مال کَنون آیین تاریخی و دیرین عشایر بختیاری

به گزارش گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از شهرکرد؛ کوچ در فرهنگ بختیاری با سختی و تلاش عجین شده است و مردان و زنان این دیار با حرکت در دل کوه ها و دشت ها برای کوچ از ییلاق به قشلاق و بالعکس، دل به رودهای نا آرام کارون و بازفت می زنند.


«مال کَنون» آیین تاریخی و دیرین عشایر بختیاری است که به لحظه آغاز کوچ پاییزه عشایر گفته می شود و در آن از دو واژه «مال» به معنی آبادی و مجموع سیاه چادرها و «کَنون» به معنای از جا کندن استفاده شده است.

کوچ عشایر همه ساله در 2 فصل انجام می شود؛ اول در فصل بهار و هنگام كوچ ايل از گرمسیر به طرف سردسير (ييلاق) و دوم در اواخر شهریور و اوايل فصل پاييز كه ايل از سردسیر به طرف گرمسير (قشلاق) و معمولاً در خوزستان حرکت می کند و تا بهار سال آینده در مراتع این استان باقی می ماند.


آیین «مال کَنون» با حزن و اندوه خاصی همراه است، در این آیین، ایل با همه مردان و زنانش از هر طایفه و تیره و تش فرا خوانده می شود و نغمه سفر و جدایی و دل کندن از سرزمین و زیست بوم خویش را سر می دهد.

هر ايل يا مال يا طايفه، کوچ یا «مال کَنون» را پس از هماهنگی با شخص بزرگ خود شروع می کند.


در فصل بهار که هوای گرمسير رو به گرما گذاشته است و هوای سردسیر اندكی گرم شده، عشاير خود را برای رفتن به ييلاق آماده و آذوقه راه خود را مهيا مي كنند.

آنها در روز مناسبی و با فاصله كمی از زمستان گاه، كنار هم باراندازی می كنند. هر طایفه یا ایل، گوسفندان خود را با یک رنگ علامت گذاری می کند تا اگر در بين راه با گله های ديگر تداخل پيدا كردند به راحتی گوسفندان خود را بشناسد و جدا کند. آنها بر پیشانی گوسفندان و شاخ بزهايشان رنگ می زنند و بره ها و بزغاله ها را چون پشم و مويشان در حال رشد است، علاوه بر رنگ، با سيم داغ شده بر فک هايشان علامت می گذارند.


مردان مسن و زن و بچه ها كه توان پياده روی ندارند، سوار بر اسب و مرکب ها می شوند و افراد جوان که همه مسلح به سلاح گرم و يا سرد (مانند گرز) هستند، بار كردن و باراندازی اساسيه و انتقال و نگهداری گله ها را بر عهده دارند.


بزرگ مال يا ايل هم سوار بر اسب و مسلح جلوی مال حركت می كند و هر كجا را مناسب ببيند دستور باراندازی می دهد تا افراد و احشام خستگی در كنند و فردای آن روز دوباره حركت می كنند. به همين صورت وارگه (منزلگاه) به وارگه كوچ می كنند تا به مقصد برسند. هنگام عبور مال از رودخانه، همگی كمک می كنند.


مردمان عشاير برای همديگر و بویژه بزرگ مال يا ايل و طايفه احترام خاصی قائل هستند. بزرگان طوايف هم در نزديک شدن مال ها به هم، همديگر را میهمان می كنند و جلوی پايشان گوسفند می كشند. گاهی تفتگ و اسب و زين هم به یکدیگر هديه می دهند.

در برگشت به گرمسير در اوایل فصل پاییز نيز به همين صورت است، اما راحت تر، چون برف ها اكثراً آب شده، راه ها و ایلراه ها باز است، آب رودخانه ها كمتر شده و یا حداقل گرمتر است همانطور که هوا هم گرمتر می باشد.


حركت مال ها و گله ها از ميان كوه و تپه و دشت، صدای بره ها و بزغاله ها و زنگوله بزها و گوسفندان و صدای اسب ها و ماديان ها، صدای خوش و دلنشين كبكان كوهساری و پرندگان روی درختان بلوط و بنه و کلخنگ و زالزالک، و صداقت و پاكدامنی مردمان عشاير، صفای سياه چادرهای دستبافت كه روزنه های آن با بارش باران بسته و با تابش آفتاب باز می شود و ... از دیگر جلوه ها و زیبایی های کوچ عشایر بختیاری است.


سرپرست بنیاد ایران شناسی استان چهارمحال و بختیاری و دکترای ادبیات عامه (فولکلور) می گوید: کوچ عشایر یا «مال کَنون» به عنوان یکی از جلوه های زیبای زندگی عشایری، تأثیر عمیقی بر مؤلفه های مختلف فرهنگ عشایر مانند ادبیات، موسیقی، سبک زندگی و حتی پوشش آنان گذاشته است.


عباس قنبری عدیوی می افزاید: عشایر طی سال برای دست یافتن به مراتع سرسبز در ییلاق و قشلاق دو بار کوچ می کنند که کوچ بهاری ییلاقی از خوزستان به چهارمحال و بختیاری به علت رسیدن به مراتع سرسبز و آب های روان با خوشحالی همراه است اما «مال کَنون» به خاطر جدایی از وطن، حزن و اندوه به دنبال دارد.

وی اضافه می کند: این جذابیت های کم نظیر از منظر گردشگری عشایری می تواند کلید گمشده رونق بازار گردشگری در استان چهارمحال و بختیاری باشد.

به گفته قنبری؛ عشایر استان چهارمحال و بختیاری پنج طایفه بزرگ، 24 زیر طایفه، 32 تیره و 2 هزار و 940 تَش دارد.


مدیرکل امور عشایر استان چهارمحال و بختیاری می گوید: با آغاز کوچ پاییزه، 19 هزار خانوار عشایری این استان با 136 هزار نفر جمعیت و بیش از یک میلیون و 500 هزار رأس دام به مناطق عشایری شهرستان های ایذه، مسجد سلیمان، لالی و اندیکا در استان خوزستان کوچ می کنند.

یحیی حسین پور می افزاید: عشایر در این کوچ با گذراندن بیش از یک هزار کیلومتر از ایلراههای بازفت، هزار چم، چلو و شیمبار، دزپارت، تاراز و کوه سفید به مناطق گرمسیری می روند.

وی با بیان اینکه کوچ پاییزه عشایر تا نیمه مهرماه هر سال ادامه دارد اضافه می کند: خانوارهای عشایری یک دوره هفت ماهه را در مناطق قشلاقی سپری می کنند.

حسین پور همچنین می گوید: مأموران نیروی انتظامی برای امنیت کوچ تا استقرار کامل عشایر در مناطق گرمسیر آنها را همراهی می کنند.


اما در سال های اخیر با تخریب مراتع، خشکسالی های پی درپی و چرای بیش از حد دام ها، محدوده زندگی عشایر تنگ تر شده و با دخالت های انسانی و اجرای طرح های مختلف، سطح مراتع و چراگاه دام های آنان کاهش یافته است.

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان چهارمحال و بختیاری با اشاره به ضرورت حفظ تعادل بین دام و مرتع می گوید: مراتع این استان به علت چرای بی رویه دام، فرسایش خاک و بهره برداری های غیرکارشناسی با تهدید نابودی و تخریب مواجه شده است و عشایر باید تا قبل از نیمه مهر مناطق ییلاقی را ترک کنند.

علی محمدی مقدم با اشاره به اجرای طرح ممیزی 96 درصد مراتع چهارمحال و بختیاری برای شناسایی بهره برداران دارای حق استفاده از مرتع، صدور پروانه چرا و تعیین شرایط بهره برداری از مراتع براساس شرایط منطقه و پوشش گیاهی می افزاید: مدیریت بهینه بهره برداری از مراتع، تعیین سامانه های عرفی مراتع، تعیین دامداران دارای صلاحیت و کنترل ظرفیت دام در مراتع از اهداف اجرای این طرح است.


استان چهارمحال و بختیاری، بعد از فارس دومین استان عشایر نشین کشور است.

جمعیت عشایری این استان، حدود 62.10 درصد جمعیت عشایری کشور و 5.10 درصد جمعیت استان را تشکیل می دهد.

عشایر چهارمحال و بختیاری، از اقوام بختیاری، ترک قشقایی، چهرازی، عرب نصرآبادی و گله دار دهکردی هستند.

انتهای پیام/ش