تلاش برای احیای سفره‌های زیر زمینی

دانلود PDF

تجربه یک دهه کم بارشی، خشکسالی و خسارت جبران ناپذیر آن به سفره‌های زیر زمینی، موضوع مهمی است که باید با استفاده بهینه از بارش‌ها و سیلاب‌ها این خسارات را جبران کرد.

به گزارش گروه استان‌های باشگاه خبرنگاران جوان از شهرکرد، تجربه یک دهه کم بارشی، خشکسالی و خسارت جبران ناپذیر آن به سفره‌های زیر زمینی و آب‌های سطحی موضوع مهمی است که در این سال‌ها برخی دستگاه‌های اجرایی مانند شرکت آب منطقه‌ای چهارمحال و بختیاری، منابع طبیعی و شهرداری شهرکرد را به تکاپو برای اتخاذ راهکار‌های عملی و استفاده بهینه از بارش‌ها و سیلاب‌ها وادار کرده است.

بارش‌های مناسب و البته خسارت بار سال زراعی ۹۸- ۹۷ اگر چه روزنه امیدی برای تأمین بخشی از آب‌های از دست رفته کشور بود، اما واقعیت امر این است که به دلیل نداشتن برنامه از پیش تعیین شده و طرح‌های کلان مهار آب نتوانسیم از این نزول رحمت الهی به خوبی بهره ببریم.

ذوالفقار احمدی فرد رئیس اداره آبخیزداری و حفاظت خاک منابع طبیعی و آبخیزداری چهارمحال و بختیاری در گفتگو با خبرنگار گروه استان‌های باشگاه خبرنگاران جوان در شهرکرد گفت: با ایجاد سازه‌های سنگی ملاتی نظیر سد کارون چهار، دو هزارو ۵۰۰ سازه سنگی ملاتی و ۱۰۰ سازه خاکی وهمچنین ۱۵ مورد عملیات پخش سیلاب، حدود ۱۲ درصد از روان آب‌های استان را کنترل کرده ایم.

اما گستردگی جغرافیایی و نقاط خشک استان این موضوع را در ذهن تداعی می‌کند که باید از سرمایه‌ها و ظرفیت‌های مردمی بهره بیشتری گرفت.

اجرای طرح‌های آبخیزداری در قالب تقویت پوشش گیاهی، خشکه چینی در اراضی شیب دار، بوته کاری در مراتع، جنگل کاری، قرق مراتع، حفر چاله‌های کم عمق در دشت‌ها و اراضی کم عمق از دیگر فعالیت‌هایی است که توسط برخی دستگاه‌ها مانند منابع طبیعی و آبخیزداری استان چهارمحال و بختیاری دنبال می‌شود.

اینکه می‌بایست طرح‌های آبخیزداری با کمک تشکل‌های مردمی و دیگر دستگاه‌ها مانند شرکت‌های آب منطقه ای، آبفا، شهرداری ها، سازمان حفاظت محیط زیست و وزارت جهاد کشاورزی در سراسر کشور گسترش یابد و به هر شکل ممکن از هدر رفت آب‌های سطحی جلوگیری شود خود مقوله‌ای با اهمیت، قابل بررسی و سرمایه گذاری است.

حفر چاه جذبی برای خلاصی از آبگرفتگی معابر و به نفع سفره‌ها

چهارمحال و بختیاری به جهت شرایط کوهستانی و شیب دار بودن مناطق باعث شده است تا زمان بارندگی‌ها و بارش برف دچار مشکلات تردد و آبگرفتگی می‌شود.

در میان اقدامات صورت گرفته طرحی برای مهار سیلاب این بار نه فقط برای خلاصی از دست آبگرفتگی معابر، بلکه کمک به تقویت سفره‌های زیر زمینی در چهارمحال و بختیاری کلید خورد.

سدهی سامانی مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای چهارمحال و بختیاری در گفتگو با خبرنگار گروه استان‌های باشگاه خبرنگاران جوان در شهرکرد، با اشاره به جمع آوری آب‌های سطحی به عنوان راه نجات بخش آبخوان‌های استان: هدایت آب باران به سمت چاه‌های جذبی از شدت سیلاب‌ها می‌کاهد و از هد روی آب جلوگیری می‌کند.

تفاوت چاه جذبی فاضلاب خانگی با چاه‌های جذبی روان آب‌ها

چاه جذبی فاضلاب خانگی و چاه جذبی روان آب‌ها با هم متفاوت است وروان آب باران را خاک نقش فیلتر برای تصفیه آلودگی را دارد مسیر هدایت روان آب در چاه جذبی باید متفاوت باشد.

علیمحمد محمدی معاون آبخیزداری منابع طبیعی چهارمحال و بختیاری در گفتگو با خبرنگار گروه استان‌های باشگاه خبرنگاران جوان در شهرکرد گفت: اگر روان آبی بار میکروبی داشته باشد ممکن است سفره‌های آب زیر زمینی را آلوده کند.

او افزود: چاه‌های جذبی فاضلاب برای جمع آوری روان آب مناسب نیست، چون آبی که نیترات، فسفات، عناصرسنگین و سبک ماکرو و میکرو داشته باشد ترکیب شیمیایی آب را دچار مشکل می‌کند، اما با ایجاد چاه‌های جذبی ویژه روان آب ها، به دلیل ایجاد فیلتر مناسب در مسیر آبراه‌های طبیعی در فصولی که روان آب‌های سطحی زیادی وجود دارد، می‌توان با تزریق آن‌ها به آب‌های زیر زمینی، سطح ایستآبی منابع زیر زمینی را تقویت کرد.

در چه جا‌هایی می‌توان چاه جذبی ایجاد کرد؟

محمدی معاون آبخیزداری منابع طبیعی چهارمحال و بختیاری با بیان اینکه باید بدانیم چاه جذبی کجا و چگونه باید ایجاد شود. اضافه کرد: یکی از موارد مهم که باید مورد توجه قرار گیرد این است که آب باران که ازپشت بام‌ها جمع آوری می‌شود به فاضلاب هدایت نکنیم و با ایجاد چاه‌های جذبی وارد سفره‌های زیر زمینی کنیم.

روح الله فتاحی دانشیار گروه آب دانشگاه شهرکرد هم در این باره گفت: برای ایجاد چاه‌های جذبی روان آب‌ها در منازل باید دقت کرد که آیا برای سازه‌ای که احداث کردیم ایجاد چاه جذبی با توجه به ستون‌های ساختمان مناسب است یا خیر؟

او افزود: قبل از ایجاد چاه‌های جذبی حتما باید مطالعات خاک شناسی و آب گذر خاک و مطالعات سازه‌ای پیرامون انجام شده باشد و به گروه هیدرولوژی خاک توجه کنیم.

فتاحی اضافه کرد: چاه‌های جذبی زیر انباره ها، ستون‌ها و دیوار‌ها نباید ایجاد شود و هنگام ایجاد باید از نهاد‌های مرتبط استعلام گرفت.

او ادامه داد: چاه‌های جذبی باید حفره‌هایی به عمق شش و قطر یک متر، درجا‌هایی نظیر دشت‌ها که انبار‌های آب زیر زمینی دارد و خروجی روان آب‌ها است ایجاد شود.

فتاحی اظهار داشت: چاه جذبی باید در جا‌هایی ایجاد شود که آب قدرت نفوذ و آب گذری به لایه‌های زیر زمین داشته باشد و آنجا نفوذ پذیری در بستر آبرفت وجود داشته باشد.

دانشیار گروه آب دانشگاه شهرکرد گفت: مهمترین فاکتور ساخت چاه‌های جذبی، فاصله کف چاه تا سفره آب زیرزمینی است که در استاندارد‌ها برای آبرفت‌های درشت دانه حداکثر ۱۰ متر و برای ریزدانه حداقل پنج متر تعیین شده است.

فتاحی بیان کرد: اگر چاه‌های جذبی طبق استاندارد‌ها و با بررسی‌های لازم، در مناطق مستعد انجام شود، می‌تواند تهدید روان آب‌ها را به یک فرصت تبدیل کند.

در حال حاضر حدود ۳۸۰ روستا دراستان چهارمحال و بختیاری با تانکر آبرسانی می‌شود که یکی از راه‌های کمک به تغذیه سفره‌های زیر زمینی ایجاد چاه‌های جذبی است. این شیوه روش جدیدی نیست و بیش از صد سال اجرا می‌شده است.

اما با گسترش شهر نشینی به دلیل پوشیده بودن سطح زمین آب، باران به صورت روان آب خارج می‌شود.

سید هاشم فاطمی کارشناس آب منطقه‌‎ای چهارمحال و بختیاری در گفتگو با خبرنگار گروه استان‌های باشگاه خبرنگاران جوان در شهرکرد گفت: تا کنون چند طرح در چند نقطه اجرا شده است، ولی کافی نیست البته مدیریت مصرف هم می‌طلبد و شک نداریم که آبخوان احیا می‌شود.

او افزود: هم اکنون یک چهارم مساحت هر شهر خیابان و پیاده رو، یک چهارم اعیانی ساختمان‌ها مسقف و دارای لایه نفود ناپذیر می‌باشد و خاک چسبندگی خود را از دست داده است.

فاطمی اضافه کرد: در کشوری مانند هلند که بارندگی زیاد است سطح آسفالت از مواد دانه درشت و نفوذ پذیر است، ولی درکشورایران درصد قیر آسفالت زیاد است و به همین جهت نفوذپذیری خاک کاهش یافته است.

میزان بارش متوسط شهرکرد مرکز استان چهارمحال و بختیاری سالیانه ۳۳۰ میلیبمتر است که امسال تا ۴۲۰ میلیمتر در هر متر مربع هم رسید.

این مقدار بارندگی در یک سطح هزار متری ۳۳ متر مکعب آب می‌شود. بارندگی در شهرکرد با حدود هزار و ۸۰۰ هکتار مساحت روان آب قابل توجهی است.

در سطح شهرکرد با حوزه‌های بالا دست سالیانه حدود سه تا چهار میلیون متر مکعب روان آب هدر می‌رود که معادل خط انتقال آب کوهرنگ به شهرکرد و در مسیر این خط کوهرنگ، فارسان، سورشجان، و شهرکرد است.

این مقدار به نوعی می‌توان گفت سالیانه حدود ۱۶ میلیون متر مکعب روان آب است که اگر ذخیره سازی شود معادل آب آشامیدنی ساکنان شهر فرخشهراست.

فرخشهر با حدود ۳۰ هزار نفر جمعیت، در فاصله ۱۰ کیلومتری مرکز استان چهارمحال و بختیاری واقع شده است.

فاطمی کارشناس آب منطقه‌‎ای چهارمحال و بختیاری ادامه داد: این رقم روان آب را اگر برای چاه‌های کشاورزی معادل سازی کنیم درهر چاه چهار میلیون متر مکعب، عدد قابل توجهی، معادل آب ۱۶ حلقه چاه کشاورزی به دست می‌آید.