*خانه‌ محل پرورش نسل‌های انسانی است
یکی راهنمایان نمونه گردشگری کاشان در ادامه با اشاره به اینکه خانه کلمه‌ای مونث بوده و مانند زن حرمت و جایگاه ویژه‌ای در حریم و احترام دارد گفت: خانه‌های کاشان مثل مادری محل پرورش نسل‌های انسانی شده‌است که علاوه بر بزرگان و علمای برجسته ملی و بین‌المللی در عرصه‌های مختلف علمی،ادبی،دینی و هنری مفاخر مشهوری چون "سرور اعظم باکوچی" متخلص به "سپیده کاشانی" "کمال الملک"و "سهراب سپهری" را در آغوش امن و آرام خود پرورانده است.
مجتبی فاتحی افزود: اینگونه است که سهراب نیز در مجموعه "هنوز در سفرم" چنین می‌گوید:"در شهر من موزه نبود، گالری نبود، استاد نبود،منتقد نبود اما صفا بود، طروات تجربه بود،... معماری شهر من آدم را قبول داشت، دیوار کوچه همراه آدم راه می‌رفت و خانه همراه آدم شکسته و فرتوت می‌شد."
به‌گفته‌وی، در این ‎خانه‌ها علاوه بر ساکنان آن برای حیوانات اهلی و غیراهلی حق و حقوق خاصی در سکنی و نگهداری تعریف شده‌است.
*خانه‌هایی با ویژگی مرکز محوری و معماری گودال‌باغچه‌
وی مرکز محوری به‌عبارتی ساخت خانه در اطراف حیاط و معماری گودال باغچه‌بودن یعنی ساخت خانه پایین‌تر از سطح کوچه را ویژگیهای خانه‌های تاریخی در کاشان دانست و گفت: استفاده از زیرزمین به‌عنوان بخش اصلی تابستان‌نشین خانه، طراحی ایوان و فضای باز در جهت جنوبی خانه برای استراحت و نشستن خانواده یا میهمانان، طراحی حوض‌خانه برای ایجاد روحیه شادابی و سرزندگی حاصل از تماشا و شنیدن صدای موسیقی آب، طراحی فضاهای سرپوشیده یا نورخان برای گردهمایی‌های خانگی، ایوان مهتابی، هشتی ورودی خانه ،انتخاب اعداد فرد در ساخت سه، ‌پنج و هفت دری به منظوره رعایت تقارن در معماری و استفاده از طاق‌های باربر و غیرباربر همچون جناقی و نیم‌دایره از دیگر مشخصات این خانه‌هااست.
این پژوهشگر کاشان‌شناسی با تاکید بر اینکه معماری کاشان طراحی شده بر اساس سبک معماری اصفهانی است گفت:نمونه‌های این معماری را در خانه‌های تاریخی طباطبایی و بروجردی می‌توان مشاهده کرد.

*پیررو وپیر نشین تجلی مردم‌واری در خانه‌های تاریخی کاشان
فاتحی، با تشریح ویژگیهای معماری ایرانی اسلامی در خانه‌های تاریخی کاشان گفت: مردم‌واری یکی از این خصوصیات است که از طراحی تخت‌گاه، سکوی نشیمن یا صفه در بیرون از خانه‌ها دو طرف در تا طراحی فضاهایی به عنوان پیررو وپیر نشین در داخل ادامه‌می‌یابدکه نمونه پیررو و پیرنشین را می‌توان در سرداب خانه تاریخی طباطبایی و هشتی ورودی مسجد آقابزرگ ذکرکرد.
وی با اشاره به اینکه خانه‌های سنتی کاشان با حیاط‌های مفصل شامل اندرونی به ‌عنوان حریم خصوصی و بیرونی به‌عنوان حریم عمومی تنها برای زندگی یک خانواده نبوده است گفت:خانه در گذشته با کاربری چندمنظوره اجتماعی‌، اقتصادی و فرهنگی در خرده نظام اجتماعی کنار مساجد و بقاع متبرکه بنا می‌شده و نقش ایفا می‌کرده‌است.
به‌گفته‌وی،خانه‌های تاریخی در کاشان با عناصر مهم دیگری نظیر شارمی(حیاط باریک گرداگرد گودال باغچه در طبقات بالا)، طارمی(ایوانچه‌های گرداگرد حیاط)، شاه‌نشین به‌عنوان مجلل‌ترین و باشکوه ترین فضای خانه و به عبارتی تالار خانه همه و همه گرد یک میان‌سرا یا حیاط مرکزی بدون نیاز به نورگیری از برون خانه سامان یافته‌ است که در برخی خانه‌ها نظیر خانه عباسیان با وجود کثرت‌ فضاها تمامی بخش‌ها در یک خط آکس(مستقیم) به‌وحدت می‌رسد.
این میراث‌دوست، با تاکید بر طراحی کوبه‌های در خانه به‌صورت چکش و حلقه با صفحه زمودگری زیر آن یادگاری از هنر آهنگری و مسگری در روزگار گذشته کاشان گفت: صدای بم و زیر اهالی را نسبت به آمدن مرد یا زن در پاسخگویی و برابر شدن مرد با مرد و زن با زن هشدار می‌داد.

*هشتی خانه نیز دنیایی از فرهنگ و ادب و اخلاق
فاتحی گفت: هشتی خانه نیز دنیایی از فرهنگ و ادب و اخلاق و تواضع اسلامی در آن نهفته است بطوریکه معانی و وجوه تسمیه مختلفی را بدان منسوب ساخته‌اند که علاوه بر معنی هشت‌ضلعی بودن معانی "برجستگی در برابر "گیر" نیز به آن نسبت داده‌می‌شود.
به‌گفته‌وی، یکی از معانی هشتی "برجستگی در برابر "گیر" یعنی برجستگی این فضا در برابر گودافتادگی خانه از سطح کوچه قرار می‌گیرد بطوریکه تنها نقطه قابل رویت خانه از بیرون فقط این فضا می‌باشد بر خلاف خانه‌های امروزی که با بازشدن در چشم بیگانگان به داخل خانه مشرف می‌شود.
وی افزود: معنی دیگر "هشتی" واژه هِشتن و هلیدن به معنی نشستن یا گذاشتن است چون اشخاص در ورود به خانه در این فضا منتظر صاحبخانه می‌ماندند یا بار و بُنه خود را به ‌صورت موقت در آنجا قرار میدادند هشتی نامیده شده‌است آنچنان که در شعر سعدی نیز با این مضمون آمده است:
تو حاصل نکردی به کوشش بهشت خدا در تو خوی بهشتی نهِشت
*دالان خانه با مفهوم عرفانی عبور از تاریکی به روشنایی

فاتحی، در ادامه ورودی خانه از طریق دالان موسوم به پیچ حجاب بعد از هشتی به حیاط خانه را یادآورشد و گفت: در برخی خانه‌ها همانند خانه تاریخی آل‌یاسین این دالان علاوه بر اینکه افراد را در مسیر عبور به خانه از گزند سرما و گرما حفظ می‌کند تداعی معنی عرفانی
«یخرجهم من الظلمات الی النور» نیز است که پس از عبور از تاریکی دالان به روشنایی حیاط می‌رسی.
به‌گفته‌وی، طراحی حوض وسط حیاط در تمام خانه‌های تاریخی معادل عرض باغچه‌ها ظرافت و لط افتی دیگر از معماری دیگر این خانه‌ها در شادابی و فرح‌بخشی ساکنان آن با خنکای باغچه و گرفتن گرما از محیط اطراف بوده است به‌گونه‌ای که با صدای فواره گوش‌نوازترین موسیقی و انعکاس قرینه طاق‌نمای ایوان خانه در آن طراوت و جذابیت فضا را دوچندان می‌ساخت.
این جوان فعال گردشگری، کلام زیبای سهراب سپهری در مورد فواره حوض را خاطرنشان کرد و گفت: سهراب در این باره گفته است:"ببین عقربک‌های فواره بر صفحه ساعت حوض چگونه زمان را به گَردی بدل می‌کند."
*معماری گودال باغچه متناسب با آب و هوای کویری شهر
فاتحی،در خصوص معماری گودال باغچه نیز با اشاره به اینکه تمامی خانه‌های تاریخی در کاشان با این سبک بناشده‌است گفت:از آنجا که در شهرهای کویری آب قنات در سطح پایین جریان داشته‌است لذا معماران مجبور بودند تا خانه‌ها را حدود پنج تا هفت متر گودتر از سظح کوچه طراحی کنند.
به‌گفته‌وی،به نقل از کتاب سبک‌شناسی معماری ایران از دکتر "محمد کریم پیرنیا" گودافتادگی خانه‌های تاریخی در کاشان چون خانه عباسیان به گونه‌ای بوده که ارتفاع تنه درختان را کامل در خود جای می‌داده است.
وی، ایوان را از دیگر فضاهای مهم بخش جنوبی این خانه‌ها دانست و گفت:ریشه ایوان را باید در آپادانا تخت جمشید و طاق کسری جستجو کرد که در خانه‌های کاشان نیز به‌عنوان یکی از فضاهای مهم برای گردهمایی خانواده یا میهمانان کاربری چندمنظوره دارد.
به‌گفته‌وی،ایوان در خانه‌های تاریخی با فرهنگ اصیل خود در برابر بالکن به عنوان یکی از فضاهای معماری غربی قرار می‌گیرد بطوریکه ایوان مشرف به نمایی از حوض و گلدان وسط حیاط است اما بالکن مشرف به کوچه و خیابان است.
این دانش‌آموخته دانشگاه کاشان، با اشاره به وجود باغچه در خانه‌های تاریخی و نقش مهم آن در ایجاد اعتدال آب و هوایی، کاشت درختان بهشتی، زیبایی سیمای خانه و حفظ رطوبت و ایجاد سایه‌ای پرتراکم گفت:این درختان شامل انار، انجیر، انگور که علاوه بر تناسب اقلیمی کشت به عنوان گونه‌های گیاهی درمانی نیز کاربرد داشته‌است.
*معماری خانه‌ها بهترین کلاس درس برای دانشجویان معماری و اهل هنر
فاتحی، کاشت درخت سرو نمادی از مقاومت و ایستادگی را در خانه‌های تاریخی کاشان تاکید کرد و گفت:این درخت از گونه‌گیاهانی متناسب با اقلیم گرم و خشک کاشان و زنده در چهار فصل سال است که علاوه بر ایجاد نشاط و زیبایی در خانه نماد آن نیز به شکل بته جقه‌ای در گچبری‌ها و نقاشیهای خانه تجلی پیدا کرده‌است.
وی با اشاره به این بیت سپیده کاشانی نیز در مورد سرو (آزاده باش و در صف آزادگان چو سرو سرسبزو سرفراز ز جور خزان گذشت) گفت:نمونه‌های خلاقانه‌ای از بته جقه‌ در حوضخانه خانه تاریخی آل یاسین و سربینه حمام سلطان امیراحمد به‌صورتی خلاقانه کارشده است که اکنون به‌عنوان بهترین نمونه‌های طراحی سنتی مورد توجه دانشجویان معماری و اهل هنر قرار می‌گیرد.

*اُرُسی‌ها یک نوع پوشش، حجاب و امنیت را برای داخل اتاق‌ها
نویسنده کتاب خانه تاریخی طباطبایی،افزود: کاربرد اُرُسی‌ها(درهای کشویی با قابلیت باز و بسته شدن عمودی) با شیشه‌های رنگی از دیگر جلوه‌های هنری زیبا در معماری خانه‌های تاریخی کاشان است این شیشه‌های رنگی علاوه براینکه یک نوع پوشش، حجاب و امنیت را برای داخل اتاق‌ها را فراهم می‌کند مانع از تابش تند و تیز آفتاب نیز به داخل اتاق است.
فاتحی،تصریح‌کرد: ترکیب رنگی شیشه‌ها در درهای اُرُسی‌ علاوه بر پوشش و حجاب داخل اتاق‌ها جاذبه‌ای برای حشرات موذی و جلوگیری از ورود این حشرات به داخل دارد به‌گونه‌ای که در طبیعت هم ترکیب این‌گونه رنگ‌ها در گل‌های رنگارنگ به منظور جذب اینگونه حشرات تجلی یافته‌است.
وی گفت:نمونه با ظرافت اُرُسی‌ متناسب با آب و هوای گرم و خشک کویر در حوضخانه فاخر خانه تاریخی عباسیان به‌صورت گره‌چینی (آلت و لغت یا کام و زبانه) بدون شیشه‌های رنگی و استفاده از چسب و میخ به‌کاررفته‌است به‌گونه‌ای که هوا را با عبور از روزنه‌ها و مطبوع کردن از خنکای حوضخانه در قسمت‌های تابستان‌نشین خانه به‌جریان می‌انداخته‌است.

*سرداب بخش مهم تابستان‌نشین
به‌گفته‌وی، سرداب بخش مهم تابستان‌نشین خانه با اختلاف ارتفاع بیش از هفت از سطح حیاط است که از طریق کانال‌های نایکش(رطوبت‌کش) به بادگیر مرکزی راه‌ پیدا می‌کند.