وصال دل‌ها در شب یلدا

به گزارش گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از زنجان ؛یلدا شب تولد مهر است و بهانه ایست برای اینکه مهربانی هایمان را نثار هم کنیم و بگذاریم که دوستی هایمان همچون سدی در برابر تاریکی ها باشد و با وصال دلهایمان یک شب خاطره انگیز برای همه لحظات زندگیمان شود.

شب يلدا، درازترين شب سال، آخرين شب پاييز، پايان آذر ماه و آغاز دی است.

یلدا به زمان بین غروب آفتاب از 30 آذر آخرین روز پاییز تا طلوع آفتاب در اول ماه دی نخستین روز زمستان گفته می شود.

شب چله، یلدا، میلاد مهر، خورشید شکست ناپذیر، یا هر آن چه آن را بنامید، آخرین شب پاییز و دیرپا ترین شب سال است. ساکنان فلات ایران، از چندین هزار سال پیش این شب را گرامی می دارند درحالی که در هیچ دوره ای از تاریخ کشورمان، هیچ حکومتی اصراری به گرامی داشت این شب نداشته است، اما همچنان ایرانیان این شب را پاس می دارند و در زنده نگه داشتن این آیین می کوشند.

تداوم دیرگاه این جشن، سخن از کهن سالی و قدمت آن دارد

در فرهنگ ایرانیان باستان، يلدا زاد روز ايزد مهر يا ميتراست؛یلدا واژه‌ای سریانی به معنای میلاد و منظور از میلاد، تولد خورشید است؛ این شب به جز یلدا، نام‌های دیگری هم دارد که از جمله ابوریحان بیرونی از نام 90 روزیاد می‌کند که کنایه از 90 روز فاصله تا نوروز و بهار است؛ اما دیگر نام معروف این شب، «شب چله» است که اشاره به چله زمستان دارد.

ایران عزیز با تاریخ کهن خود و با داشتن اقوام مختلف دارای آداب و رسومی و مراسماتی زیبایی در دل خود دارد که هریک از این اقوام به شیوه خود این رسومات و آیین هارا پاس می دارند.

آداب مشترک همه ایرانیان در شب یلدا

همه اقوام ایرانی شب یلدا یا چله را گرامی می دارند، مراسماتی همچون دیدار از بزرگترها ،جشن و سرور، خوردن میوه های زمستانی و پاییزی همچون انار، تهیه هندوانه شب یلدا ، گرفتن فال حافظ، سفره آرایی مخصوص، تهیه انواع شیرینی و آجیل برای پذیرایی از مهمان ها، گرفتن جشنی مخصوص برای تازه عروس خانواده و دیگر مراسماتی از این دست رسم اکثراقوام ایرانیست.

خاطرات زنجانی ها از شب چله

شور و هیاهوی خرید در بازار سنتی زنجان چند روز مانده به شب یلدا نشان از بوی زندگی و تداوم همه آیین های زیبای این قطعه از کشور دارد.

مستوره خانم پیرزنی 70 ساله از اهالی روستای خان تیمور خدابنده است او در مورد رسم و رسوم محل زندگیشان در شب یلدا  به خبرنگار گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از زنجان ؛می گوید :یکی از رسومات روستایشان طبق کشی به خانه عروس در شب یلدا است که توسط خانواده داماد هدایای شب چله بر روی سینی بزرگی قرار می گیرد و روی آن پارچه قرمز رنگ به نام دواق کشیده می شود این سینی به طبق معروف است سپس  این سینی  بر روی سر اقوام نزدیک داماد قرار می گیرد و همراه موسیقی و ساز و دهل عاشیقلار راهی منزل خانواده عروس می شود .

مستوره خانم می گوید: این عمل سال بعد توسط پدر و مادر عروس جبران می شود.

او همچنین به مراسم شال سالما که در منطقه آنها در شب یلدا برگزار می شود هم اشاره می کند و می گوید: در این شب داماد به منزل تاازه عروسش می رود و شالی را از دریچه ای بنام( پاچا) که در سقف خانه ها ایجاد شده به پایین آویزان می کند و خانواده عروس هدیه ای را که از قبل تهیه کردند در کنار مقداری بادام ، فندق و شیرینی و... به شال تازه داماد بسته و پیشکش او می کنند.

آقا رضا 38 ساله است او هم درباره خاطرات شب یلدا به خبرنگار گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از زنجان؛ می گوید: یادم هست که همیشه خانه مادربزرگ از چند روز قبل برای پذیرایی آماده می‎شد.

او  ادامه می دهد  : کشمشهای سیاه ، سنجد کدو تنبل و لبوهای سرخ از خوراکی های بودند که در شب یلدا در سینی پذیرایی مادر بزرگ جا خشک می کردند.

آقا رضا می گوید :گندم های بو داده نیز از جله خوراکی های بود که در منازل بزرگترها برای پذیرایی شب یلدا تهیه می شد و این خوراکی مفید با پهن کردن دانه های گندم داخل سینی روی یا مسی روی اجاق یا چراغ تهیه می شد که در زبان محلی به این دانه های برشته (قورقا) می گفتند و به خاطر طبع گرم وخواص زیاد آن درشب های سرد زمستان علی الخصوص دربلندترین شب سال (شب چله)یلدا همراه با مخلوطی از گردو،فندق و کشمش به عنوان شبچره مورد استفاده خانواده های زنجانی قرارمی گرفت.

او همچنین رشته پلویی را غذایی مخصوص شب یلدا در نزد زنجانی ها می داند و می گوید : هر ساله این غذا ی خوشمزه زینت بخش سفره زنجانی ها بوده است.

آقا رضا از قصه گویی توسط بزرگترهای فامیل را از دیگر آیین های به یاد ماندنی این شب یاد می کند و می گوید:مادر بزرگش همیشه برای استقبال از روزهای بلند رحمت و برکت شب های یلدا در چهار گوشه‌ کرسی گردو و فندوق می‌شکست به ‌این امید که ‌بر اطراف فرزندانش شادی و خنده حاکم شود .

وی شب های یلدای را که در کنا ر پدر بزرگ و مادر بزرگش بوده را جزو خاطره انگیزترین شبهای یلدا عنوان می کند و می گوید باید این شبها را پاس داشت وآنرا به نسلهای بعد از خود انتقال داد.

آقا حیدر 61 سا له در گفتگو با خبرنگار گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از زنجان؛وقتی از او درباره شب یلدا می پرسم شب یلدا را یادآور خاطرات خوب زندگیش عنوان می کند .

کوندالا و کرمه گرما بخش خانه ها در زمستان های سخت زنجان

او می گوید : از آنجا که زنجان زمستان‌ها بسیار سختی را شاهد بود و لوازم گرمایشی به صورت امروزی وجود نداشت، بانوان زنجانی برای گرما بخشیدن به شب چله در روزهای نخست پاییزی اقدام به تهیه نوعی سوخت سنتی به نام "کوندالا" و "کرمه" می‌کردند.

"کوندالا"  و" کرمه "به صورت گداخته در داخل یک سینی و در زیر کرسی قرار می گرفت و گرمای شادی آوری را به اتاق می‌بخشید.

او می گوید :در آن زمانها زنجانیها در شب یلدا مقداری برف سفید را با شیره‌ انگور مخلوط کرده و آنرا می‌خورند که بسیار خوشمزه می‌شد.

آقا حیدر همچنین می گوید: در این شب مثل سایر زنجانی ها از میوه های خشک شده ای که ازروزهای آخر تابستان ویژه این شب آماده می شده به عنوان تنقلات آن شب استفاده می کردند.

وی خواندن فال حافظ، شاهنامه‌خوانی، نقل خاطرات، خواندن دعاهای شکرانه‌ نعمت و سلامتی را از آیین های پا برجای این شب یاد می کند.

آداب و رسوم زنجانی ها در شب یلدا

مدیر کل میراث فرهنگی استان زنجان در گفتگو با خبرنگار گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از زنجان ؛در مورد شب یلدا و آداب و رسوم آن این چنین می گوید باورهای مختلفی برای شب یلدا قایل هستند از جمله می توان گفت شب یلدا شب تولد زمین و به تعبیری تولد مهر و طولانترین شب سال است.

رحمتی با بیان اینکه به خاطر وجود باورهای مختلف در نزد اقوام ایرانی آداب و رسوم مختلفی نیز برای این شب وجود دارد می افزاید: یلدا در میان زنجانی ها شبی میمون و مبارک است که توسط آنها گرامی داشته می شود.

یلدا شب صله رحم

رحمتی صله ارحام را یکی از بهترین دستاوردهای شب یلدا عنوان می کند و می گوید :شب یلدا فرصتی در صله رحم و تحکیم بنیان خانواده‎هاست.

وی ادامه می دهد :در زنجان در شب یلدا پیران و خردسالان جوانان و به خصوص بزرگترهای ایل در کنار هم جمع می شوند.

در این شب بزرگترهای ایل در صدر مجلس می نشینند و بزرگترها به کوچک ترها هدیه می دهند وشعر می خوانند و فال حافظ می گیرند و شاهنامه می خوانند.

وی ادامه داد:به خصوص شعر خوانی از اولویت های این شهر در نزد زنجانی هاست مخصوصا خواندن شعرهای شهریار و مجموعه حیدر بابای او که جزو شعرهای شب یلدا ی آذری زبانها و همچنین زنجانیها ست.

چله لیک پیش کشی از طرف داماد در شب یلدا برای نوعروسان

مدیر کل میراث فرهنگی زنجان اضافه کرد :از جمله سنن زنجانیها که بسیار زیباست این است که در این شب هدیه ای از طرف داماد به خانه عروس فرستاده می شود که در آن داماد بنا به تمکن مالی خود هدیه ای تهیه می کند وآنرا در خنچه‌های که در اصطلاح به آن چله لیک گفته می‌شود قرار می دهد.

این خونچه‌ها با شیرینی، پرتقال، سیب، انار، هندوانه، آیینه و هدایایی پیشکشی که با پارچه ای به رنگ قرمز و تزئین شده پوشانده می شود در زمان غروب آفتاب زنان فامیل نیز هدایایی به رسم یاری به منزل داماد آورده وسپس این خونچه ها در کنار جشن و پایکوبی روانه خانه عروس می شود.

وی می گوید :البته این اقدام خانواده داماد در سال بعد و در نخستین شب یلدا توسط خانواده عروس مقابله به مثل می‌شود و این بار خانواده عروس برای دختر و داماد خود چله لیک می‌برند .

رحمتی یلدا را فرصتی برای احیای سنت زیبای صله رحم عنوان کردکه افراد در این شب طولانی به دیدار بزرگان می روند و درکنار آنها شب را سپری می کنند.

انار طارم بر طرفدارترین میوه این شب در نزد زنجانیها

مدیر کل میراث فرهنگی خوراکی های این شب را به واسطه اقلیم در نقاط مختلف متفاوت عنوان می کند.

رحمتی می گوید :زنجانی‌ها با خوراکی‌هایی چون ترب، شلغم، کلم و تنقلاتی مانند توت و انجیر خشک، کشمش، گردو و نخودچی در این شب از میهمانان خود پذیرایی می‌کنند.

وی زنجان شب یلدا را شب انار می نامد و می افزاید: به خاطر وجود منطقه زیبای طارم در این استان و بواسطه معروف بودن انار این منطقه این میوه از مهمترین خوراکی ها در نزد زنجانی هاست.

یلدا بهانه ای برای مهرورزی

مدیر کل میراث فرهنگی زنجان گفت: شب طولانی یلدا در طایفه نماد امید به روشنایی وبهزیستن بود و اینکه که اگر مشکلات به درازای شب یلدا هم باشد به واسطه کنار هم بودن و باهم بودن آسان می شود.

وی شب یلدا را شبی عنوان کرد که بسیاری از مشکلات ایل و طایفه مطرح می شده و این مشکلا ت با مشورت بزرگان و همت ایل حل می شد.

شب یلدا شب وصلت دل ها

رحمتی با بیان اینکه این شب شبی هست که خیلی از ازدواجهای فامیلی وآشنایی ها و ازدواج ها ریشه در این شب نشینی ها داشته است خاطر نشان کرد:خیلی از محبتها در این شب گره خورده و خیلی از آشناییها در این شب آغاز شده است.

رمز ماندگاری آیین یلدا

رحمتی بر این باور است:هر آیینی که ریشه در باور و اعتقادات مردمی و همچنین مراودات اجتماعی و تحکیم روابط خانوادگی داشته باشد ماندگار است.

وی می گوید:سنت‌هایی مانند شب یلدا می‌تواند بهانه خوبی برای تقویت عواطف جمعی و استحکام بنیان خانواده‌ها داشته باشد.

 انتهای پیام/ن

گزارش از زهرا نصیری