فیلم‌هایی که چهره تاریخی سردارِ جنگل را به تصویر کشیدند

به گزارش خبرنگار حوزه رادیو تلویزیون گروه فرهنگی باشگاه خبرنگاران جوان؛ میرزا یونس معروف به میرزا کوچک، اهل رشت بود و در سال ۱۲۵۹ شمسی به دنیا آمد. سال‌های نخست عمر را در مدرسه حاجی حسن واقع در صالح آباد رشت سپری کرد.

در سال ۱۲۸۶ شمسی به صفوف آزادی خواهان گیلان پیوست و برای سرکوبی محمدعلی شاه روانه تهران شد.

همزمان با اوج گیری نهضت مشروطه، شماری از آزادی خواهان رشت کانونی به نام «مجلس اتّحاد» تشکیل دادند و افرادی به عنوان فدایی گرد هم آمدند. میرزا کوچک خان که در آن دوران یک طلبه بود و افکار آزادی خواهانه داشت، به مجلس اتحاد پیوست. او در سال ۱۲۸۹ شمسی، در نبرد با نیروی طرفدار محمد علی شاه در ترکمن صحرا شرکت کرد و در این نبرد زخمی و چندی در بیمارستانی در بادکوبه بستری شد. در سال ۱۲۹۴ شمسی، به جای «مجلس اتّحاد» «هیأت اتّحاد اسلام» متشکل از یک گروه هفده نفره در رشت شکل گرفت. بیشتر افراد این گروه روحانی بودند و میرزا کوچک خان عضو مؤثّر آن بود.

این هیئت هدف خود را خدمت به اسلام و ایران اعلام کرد و به زودی میرزا کوچک خان رهبری هیئت را بر عهده گرفت. پس از اشغال نواحی شمالی ایران از سوی روسیه تزاری، هیئت اتّحاد اسلام به مبارزه با ارتش تزار پرداخت و یک گروه مسلح به عنوان فدایی تشکیل داد و روستای کسما را در ناحیه فومن مرکز کار خود قرار داد و در آنجا سازمان اداری و نظامی به وجود آورد. هیئت اتّحاد اسلام، پس از چندی به کمیته اتّحاد اسلام تبدیل شد و اعضای آن به ۲۷ نفر افزایش یافت و رهبری کمیته را میرزا به عهده گرفت و تا پایان سال ۱۲۹۶ شمسی، بخش وسیعی از گیلان و قسمتی از مازندران، طارم، آستارا، طالش، کجور و تنکابن زیر نفوذ کمیته درآمد. این کمیته «نهضت جنگل» و «حزب جنگل» نیز نامیده شده است.

در ادامه میرزا کوچ جنگلی، در اعتراض به نقض تمامیت ارضی و استقلال ایران از سوی بیگانگان بعد از مشروطه قیام کرد. با خروج قوای روسیه و انگلیس از گیلان و پیوستن وابسته نظامی شوروی به قوای دولتی ایران و حرکت آن برای سرکوب دولت انقلابی و تسلیم خالو قربان به این قوا، میرزا کوچک خان تنها ماند.

روس‌ها نیز بر اساس توافق با دولت ایران از کمک نظامی به جنگلی‌ها خودداری کردند. نبرد قوای دولتی با نیروهای اندک جنگل شدت یافت و سرانجام در 12 آبان 1300 رشت به تصرف قوای دولتی درآمد، اما میرزا به همراه یاران خود به جنگل پناه برد و مقاومت خود را ادامه داد. در حالی که میرزا بسیاری از یاران جنگلی خود را در مسیر از دست داده بود، در کوه های تالش گرفتار سرمازدگی شد و به دست یکی از عوامل سالار شجاع کشته و سرش بریده شد. 

علی رغم تلاشی که در تحریف چهره میزرا به عمل آمده، به شهادت تاریخ، وی از مجاهدان مشروطیت و از هواداران جناح اعتدالیون مجلس و وفادار به اسلام بود. او سخت به اتحاد جهان اسلام عشق می ورزید.

او نخست در برابر استبداد محمد علی شاه ایستاد و سپس با شخصیت های با نفوذ تماس گرفت و در آخرین مرحله از تلاش خود سلاح به دست گرفت و در برابر نیروهای بیگانه به مقاومتی جانانه پرداخت. او بارها در برابر مردم گیلان هدف از نهضت خود را احیای قوانین اسلام اعلام کرد و یادآور شد که میرزا کوچک هرگز اسلحه را از خود دور نمی کند، مگر وقتی که مطمئن باشد، افراد ایرانی از تجاوز متجاوزان بیگانه و ستمکاران داخلی مصون و از امنیت و رفاه برخوردار هستند.

بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، آثار بسیاری از کتاب، مقاله، فیلم و… درباره این نهضت ساخته شد.

در ادامه به برخی فیلم‌های سینمایی و سریال‌های تلویزیونی درباره میرزا کوچک خان اشاره می‌کنیم؛

فیلم سینمایی «میرزا کوچک خان»

این فیلم در قالب اثر سینمایی به کارگردانی و نویسندگی مرحوم امیر قویدل و تهیه کنندگی مرحوم هادی مشکات و بازی هنرمندانی چون عنایت بخشی، ولی الله مومنی، شهروز رامتین، منوچهر اسماعیلی، کاظم افرندنیا و داوود موثقی در سال ۱۳۶۲ به تولید رسید.

از دیگر عوامل فیلم آقایان فریدون شهبازیان (آهنگساز)، منوچهر اسماعیلی (مدیر دوبلاژ)، علی صادقی (مدیر فیلمبرداری)، ایرج صفدری (چهره پرداز) و روح الله امامی به عنوان تدوینگر بودند.

این فیلم ۱۲۱ دقیقه ای در ۱۴ سینمای تهران به نمایش در آمد.

موضوعات مهمی که در این فیلم به آن پرداخته شده است، عبارتند از: برخورد میرزا و وثوق الدوله نخست وزیر ایران، ورود تیمورتاش به گیلان و سرکوب جنگلی ها، تسلیم شدن حاج احمد کسمایی و دکتر حشمت و پاشیدگی نیروهای جنگل، قدرت یافتن مجدد نهضت جنگل، ورود بلشویک‌ها به گیلان، نفوذ احسان الله خان و خالو قربان به نهضت.

فیلم «سردار جنگل»

فیلم دیگری به نام «سردار جنگل» در سال ۱۳۶۲ در قالب یک اثر سینمایی و به کارگردانی و نویسندگی مرحوم امیر قویدل و تهیه کنندگی مرحوم هادی مشکات تولید شد.

این فیلم که در واقع متمم فیلم اول بود، در ساختار و عوامل تقریباً مشترک با فیلم قبلی بود. در این فیلم نیز هنرمندانی چون عنایت الله بخشی، ولی الله مومنی، شهروز رامتین، منوچهر اسماعیلی، کاظم افرندنیا و داوود موثقی به نقش آفرینی پرداختند.

از دیگر عوامل فیلم علی عسکری و پرویز محقق (دستیار کارگردان)، مجید انتظامی (آهنگساز)، منوچهر اسماعیلی (سرپرست گویندگان)، علی صادقی (مدیر فیلمبرداری)، ایرج صفدری (چهره پرداز) علی بیات (مدیر تدارکات) و روح الله امامی به عنوان تدوینگر بودند.

اهم موضوعاتی که در این فیلم ۹۵ دقیقه‌ای به آن پرداخته شد، عبارتند از: ورود ارتش سرخ به گیلان، خیانت احسان الله خان و خالو قربان، ورود لشکر رضاخان به گیلان و مقابله با نهضت جنگل و مرگ میرزاکوچک جنگلی.

سریال «کوچک جنگلی»

اما اثر فاخری که درباره میرزاکوچک جنگلی و نهضتش به روی آنتن تلویزیون رفت، سریال «کوچک جنگلی» بود. سریالی که به یکی از موفق‌ترین و پرطرفدارترین سریال‌های تاریخی سینمای ایران بدل شد. ساخت این سریال از سال ۱۳۶۳ آغاز شد و تا سال ۱۳۶۶ ادامه داشت و بعد از تدوین نهایی در سال ۱۳۶۶ از تلویزیون جمهوری اسلامی پخش شد.

کارگردانی این مجموعه ۱۴ قسمتی را بهروز افخمی بر عهده داشت. بازیگرانی چون علیرضا مجلل، جهانگیر الماسی، فتحعلی اویسی، داود رشیدی، مهدی هاشمی، حسین پناهی و سیروس گرجستانی در این فیلم به ایفای نقش پرداختند.

نماهنگ فیلم با صدای ناصر مسعودی و آهنگسازی سیدمحمد میرزمانی، روی یکی از شعرهای گیلکی رایج در میان عامه مردم ساخته شد و مورد توجه عموم قرار گرفت.

موضوعاتی که در طول ۱۴ قسمت پخش شده از این سریال بر روی تلویزیون رفت عبارت بودند از: تشکیل هیئت اتحاد اسلام و شروع قیام، مقابله نیروهای جنگل با قوای دولتی تیمورتاش، تسلیم شدن برخی از یاران میرزا کوچک چون حاج احمد کسمایی و دکتر حشمت.

انتهای پیام/