واکاوی عناصر "توافق خوب" از نظر ایران

به گزارش خبرنگار سیاست خارجی گروه سیاسی باشگاه خبرنگاران، آخرین روزهای منتهی به 30 ژوئن (9 تیر) یعنی ضرب‌الاجل تعیین‌شده در مذاکرات هسته‌ای را پشت سر می‌گذاریم. بسیاری از عوام و خواص، در انتظار نیل به "توافقی مطلوب" در مذاکرات میان ایران و 5+1 هستند. سوالات زیادی حول محور مذاکرات مطرح هستند؛ ازجمله اینکه آیا طرفین در زمان باقیمانده به توافق جامع نهایی می‌رسند یا اینکه این مهلت تمدید می‌شود؟ آبا بر فرض نیل طرفین به یک توافق، این توافق حاوی معیارهای مطلوبیت برای طرفین مذاکره هست یا نه؟ به عبارت دیگر، آیا همچنانکه دو طرف مذاکره‌کننده بارها به عنوان انتظار خود از روند و ماحصل مذاکرات به آن تصریح کرده‌اند، توافق نهایی توافقی "خوب" خواهد بود یاخیر؟

 

هم‌راستا با این سوالات مهم، اساسی‌ترین پرسش می‌تواند این باشد که از نظر جمهوری اسلامی ایران، "توافق خوب" اساساً چه توافقی است؟ در این گزارش،با تعمق در نظرات صائب رهبر معظم انقلاب اسلامی به عنوان فصل‌الخطاب تیم مذاکره‌کننده ایرانی و همه گروه‌ها و افکارسیاسی، عناصر یک توافق هسته‌ای خوب از منظر ایران شناسایی می‌شوند.

 

نکته بسیار مهم مقدماتی در بحث از عناصر و مولفه‌های توافق خوب هسته‌ای از نظر آیت لله خامنه‌ای(ره) این است که بر خلاف همه تبلیغات مسموم و بدخواهانه دشمن، جمهوری اسلامی ایران، نه تنها مخالف دست‌یابی به توافق در مذاکرات هسته‌ای نیست بلکه اتفاقاً کاملاً موافق این امر است و بنابراین، ادعای سران غرب و صهیونیسم مبنی بر اینکه ایران هرگز به دنبال تحقق یک توافق در مذاکرات نیست و لذا قصد جدی هم برای مذاکره و به ثمر رساندن آن ندارد، ادعایی پوچ و بی‌اساس است.

 

رهبر معظم انقلاب اسلامی، در دیدار فرماندهان و کارکنان نیروی هوایی ارتش در 1393.11.19 از جمله نکات مهمی که در رابطه با مذاکرات هسته‌ای مطرح می‌کنند، موافقت با اصل توافق است. ایشان می‌فرمایند: "من با توافقی که بتواند انجام شود موافقم" در عین حال، ایران با هر توافقی نیز موافق نیست. رهبری در ادامه به این نکته مهم تصریح‌ می‌کنند که "با توافق «بد» موافق نیستم" بنابراین، ایران هم همانند طرف مقابل در مذاکرات به دنبال توافق هسته‌ای هست اما توافقی که "خوب" باشد و نه "بد".

 

مقام معظم رهبری در این دیدار، با اشاره به اظهارات مکرر آمریکایی‌ها مبنی بر اینکه «توافق نکردن بهتر از توافق بد است» می‌افزایند: "ما هم همین عقیده را داریم و معتقدیم توافق نکردن بهتر از توافقی است که به ضرر منافع ملی و زمینه‌ساز تحقیر ملت بزرگ ایران شود." ایشان در تأکیدی مجدد تصریح می‌کنند: "من با ادامه و پیشرفت مذاکرات و رسیدن به توافق خوب موافقم و قطعاً ملت ایران هم با هر توافقی که دربردارنده عزت و احترام او باشد مخالفتی ندارد."

 

 

 

مقام معظم رهبری در همان دیدار، برخی از عناصر اصلی توافق خوب را اینگونه برمی‌شمرند؛

 

"باید در مذاکرات، تکریم، حرمت و پیشرفت ملت ایران محفوظ بماند زیرا این ملت عادت به پذیرش زورگوییِ طرف مقابل اعم از امریکا و دیگران ندارد." ایشان همچنین با اشاره به برخی مباحث مطرح‌شده درخصوص توافق دو مرحله‌ای که بر اساس آن، ابتدا توافق بر اصول کلی و بعد از مدتی توافق بر جزئیات صورت گیرد، خاطرنشان می‌کنند: "چنین توافقی پسندیده نیست زیرا با تجربه‌ای که از رفتار طرف مقابل داریم، توافقِ صِرف در کلیات، وسیله‌ای خواهد شد برای بهانه‌گیری‌های پی‌در پی در جزئیات." رهبر انقلاب اسلامی در تکمیل فرمایش خود تأکید می‌کنند: "اگر توافقی انجام شود، باید در یک مرحله و دربردارنده کلیات و جزئیات با یکدیگر باشد."

 

حضرت آیت الله خامنه‌ای می‌افزایند: "مفاد این قرارداد نیز باید روشن، واضح و غیرقابل تفسیر و تأویل باشد و مفاد توافق نباید به گونه‌ای باشد که طرف مقابل که عادت به چانه‌زنی دارد، در قضایای مختلف بهانه‌جویی کند." ایشان همچنین تصریح و تأکید می‌کنند که "تحریم‌ها نیز باید به معنی واقعی کلمه برداشته شوند."

 

در راستای همین موضوعات، ایشان به نکات مهم دیگری نیز اشاره می‌کنند؛ ازجمله ایشان به تلاش بی‌وقفه مسئولین و هیأت مذاکره‌کننده برای خارج کردن حربه تحریم از دست دشمن تصریح کرده و می‌فرمایند: "اگر این اتفاق رخ دهد و با توافق حربه تحریم از دست دشمن خارج شود، بسیار خوب است اما اگر این اتفاق نیفتاد، همه بدانند که راهکارهای فراوانی در داخل کشور برای کُند کردن حربه تحریم وجود دارد." رهبری معظم انقلاب در فراز دیگری از سخنانشان می‌فرمایند: "اگر با همت و تلاش به داشته‌های خود به صورت مناسب توجه کنیم، حتی اگر نتوانیم حربه تحریم را از دست دشمن خارج کنیم، می‌توانیم آن را کُند کنیم."

 

رهبر معظم انقلاب همچنین به رفتار منطقی جمهوری اسلامی ایران و رفتار غیرمنطقی و زورگویانه طرف مقابل در مذاکرات اشاره می‌کنند و می‌فرمایند: "نباید در مذاکره، یک طرف با رفتار غیرمنطقی تلاش داشته باشد که هر آنچه مورد توقع او است محقق شود." 

ایشان در ادامه به این نکته اشاره می‌کنند که "رفتار آمریکایی‌ها و چند کشور اروپاییِ دنباله رو آن‌ها در مذاکرات، غیر‌منطقی است و با پرتوقعی انتظار دارند همه خواسته‌های آن‌ها تحقق یابد در حالیکه این، روشِ مذاکره نیست."

 

حضرت آیت الله خامنه‌ای، همچنین ایستادگی مسئولان در مقابل زیاده‌خواهی طرف مقابل را کاملاً صحیح می‌دانند و با اشاره به عملکرد مستدل و منطقی جمهوری اسلامی در مقاطع مختلف از جمله دوران دفاع مقدس و پذیرش قطعنامه ۵۹۸ و همچنین مسائل گوناگون بعد از جنگ خاطرنشان می‌کنند: "نظام اسلامی در مذاکرات هسته‌ای نیز بر اساس منطق عمل می‌کند اما طرف مقابل هیچ منطقی ندارد و به دنبال بی‌منطقی با تکیه بر زور است."

 

ایشان همچنین با قاطعیت می‌گویند: "ملت ایران زیر بار زورگویی و زیاده‌خواهی و رفتارهای غیر‌منطقی نخواهد رفت."

 

عناصر و معیارهای دیگری از "توافق هسته‌ای خوب" مورد انتظار ایران را در فرمایش‌های رهبری انقلاب در دیدار جمعی از مداحان اهل‌بیت(علیهم‌السلام) به مناسبت میلاد فاطمه‌ی زهرا (سلام‌الله‌علیها) نیز می‌توان جستجو کرد.

ایشان در این جلسه در بخشی از سخنان خود تصریح می‌کنند: "من البتّه هیچ‌وقت نسبت به مذاکره‌ی با آمریکا خوش‌بین نبودم؛ نه از باب یک توهّم بلکه از باب تجربه؛ تجربه کردیم. حالا اگر یک روزی ــ که ما در آن روز قاعدتاً نخواهیم بود ــ شماها ان‌شاءالله در جریان حوادث و جزئیّات و یادداشت‌ها و نوشته‌های این روزها قرار بگیرید، خواهید دید که این تجربه‌ی ما از کجا حاصل شده؛ تجربه کردیم لکن با وجود اینکه من خوش‌بین نبودم به مذاکره‌ی با آمریکا، با این مذاکرات موردی مخالفت نکردم. موافقت کردم. از مذاکره‌کنندگان هم با همه‌ی وجود حمایت کردم. الآن هم حمایت می‌کنم. از رسیدن به یک توافقی که منافع ملّت ایران را تأمین کند و عزّت ملّت ایران را حفظ کند، صددرصد من حمایت می‌کنم و استقبال می‌کنم؛ این را همه بدانند. اگر کسی بگوید که ما مثلاً با توافق یا با رسیدن به یک نقطه مخالفیم، نه، خلاف حق و خلاف واقع گفته است. اگر یک توافقی انجام بگیرد که این توافق توافقی باشد که منافع ملّت را منافع کشور را تأمین بکند، بنده کاملاً با آن موافقت خواهم کرد. البتّه این را هم ما گفتیم که توافق نکردن بهتر از توافق بد است ــ که این حرف را آمریکایی‌ها هم می‌زنند ــ این فرمول، فرمول درستی است؛ توافق نکردن از توافق کردنی که در آن منافع ملّت پامال بشود، عزّت ملّت از بین برود، ملّت ایران با این عظمت، تحقیر بشود [بهتر است]، توافق نکردن شرف دارد بر یک چنین توافق کردنی."

 

رهبری معظم انقلاب در فراز دیگری از سخنان خود به موضوع تحریم‌ها نیز اشاره می‌کنند و می‌فرمایند: "در این جزئیّات مذاکرات ــ که خیلی هم این چند ماه آینده مهم است ــ اتّفاقی که باید بیفتد این است که تحریم‌ها به‌طور کامل و یکجا بایستی لغو بشود. اینکه یکی از آن‌ها می‌گوید تحریم‌ها شش ماه دیگر لغو می‌شود، یکی می‌گوید نه ممکن است یک سال هم طول بکشد، یکی دیگر می‌گوید ممکن است از یک سال هم بیشتر بشود، اینها بازی‌های متعارف معمول این‌ها است؛ این‌ها هیچ قابل اعتناء و قابل قبول نیست؛ تحریم‌ها بایستی ــ اگر چنانچه حالا خدای متعال مقدّر فرموده بود و توانستند به یک توافقی برسند ــ در همان روز توافق به‌طور کامل لغو بشود؛ این باید اتّفاق بیفتد. اگر قرار باشد که لغو تحریم‌ها باز متوقّف بشود بر یک فرایند دیگری، پس چرا ما اصلاً مذاکره کردیم؟ اصلاً مذاکره و نشستن پشت میز مذاکره و بحث کردن و بگومگو کردن برای چه بود؟ برای همین بود که تحریم‌ها برداشته بشود؛ این را باز بخواهند متوقّف کنند به یک چیز دیگری، اصلاً قابل قبول نیست."

 

حضرت آیت الله خامنه‌ای در ادامه می‌فرمایند: "نکته‌ی مهم این است که به‌هیچ‌وجه اجازه داده نشود که به بهانه‌ی نظارت، این‌ها به حریم امنیّتی و دفاعی کشور نفوذ کنند؛ مطلقاً. مسئولین نظامی کشور به‌هیچ‌وجه مأذون نیستند که به بهانه‌ی نظارت و به بهانه‌ی بازرسی و مانند این حرف‌ها، بیگانگان را به حریم و حصار امنیّتی و دفاعی کشور راه بدهند یا توسعه‌ی دفاعی کشور را متوقّف کنند؛ توسعه‌ی دفاعی کشور، توانایی دفاعی کشور، مشت محکم ملّت در عرصه‌ی نظامی، این بایستی همچنان محکم بماند و محکم‌تر بشود؛ یا حمایت ما از برادران مقاوممان در نقاط مختلف؛ این‌ها مطلقاً نبایستی در مذاکرات مورد خدشه قرار بگیرد. تذکّر بعدی این است که هیچ شیوه‌ی نظارتی غیرمتعارف که جمهوری اسلامی را به یک کشور اختصاصی از لحاظ نظارت تبدیل می‌کند به‌هیچ‌وجه مورد قبول نیست. همین نظارت‌های متعارفی که در همه‌ی دنیا معمول است، اینجا هم همان نظارت‌ها[باشد] و نه بیشتر. نکته‌ی آخر در این زمینه، توسعه‌ی علمی و فنّی هسته‌ای درابعاد گوناگون، به‌هیچ‌وجه نبایستی متوقّف بشود. توسعه باید ادامه پیدا کند، توسعه‌ی فنّی. حالا محدودیّت‌هایی را ممکن است لازم بدانند قبول بکنند، ما حرفی نداریم. برخی از محدودیّت‌ها را قبول کنند امّا توسعه‌ی فنّی حتماً بایستی ادامه پیدا بکند و با شدّت و قدرت پیش برود. این عرایض ما است، حرف‌های ما به برادرانمان این‌ها است. این حرف‌ها را ما در جلسات خصوصی هم گفتیم؛ عمدتاً در طول این یک سال و نیم با رئیس‌جمهور محترم و بعضاً در موارد نادری هم به مسئول مذاکرات که وزیر محترم خارجه‌ی ما است گفتیم. این حرف‌های من است امّا حالا این خواسته‌ها را این‌ها با کدام شیوه‌ی مذاکراتی می‌توانند تأمین کنند، این به عهده‌ی خودشان است؛ بروند بنشینند شیوه‌های درست مذاکراتی را پیدا کنند، از آدم‌های مطّلع و امین بهره‌مند بشوند، از نظرات منتقدین مطّلع بشوند و آنچه را لازم است انجام بدهند."

 

بنابراین و با عنایت به فرمایش‌های مقام معظم رهبری و خطوط قرمزی که ایشان به عنوان رأس هرم نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران ترسیم کرده‌اند می‌توان توافق خوب هسته‌ای را از نظر جمهوری اسلامی ایران توافقی دانست که؛

9- اثر حقوقی‌اش پایدار باشد و با بهانه‌جویی و دلیل‌تراشی، اعتبارش دستخوش تغییر قرار نگیرد. بدین منظور، توافق نهایی باید ماهیت و وصف یک "معاهده بین‌المللی لازم‌الاجرا" پیدا کند تا برای همیشه در زمره تعهدات دولت‌های مذاکره‌کننده در مقابل یکدیگر و نیز در برابر جامعه بین‌المللی گنجانده شود و اجرای آن نیز هرگز با تغییر دولت‌ها یا سیاست‌ها در سطح ملی(داخلی) با مانع و خدشه روبرو نشود. 

 

گزارش از حمیدرضا حیدرپور