ابراهیم بن جریر؛ نویسنده تاریخ همایونی
ضرورت ثبت احوالات و سیره بزرگان تاریخ صدر اسلام باعث شد تا مورخان اسلامی جایگاه ویژه‌ای درجهان اسلام داشته باشند؛ ابراهیم بن جریر نویسنده کتاب تاریخ همایونی یکی از همین چهره‌هاست.
به گزارش گروه وبگردی باشگاه خبرنگاران جوان، بار‌ها شنیده‌ایم که گذشته چراغ راه آینده است. این چراغ روشنگر مسیری است که به ساختن بنای تمدن ایرانی اسلامی می‌انجامد. چراغی که انوار روشنگرش حاصل تلاش صد‌ها حکیم، هنرمند و فیلسوف مسلمان است که از قرن‌ها پیش خشت به خشت این بنای سترگ را روی هم گذاشته‌اند.
با شما مخاطب گرامی قراری گذاشته‌ایم تا هر روز به بهانه عددی که تقویم برای تاریخ آن روز به ما نشان می‌دهد، به زندگی یکی از مشاهیر و بزرگان تاریخ کهن ایران و اسلام مختصر اشاره‌ای کنیم تا بتوانیم پس از یک سال، با این انوار روشنگر چراغ تمدن و فرهنگ آشنا شویم. به این منظور هر روز صبح، بخشی از تاریخ کهن خود و افتخارات آن را مرور خواهیم کرد.
از همان بامداد طلوع آفتاب عالم‌گیر اسلام که زمینه‌ساز شکل‌گیری یک تمدن بزرگ شد، تاریخ نگاری از جمله شاخه‌های موردتوجه عالمان اسلامی بوده است. ضرورت ثبت احوالات و سیره بزرگان دین و تاریخ صدر اسلام باعث شد تا مورخان اسلامی جایگاه ویژه‌ای در بین دانشمندان جهان اسلام داشته باشند. این جایگاه وابسته به زمان و مکان خاصی نبوده و همواره در جریان داشته است.
ابراهیم بن جَریر از مهاجران ایرانی بوده و در سلک ملازمان مورد احترام همایون شاه (حکومت: ۹۳۷ – ۹۶۲ق) است. از تاریخ تولد و تاریخ مرگ وی اطلاع دقیقی در دست نیست، اما آن چه قطعی است، تا سال ۹۵۸ق زنده بوده است؛ زیرا در اثر خود به حوادث همین سال اشاره‌هایی کرده است. در مورد اسم او نیز اختلاف است؛ برخی اسم او را به جای جریر، «حریر» نیز آورده‌اند.
شهرت جریر به سبب تنها اثر تاریخی اوست. این اثر به چند نام شهرت دارد: تاریخ ابراهیمی، به مناسبت اسم مؤلف؛ تاریخ همایونی، به مناسبت اینکه در دوره همایون شاه نوشته شده؛ و تحفه التواریخ.
جریر در تألیف این کتاب از تواریخ معتبر متقدمین ایران و هند، از جمله تاریخ طبری، مجمل التواریخ، نظام التواریخ، روضة الصفا، سنی ملوک الارض والانبیاء، طبقات ناصری و تاریخ فیروزشاهی، استفاده کرده است. این کتاب تاریخ عمومی و مختصر عالم، به ویژه ممالک اسلامی، است و حوادث تاریخ را از خلقت آدم تا ۱۱ رمضان ۹۵۲ ق، یعنی سال ورود همایون به کابل، گزارش می‌دهد و علاوه بر آن درباره احوال رجال و معاریف قرون و اعصار گوناگون اطلاعات با ارزشی دارد.
این کتاب بدون مقدمه آغاز می‌شود و هیچگونه تقسیم بندی و فصل بندی‌ای ندارد؛ هر چند در ثبت حوادث آن ترتیب تاریخی رعایت شده است. مطالب مهم این کتاب عبارت است از:
١. مختصری درباره آغاز خلقت؛ ۲. تاریخ انبیا (ع) از هبوط آدم تا حضرت مسیح (ع)؛ ۳. تاریخ قدیم ایران قبل از اسلام (از کیومرث تا یزدگرد سوم)؛ ۴. وقایع تاریخی بعد از اسلام؛ ۵. تاریخ رجال معروف آن دوره؛ ۶. تاریخ بنی عباس؛ ۷. طبقات مختلف سلاطین محلی، که مقارن با بنی عباس در ایران ظهور کردند؛ ۸. تاخت و تاز مغول؛ ۹. طبقات سلاطین معاصر با عهد ایلخانیان؛ ۱۰. تیمور و رجال دوره تیموریان؛ ۱۱. صفویان؛ ۱۲. تاریخ دولت عثمانی از عثمان بیک، مؤسس سلسله عثمانی، تا سلطان سلیمان؛ ۱۳. تاریخ هند از زمان شهاب‌الدین غوری (۵۶۹ ق) تا انقراض سلسله لودیان (۹۳۲ق)؛ ۱۴. تاریخ سلسله‌های کوچک هند؛ ۱۵. تیموریان هند از بابر تا دوره همایونی که زمان تألیف کتاب، یعنی ۹۵۸ق، است.
تاریخ همایونی معاصر از نظر ترویج تاریخ نویسی به زبان فارسی در هند، حائز اهمیت است. همچنین مؤلف این کتاب این بخش را بسیار با دقت و با نثری شیوا و روان نوشته است. دقت مؤلف بدان سبب بوده که با همایون معاصر بوده است.
از لحاظ زبان، مختصات نثر متوسط دوره تیموری در این اثر کاملاً پیداست. تاریخ همایونی تا کنون به چاپ نرسیده است. از این اثر دو گزیده در موزه بریتانیا و دو نسخه در موزه ملی پاکستان کراچی و نسخه‌ای نیز در کتابخانه دانشگاه پنجاب لاهور نگه‌داری می‌شود. میکروفیلم نسخه‌ای از این کتاب در کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران موجود است. این نسخه در ۴ صفر ۱۰۹۶ ق نوشته شده و به شماره ۱۸۷۴ در دیوان هند شرقی موجود است.
منبع: آنا
انتهای پیام/
