طشت‌گذاری، رسمی دیرین و قدیمی سنت عزاداران اردبیلی است

به گزارش  گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از اردبیل؛ دارالارشاد و دارالعرفان، پایتخت حسینیت و استان چشمه‌های بهشتی، اردبیل از دیرباز به عناوین مختلف فرهنگ هنری بیش از همه با خاصیت عرفانی و با دارا بودن اماکن معنوی و داشتن عرفا، دانشمندان و شاعران فاخر عاشورایی تقدس خاصی داشته و در دوره‌های مختلف تاریخی عناوینی چون دارالامان، دارالارشاد و دارالعرفان گرفته است.

وجود بزرگان و عرفایی چون مقدس اردبیلی،شیخ صفی‌الدین اردبیلی، شاه اسماعیل ختایی، حکیم عبدالله بحر العلومی ثمرینی، شیخ یونس اردبیلی و آیت‌الله مشگینی، آیت‌الله بیوک مروج، آیت الله اسحاق فخیم و آیت الله سید حسن عاملی و بسیاری از بزرگان که نام و آوازه‌شان در گذشته و اکنون از مرزهای جغرافیایی بیرون رفته و وجود جاذبه‌های طبیعی چون کوه ساوالان که زادگاه و محل زندگی چند پیامبر از جمله زرتشت مقدس بوده، شهر اردبیل را هویت خاصی بخشیده و در نهایت اعلام مذهب شیعه به صورت رسمی به دستور شاهان صفوی در کشور در این شهر صورت پذیرفته است.

مردم اردبیل با داشتن خصوصیات بارز فرهنگی به ویژه در حوزه تعزیه و عاشورا تفاوت‌های عمده‌ای با دیگر مردمان داشته و شهر اردبیل به لحاظ مراسمات ویژه محرم از دیر باز مهد تشیع بوده و امروزه به مرکز تخصصی در حوزه عاشورا شناسی و عاشورا پژوهی تبدیل شده و با وجود این مراسمات، شهر اردبیل در کشور تنها شهر حسینی است که با اجرای مراسمات خاص در جهان تشیع جایگاهی نام آشنا داشته و هر جا از هنر تعزیه بحث می‌شود نام اردبیل و بزرگانش به زبان می‌آید.

رسم «طشت گذاری» یا «طشت گردانی» از جمله مراسمی است که منسوب به شهر اردبیل؛ به طور خاص و مردم آذربایجان، به طور عام است؛ در این آیین، «طشت» نماد مشک سقای کربلا و آب، نماد رود فرات است که به روی امام حسین(ع) و یارانش بسته شد.

مراسم طشت گذاری، مراسمی است سنتی که در عزاداری ایام عاشورا و عمدتاً در شهرستان اردبیل برگزار می‌شود و طشت‌های آب را که رمزی از فرات می‌باشد در مساجد و حسینیه‌ها می‌آورند و این سنت به پیروی از اقدام امام حسین و یادآور رفتار جوانمردانه او در مقابل سپاه حرّ می‌باشد که به روایتی آن حضرت، در روز 27 ذیحجه، آب مشک‌ها را در طشت‌ها ریخته و تمام لشکر حرّ و اسبان آنها را سیراب کردند.

در ارتباط با علل برگزاری مراسم طشت گذاری نظرات و احتمالات مختلفی وجود دارد، اعتقاد بر این است که با انجام این مراسم، اهمیت آب و جایگاه آن در حادثه کربلا مورد توجه قرار می‌گیرد.

براساس روایت‌های تاریخی، در مسیر راه کاروان کربلا قبل از رسیدن به دشت نینوا، سربازان حرّ بن یزید ریاحی در منطقه‌ای به نام «زباله» راه بر کاروان بسته و حرکت آن را متوقف ساخته‌اند.

در این محل، امام حسین(ع) علیرغم کمبود آب دستور می‌دهند طشت‌ها توسط آب‌های موجود در مشک‌ها پر شود که هم یاران حسین (ع) و هم سربازان حرّ از آن استفاده کنند و نیز احشام موجود در هر دو کاروان نیز سیراب شوند.

هرچند که مراسم طشت گذاری از دوران صفویه در اردبیل برگزار شده و قدمتی چندین ساله دارد اما در دو سه دهه اخیر برگزاری این مراسم در سایر شهرهای استان و برخی استان‌های همجوار همچون آذربایجان شرقی و غربی، زنجان، آستارا، تالش و... نیز مورد توجه قرار گرفته است.

در فضای داخلی مساجد شهر اردبیل سکوهایی وجود دارد که روی آنها طشت های بزرگ مسی و برنزی گذاشته می شود که این طشت ها نزد عزاداران حسینی از حرمت خاصی برخوردار است.

در طول سال روی جایگاه ویژه ای این طشت ها قرار دارد اما تا 3 روز مانده به آغاز محرم در آیینی که خاص عزادارن شهر اردبیل بوده و به آن طشت گذاری گفته می‌شود، مورد استفاده قرار می گیرد.

این آیین که حال و هوای خاص و اوج عشق به ساحت سیدالشهدا(ع) و تشنه لبان کربلا را گویاست در مدت 3 روز و در تمام شهرها و روستاها به انجام می رسد تا از ابتدای محرم مردم به شکل رسمی عزاداری خود را در مساجد، تکایا و حسینیه ها انجام دهند.

شهر اردبیل از دوران قدیم تا چندی پیش صاحب 6 محله اصلی بوده که اهالی شهر با تعبیر محلات 6 گانه از آن یاد می‌کنند به طوری که هر محله اصلی یا بزرگ نیز شامل کوچه ها و مساجد کوچکتری است که در زبان محلی خولا(شاخه) گفته می شود.

عزاداری ماه محرم در اردبیل از دیرباز توسط محلات 6 گانه و شاخه های آن انجام می شود و اکنون نیز به همان ترتیب کهن توسط محلات 6 گانه و محلات تابعه آنها این حرکت سامان می یابد.

پژوهشگر تاریخ اردبیل و عضو هیئت امنای محلات 6 گانه با اشاره به این نکته که آیین طشت گذاری به مناسبت آغاز روزهای عزاداری شهدای کربلا تنها در شهر اردبیل سابقه تاریخی دارد، گفت: مراسم طشت گذاری از روز 27 ذی حجه تا ابتدای ماه محرم در فاصله 3 روز در نزدیک به 200 مسجد اردبیل برگزار می شود.

بیوک جامعی افزود: نخستین طشت گذاری رسمی شهر روز 27 ذی حجه پس از نماز مغرب در مسجد جامع این شهر انجام می شود و سپس در روزهای باقیمانده تا آغاز ماه محرم سایر محلات نیز اقدام به برگزاری این آیین می کنند.

وی با تشریح نحوه طشت گذاری مساجد جامع اردبیل بیان کرد: طشت گذاری مسجد جامع شهر توسط عزادارن حسینی محله طوی مدیریت می شود و چند روز مانده به این آیین تعدادی از زنان محله طوی اقدام به نظافت مسجد جامع و شست و شوی فرش ها می‌کنند و سپس طشت ها را در گوشه ای از مسجد قرار می‌دهند.

پژوهشگر تاریخ اردبیل تصریح کرد: در مسجد جامع اردبیل به نشان 6 محله اصلی شهر 6 طشت آب موجود است که در روز طشت گذاری مسجد جامع علاوه بر عزاداران محله طوی و توابع آن ریش سفیدان یا روسای هیئت امنای 5 محله دیگر نیز حضور می یابند.

جامعی اظهار کرد: بعد از عزاداری محله طوی و محله های تابع آن، طشت هر محله توسط نماینده همان محله با کمک جوانان و در میان غلغله و ازدحام جمعیت به دوش گرفته می شود و روی سکویی که برای طشت ها در مسجد ساخته شده قرار می گیرد.

وی گفت: بعد از قرار گرفتن آخرین طشت روی سکوی مورد نظر، عزاداران حسینی کوزه های آب را بر دوش می گیرند و از میان ازدحام عزاداران آنها را در درون طشت ها خالی می‌کنند.

جامعی افزود: عزاداران اردبیلی علاوه بر آن که برای رفع تشنگی در طول 10 روز عزاداری از آب طشت ها می نوشند، به شفابخش بودن این آب نیز اعتقاد دارند و آن را به عنوان تبرک به خانه ها می برند تا بیمارانشان هم از آن بنشوند و شفا یابند.

عضو هیئت امنای محله طوی اردبیل بیان کرد: البته با کم شدن آب باز هم آب تازه در طشت ها ریخته می شود که دیگر برای ریختن آب تازه شرایط خاصی وجود ندارد.

وی روشن کردن شمع و خواندن دعای فاتحه را نیز که دعای خاص آیین طشت گذاری است را از دیگر برنامه های سنت عزاداری حسینیان اردبیل یاد کرد.

جامعی تصریح کرد: طشت گذاری در عصر قاجاریه تنها در مسجد جامع اردبیل برگزار می شد و سپس سایر محلات اصلی شهر نیز نسبت به انجام این مراسم اقدام می کردند.

نویسنده کتاب آثار و ابنیه های تاریخی اردبیل با اشاره به رونق این مراسم در سایر شهرها و مناطق آذربایجان گفت: حتی اردبیلی های مقیم تهران نیز در آستانه ماه محرم اقدام به برپایی آیین طشت گذاری می کنند.

وی در مورد طشت گذاری و علل انجام این کار چند احتمال را مطرح کرد و افزود: طشت گذاری از یک طرف اهمیت مسئله آب را نشان می دهد که همواره برای ساکنان منطقه ما دارای اهمیت و اجر و قرب بوده است.

جامعی اظهار کرد: از طرف دیگر آب در حادثه کربلا جایگاه ویژه ای دارد و براساس مدارک تاریخی احتمال می رود حسین بن علی(ع) امام سوم شیعیان در شهریور ماه که به خرماپزان معروف است، مکه را به قصد عراق ترک کرده و براساس روایت های تاریخی پیش از رسیدن امام حسین(ع) و یارانش به کربلا حر برای بار نخست در منطقه ای به نام زباله راه را بر امام سوم شیعیان بست و حرکت کاروان امام را متوقف کرد.

پژوهشگر تاریخ اردبیل افزود: حسین بن علی(ع) همان جا با وجود کمبود آب دستور می دهد طشت ها را که همراه کاروان بوده روی زمین بگذارند و آب مشک ها را درون آن خالی کنند تا هم یاران خودش و هم سربازان حر از آن بنوشند و حتی تا پایان نیز از آن سیراب شوند.

وی نیاز عزاداران حسین(ع) به نوشیدن آب را نیز دیگر مبحث در این زمینه برشمرد و گفت: چنان که در قدیم آب آشامیدنی را از چاه های سنگی مجاور شهر اردبیل کشیده و با گاری به شهر می آوردند و آب موجود در طشت ها که مدام نیز پر می شد نمی توانست نیاز عزاداران به آب آشامیدنی را تامین کند.

این مدرس دانشگاه در نهایت بزرگداشت آب به یاد حرکت عاشورا را یکی از مهمترین دلایل ایجاد آیین طشت گذاری دانست و از آن به عنوان رسمی ترین استقبال اردبیل از روزهای عزاداری امام سوم شیعیان یاد کرد.

جامعی با اشاره به جایگاه اردبیل در عصر صفویه تصریح کرد: به سبب وجود مرقد شیخ صفی الدین اردبیلی، جد ششم شاه اسماعیل در این شهر اردبیل را بعد از قم و مشهد به عنوان سومین شهر زیارتی ایران در عصر صفویه معرفی می کردند که تشکیل حکومت صفویه را باید اوج فرهنگ تشیع در اردبیل دانست که اردبیل شاهد سابقه ای عمیق در مقوله عزاداری برای شهدای کربلا بوده است.

در فرهنگ عاشورا در توضیح بیشتر این سنت آمده: «مراسم طشت‌گذاری مراسمی است سنتی از 3 روزمانده به محرم در مسجد جامع، مسجد اعظم و سپس در مساجد دیگر اجرا می‏‌شود. طشت‌های آب را بالای سرها می‏‌گیرند و مسجد را دور می‏‌زنند. مردم آب طشت‌ها را در شیشه‏‌هایی برای شفا و تبرک برمی‏‌دارند.»

مدیرکل تبلیغات اسلامی استان اردبیل نیز گفت: آئین طشت گذاری که نماد شروع رسم عزاداری ها در اردبیل است به عنوان کهن آیین ایرانیان و تشیع دارای اهمیت است به طوری که در این آیین هزاران میهمان داخلی و خارجی در اردبیل حضور پیدا کرده و حتی سی دی های این مراسم در مناطق مختلف مورد استفاده در ایام عزاداران حسینی قرار می گیرد.

حجت الاسلام مهدی ستوده مراعات دو صورت شکلی و ظاهری ومحتوایی را در عزاداری ها ضروری خواند و افزود: در هر کجا شان و شوکت و عظمت اهل بیت و شکل و ادب عزاداری مراعات شود و حس مظلومیت امام حسین(ع) و یارانش بیان شود به طور قطع مورد استقبال و توجه بیشتر قرار می گیرد که نمونه آن، آیین طشت گذاری در آغاز عزاداری ماه محرم است که با یک ظرفیت خاص انجام می شود.

مدیرکل تبلیغات اسلامی استان اردبیل افزود: این آئین که خاص استان اردبیل بوده هر ساله با شکوه‌ و گستردگی ویژه‌ای و با حضور گسترده مردم متدین و عاشق ولایت استان در نقاط مختلف اردبیل برگزار می‌شود که جایگاه بسیار بالایی در نزد مردم استان داشته و از ارزش خاصی برخوردار است.

وی با اشاره به تاثیرگذاری این آئین مردم استان اردبیل در سطح ملی بیان کرد: در چند سال اخیر این آئین ارزشی با استقبال فراگیری از نقاط مختلف کشور مواجه شده و با توجه به اهمیتی که آئین طشت‌گذاری در کشور داشته در حال تبدیل به یک کنگره بزرگ ملی در عزاداری‌های ماه محرم است.

ستوده با بیان اینکه میزبان اصلی این آئین از ابتدا مسجد جامع اردبیل بوده است، گفت: مسجد جامع هر ساله به محلی برای خیل عظیم عزاردان حسینی تبدیل شده و با برگزاری آئین طشت‌گذاری در این مسجد تاریخی عاشقان ابا‌عبدالله الحسین(ع) در این مکان مذهبی و روحانی به عزاداری می‌پردازند.

مدیرکل تبلیغات اسلامی استان اردبیل تصریح کرد: در روز طشت‌گذاری محلات شش‌گانه نیز در محل مسجد جمعه اردبیل حاضر شده و به عزاداری و استقبال از ماه محرم می‌پردازند که باید تلاش و جدیت دستگاه‌های متولی و مرتبط در این حوزه برقراری امنیت در این آئین مذهبی بوده و مورد توجه ویژه قرار بگیرد.

وی اظهار کرد: علاوه بر مسجد جامع آئین طشت‌گذاری در تمامی مساجد شهری و روستایی در سطح استان برگزار می‌شود که انتظار می‌رود به منظور حفظ شان و منزلت عزاداری‌ها و سوگواران این آئین به شکل منسجم و منظم در تمامی مساجد و به ویژه در مسجد جامع اردبیل برگزار شود.

ستوده افزود: در گذشته آئین طشت‌گذاری ابعاد کوچکی داشته اما امروز با توجه به گستردگی آن تمامی دستگاه‌های اجرایی در این امر دخیل بوده که باید برای برگزاری هر چه شایسته‌تر این مراسم نظم‌بخشی به محلات اردبیل مورد توجه قرار گرفته و در کنار آن ساماندهی عزاداران و محتوای شعرها و مداحی‌ها در این آئین نیز مد نظر باشد.

انتهای پیام/س