایه برنامه‌ریزی اصولی و صحیح صورت پذیرد، می‌توان با استفاده از منافع اقتصادی آن درجهت کاهش تبعات منفی فعالیتهای توریستی در منطقه حرکت کرد.
این پژوهشگر با اشاره به روند توسعه جهانگردی و فعالیتهای اکوتوریستی در سطح جهان و ایران یادآور شد: پارک ملی کویر به دلیل غنای منابع طبیعی و آثار تاریخی از یک سو و نزدیکی به شهر پر جمعیت تهران از سوی دیگر، در صورت حفاظت از گزند تهدیدات گردشگری در آینده رونق چشمگیری خواهد یافت.
شاه‌حسینی در پایان طراحی و ایجاد سامانه اطلاعات و مدیریت گردشگری به نحوی که از یک سو گردشگران بتوانند از طریق این سامانه مجوز ورود به پارک را دریافت کنند و از سوی دیگر مدیران سازمان‌های ذیربط بتوانند تعداد گردشگران ورودی به پارک ملی را کنترل کنند را ضروری دانست.
همچنین مدیر اسبق ایستگاه پژوهشی کویر دانشگاه تهران، گفت: پارک ملی کویر فاقد امکانات مناسب برای توسعه و استفاده گردشگری است.
عنایت‌الله رنجبر در گفت وگو با خبرنگار خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا)، منطقه سمنان، گفت: پتانسیل‌های بالقوه در شرایط بالقوه‌شان کارکرد محدودی دارند که وقتی به فعلیت برسند از حالت بکر خارج شده و یک عملکرد دیگر می‌یابند.
وی افزود: پارک ملی کویر تا حد خیلی محدودی روی آن کار انجام شده است و هنوز هم می‌توان از آن به عنوان یک منطقه بکر یاد کرد.
مدیر اسبق ایستگاه پژوهشی کویر دانشگاه تهران خاطرنشان کرد: پارک ملی کویر فاقد امکانات مناسب برای استفاده گردشگری است و بهتر است قبل از تجهیز با احتیاط و مدارا با آن برخورد شود تا به اصل بناها آسیبی نرسد.
وی یکی از شاخص‌ترین خصوصیت پارک ملی کویر را موقعیت استقرار آن دانست و افزود: این پارک از جمله مناطق معدود در سطح کشور است که بین دو کویر نمک (شمال غرب دریای نمک کاشان و در شرق کویر نمک گرمسار )قرار دارد.
این فعال گردشگری ادامه داد: وجود دو پلایا(کویر نمک)، وجود تنوع جانوری و گیاهی، وجود بعضی از آثار باستانی مثل قصر بهرام، قصر عین‌الرشید، سیستم انتقال آب، وجود حرمسرا، جاده سنگفرش و ... ابهت خاصی به پارک داده است.
وی قدمت جاده سنگفرش را نزدیک به 400 سال دانست و یادآور شد: این جاده به طول بالغ بر30 کیلومتر در عصر شاه عباس صفوی، برای عبور کاروان‌های شتر ساخته شده است.
این پژوهشگر با بیان اینکه خیلی از مناطق زیبا و جاذبه‌های گردشگری به خاطر عدم رسیدگی مناسب آسیب دیده‌اند، خاطرنشان کرد: باید این فرهنگ در مردم ایجاد شود که قدر و ارزش یک گنج ملی را بدانند.
وی با بیان اینکه پارک ملی کویر به ثبت یونسکو رسیده است، تصریح کرد: پارک ملی کویر از نظر جهانی جایگاه ویژه‌ای دارد، بنابراین باید نسبت به آن توجه ویژه‌ای صورت گیرد.
رنجبر گفت: نبود زیرساختهای مناسب، فرسودگی ساختمان‌ها، عدم وجود اقامتگاه، نبود آب و... باعث شده پارک به طور مؤثر مورد بازدید قرار نگیرد.
وی پارک ملی کویر را منطقه نمونه گردشگری خواند و گفت: در مناطق نمونه گردشگری مکان‌یابی‌هایی برای ایجاد تأسیسات و مکان‌های اقامت و...صورت می‌گیرد تا کمترین آسیب به منطقه وارد شود.
این نویسنده بیان کرد: باید مسیرهای خاصی برای این امر تعریف شود تا آرامش حیات وحش از بین نرود، چرا که اگر حیات وحش فراری شوند، بخشی از زیبایی منطقه از بین خواهد رفت.
وی همچنین ایجاد راه‌های مازاد بر نیاز را باعث نابودی پوشش ارزشمند این منطقه دانست و تصریح کرد: خارج شدن از بعضی از مسیرها منجربه از بین رفتن تعدادی از خزندگان منطقه خواهد شد.
مهندس رنجبر به یوزپلنگ آسیایی پارک ملی کویر اشاره کرد و افزود: یکی از مشکلاتی که برای یوزپلنگ آسیایی هست از بین رفتن غذای اصلی آن یعنی آهوست.
وی ادامه داد: سایر کشورها برای حفظ جاذبه‌های خود کارهای زیادی انجام می‌دهند که در کشور ما در سطح محدودی در این زمینه عمل می‌شود.
مدیر اسبق ایستگاه پژوهشی کویر دانشگاه تهران با بیان اینکه انسان هوشمند و متفکر روابط را طوری تنظیم می‌کند که باعث توسعه پایدار شود، یادآور شد: مثلاً وقتی شرایط خوب برای آهو فراهم باشد، در سال 2 یا 3 بار بچه تولید می‌کند که با این کار غذای یوز پلنگ آسیایی تاُمین شده و از خطر انقراض نجات می‌یابد.
مدیرظ کل محیط زیست استان سمنان با اشاره به پتانسیل‌ها و توانمندی‌های منحصربه فرد پارک ملی کویر ایران، گفت: پارک ملی کویر می‌تواند در فهرست مناطق طبیعت گردی طراز اول جهان قرار گیرد.
حمید ظهرابی در گفت‌وگو با خبرنگار خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا)، منطقه سمنان، افزود: صنعت اکوتوریسم امروزه به عنوان یکی از فعالیتهای اقتصادی پر درآمد رو به رشد در زمره چند صنعت اول پردرآمد جهان است.
وی، گسترش روزافزون افرادی که به واسطه فشارهای ناشی از صنعتی شدن، زندگی پردغدغه شهری و از همه مهم‌تر علاقه‌مندی فطری و ذاتی بشر به طبیعت، حضور در محیط‌های طبیعی را برای گریز از این فشارها بر می‌گزینند را از عوامل توسعه صنعت اکوتوریسم دانست، اظهار کرد: ویژگی‌های خاص طبیعت‌گردی نظیر کم هزینه بودن زیرساختهای مخصوص این صنعت، بروز کمترین اخلال در محیط زیست و بافت فرهنگی جوامع پذیرنده و توزیع عادلانه منافع حاصل از این فعالیت از دیگر عوامل توسعه رو به شتاب این صنعت به شمار می‌رود.
وی یادآور شد: اکوتوریسم به واسطه عدم نیاز به سرمایه‌گذاری‌های سنگین، مورد توجه ویژه توسعه‌گران و سرمایه‌گذاران و به واسطه هزینه کمتر و اثر بخشی بیشتر در تجدید روحیه و تمدد اعصاب و روان مورد علاقه گردشگران و به واسطه توزیع درآمد در سطوح و لایه‌های مختلف اجتماعی مورد پذیرش جوامع محلی و جوامع پذیرنده گردشگران قرار گرفته است.
ظهرابی به پارک ملی کویر اشاره کرد و افزود: پارک ملی کویر یکی از سایت‌های ویژه صنعت گردشگری کشور است که در صورت ایجاد زیرساخت‌ها و معرفی مناسب بدون شک می‌تواند در فهرست مناطق طبیعت گردی تراز اول جهان قرار گیرد.
مدیر کل محیط زیست استان سمنان، تنوع زیستی بی‌نظیر پارک ملی کویر شامل تنوع در اکوسیستم‌های این ذخیره‌گاه زیست کره جهانی و تنوع گونه‌های جانوری و گیاهی و به تبع آن تنوع ژنتیکی این مجموعه، وجود آثار تاریخی متعدد نظیر جاده سنگ فرش، قصر بهرام و سیستم آبرسانی آن، کاروانسرای عین‌الرشید، سفید آب و حوض قیلوقه را از خصوصیات برجسته پارک ملی کویر بر شمرد.
وی با اشاره به محصور بودن این پارک در میان چند کویر و شوره زار مشهور کشور و عوارض زمین شناختی عجیبی نظیر تنگه ظلمات، ریگ جن و ... خاطر نشان کرد: جمعیت قابل توجه حیات وحش امکان مشاهده پنج گونه از هشت گونه گربه سانان کشور در این گستره 450 هزار هکتاری، وجود گونه یوزپلنگ آسیایی، وجود جمعیت زیادی از گونه کمیاب جبیر، قوچ و میش‌های فراوانی که در کنار هر چشمه و آبشخور به راحتی قابل مشاهده‌اند، پرندگان متنوع نظیر هوبره و گونه‌های کمیاب پرندگان شکاری در کنار تنوع رنگ و شکل زمین، باعث شده منطقه بکر پارک ملی کویر، بدون مبالغه به یکی از مهمترین مناطق اکوتوریستی جهان به تبدیل شود.
مدیرکل محیط زیست استان سمنان افزود: مهمترین مشکلاتی که تاکنون مانع شکوفایی صنعت طبیعت گردی در کشور و استان سمنان شده، عدم اطلاع برنامه ریزان از محاسن توسعه این صنعت، عدم شناخت پتانسیل‌های موجود، عدم اطلاع رسانی و ناشناخته بودن جاذبه‌های طبیعی کشور از جمله مجموعه بی‌نظیر پارک ملی کویر، کمبود امکانات و تجهیزات مناسب طبیعت گردی در این منطقه است.
وی یکی از اصول اکوتوریسم را توجه جدی به ملاحظات زیست محیطی دانست و تصریح کرد: اگر توسعه اکوتوریسم در ذخیره گاه زیست کره کویر مطابق با اصول این صنعت انجام گیرد، تاثیر فعالیتهای طبیعت گردی در این منطقه به حداقل ممکن تقلیل خواهد یافت.
ظهرابی افزود: باید بر اساس الگویی صحیح و علمی، توسعه طبیعت گردی منطقه بر اساس توان اکولوژیکی مطالعه شود.
وی یادآور شد: در این راستا براساس مطالعات انجام شده، باید پهنه‌های مناسب برای تفرج گسترده و متمرکز و مسیرهای دسترسی به آن به نحوی طراحی شود که کمترین آسیب را به ساختارهای اکولوژیکی پارک کویر وارد کند.
مدیرکل محیط زیست استان خاطرنشان کرد: اگر توسعه طبیعت گردی توام با اصول علمی این فعالیت باشد، خساراتی را که متوجه پارک می‌کند در مقابل منافع آن بسیار ناچیز است.
ظهرابی، رونق اقتصادی در جوامع محلی حاشیه پارک، ایجاد ارتباط بین حفاظت از محیط‌زیست و معیشت جوامع محلی، ایجاد علاقه و حساسیت در بازدید کنندگان و در نهایت ایجاد علاقه و مشارکت‌های عمومی در حفاظت از محیط زیست و ایجاد مرکزی برای انجام مطالعات و تحقیقات علمی محققان و علاقمندان را از مزایای توسعه طبیعت منطقه (پارک ملی کویر) بر شمرد.
پوشش گیاهی:
از پوشش گیاهی پارک ملی و ذخیره‌گاه زیستکره کویر که بین بیابان و استپ قرار گرفته و از این رو به آن آفریقای کوچک هم گفته می‌شود، می‌توان به بنه، تاغ، گز، شور، اشنیان، قیچ، انواع گون و درمنه، گرگ تیغ، خنجک، افدرا، خارشتر، نی، سازو، جگن و … اشاره کرد.
گونه‌های جانوری:
شاخص‌ترین گونه جانوری پارک ملی و ذخیره‌گاه زیستکره کویر یوزپلنگ آسیایی است. ضمن اینکه این پارک از معدود مناطقی است که از ۱۵ عضو خانواده گربه سانان، سگ سانان و کفتارهای ایران، حداقل ۱۱ گونه در آن زیست می کنند. همچنین پلنگ ایرانی، کاراکال، جبیر، کل و بز، قوچ و میش، روباه شنی، روباه معمولی، کفتار، گرگ، شغال، خرگوش، تشی و.. از جمله پستاند‌اران این منطقه‌اند. همچنین از پرندگان این منطقه می‌توان به هوبره، باقرقره، تیهو و کوکر، انواع پرندگان شکاری از قبیل دلیجه، سارگپه، د‌ال اشاره کرد.
برپایه اعلام دیده بان محیط زیست ایران، در سال های پایانی دهه ۱۳۵۰ تخمین زده می شد در پارک ملی کویر حدود ۸۰۰ راس گورخر زیست می‌کردند، اما بعد از گذشت سال ها هنوز باور کردنی نیست که جمعیت ۸۰۰ راسی گور پارک ملی کویر فقط در طول ۵ سال به طور کامل نابود شد! آخرین گورهای پارک ملی کویر یک گله ۱۷ رأسی در منطقه چاه قرقره در شرق پارک بودند که آخرین بار در سال ۱۳۶۳ دیده شدند و پس از آن هرگز گزارشی از مشاهده گور در این منطقه در سال‌های بعد به دست نیامد.
در ایران گونه خاصی از آهو زیست می‌کند که "جبیر" نامیده می‌شود و در چند
منطقه محدود در مناطق بسیار خشک ایران باقی‌مانده است. درحال حاضر، حداقل
۳۰ تا ۴۰ درصد کل جمعیت این گونه در ایران در پارک ملی کویر زیست می‌کند و
هیچ منطقه دیگری در ایران، چنین جمعیت پویا و زیستایی از جبیر وجود ندارد.
منبع: ایسنا
