آیین‌های سنتی محرم در آذربایجان شرقی
همه ساله با فرارسیدن مراسم عزای سید و سالار شهیدان شاهد مراسم‌های مختلف عزاداری در شهرستان‌های مختلف آذربایجان شرقی هستیم.
به گزارش خبرنگار گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از تبریز، در عزاداری‌های سید و سالار شهیدان مردم نقاط مختلف استان با سبک‌ها و شیوه‌های مختلف ارادت خود را به ساحت حضرت ابا عبدالله الحسین (ع) و یاران با وفایش ابراز می‌دارند و از هر فرصتی برای کسب فیض در این ایام بهره برداری می‌کنند.
یکی از این آیین‌ها مراسم شاه حسین گویان (شاخسی) در آذربایجان شرقی است.
شاه‌حسین‌گویان نوعی مراسم مذهبی و رژه نظامی یا به عبارتی رقص نظامی با در دست داشتن شمشیر یا چماق و چوب است که در ایام ماه محرم در بیشتر نقاط آذربایجان و به‌طور گسترده در تبریز برگزار می‌شود. این مراسم از چند روز مانده به ماه محرم تا دهمین روز از همین ماه و ظهر عاشورا ادامه می‌یابد. در زبان ترکی آذربایجانی، مردم به این مراسم «شاخسی» می‌گویند که کوتاه‌شده واژه «شاه‌حسین» است.
شاخسی (شاه حسین) در اصل یک رژه نظامی است
محسنی مردم شناس در گفتگو با باشگاه خبرنگاران جوان می‌گوید: شاخسی (شاه حسین) در اصل یک رژه نظامی است. در مراسم شاه‌حسین‌گویان، عزاداران نوعی چوب مخصوص این نوع عزاداری را از زمین تا فرق سر خود حرکت می‌دهند و وقتی که چوب به زمین نزدیک می‌شود، همگی با صدای بلند ندای «شاخسی» (شاه‌حسین) و زمانی که چوب به سرشان نزدیک می‌شود، همگی با صدای بلند ندای «واخ‌سی» (وای‌حسین) سرمی‌دهند.
او افزود: همچنین عزاداران در حین عزاداری، دست خود را بر پشت یکدیگر قرار می‌دهند و با این حرکت خود، اتحاد و انسجامشان را نشان می‌دهند.
او گفت:عده‌ای این مراسم را به سبک سنتی انجام می‌دهند و از هیچ‌گونه ابزارآلات جدیدی که در سال‌های اخیر در مراسم شاه‌حسین‌گویان دخیل شده‌است، استفاده نمی‌کنند؛ که از عظیم‌ترین و باشکوه‌ترین این نوع عزاداری بی آلایش می‌توان به هیئت شاه حسین گویان محله شتربان (قاسمیه) که حتی از چوب هم استفاده نمی‌کنند، اشاره کرد.
مردم شناس گفت:در مقابل، عده‌ای هم با استفاده از تبل، سنج و سایر ابزارآلات، شور و شوق خاصی در این مراسم به وجود می‌آورند و مورد توجه مردم قرار می‌گیرند.
بنای معظم و سرپوشیده بازار تاریخی تبریز که از آن به عنوان بزرگترین بازار مسقف و به هم پیوسته جهان یاد می‌کنند و قدمت آن به صد‌ها سال قبل می‌رسد با فرارسیدن ماه محرم شاهد سوگواری عزاداران حسین ابن علی (ع) است. البته این عزاداری سنتی در سال‌های اخیر به دلیل شیوع ویروس منحوس کرونا برگزار نشده و با محدودیت‌هایی روبرو بوده است.
عزاداری بازار تبریز
طالبی کارشناس میراث فرهنگی در خصوص عزاداری بازار تبریز در گفتگو با باشگاه خبرنگاران جوان گفت:دسته‌جات مختلف عزاداری محلات قدیمی تبریز طبق روال سال‌های گذشته و با همان سبک و شیوه سنتی خود به یاد حضرت سیدالشهدا (ع) سوگواری می‌کنند.
او افزود:تیمچه مظفریه قلب تپنده بازار به عنوان مرکز عزاداری‌ها است وعزاداران بازار با یک نظم و انتظام خاص، سرتاپا سیاه پوش و بعضا با دستار‌هایی سیاه بر سر، در سوگ حضرت اباعبدالله الحسین (ع) مراسم سنتی مذهبی سینه‌زنی و زنجیرزنی را به جای می‌آورند و در مقابل هر یک از این دسته‌جات نیز علم‌هایی به عنوان معرف دسته عزاداری و محله مربوط به آن حمل می‌شودکه برخی از این علم‌ها از قدمت تاریخی برخوردارند.
او گفت:مرثیه‌ها و نوحه‌های خوانده شده در بازار تبریز اکثرا به زبان ترکی آذربایجانی و با همان لحن و سبک قدیمی است. بازار همچنین محل پخش احسان‌ها و نذورات است؛ برخی از مغازه‌ها با پخش چای و دیگر نذورات از عزاداران امام حسین (ع) پذیرایی می‌کنند. زن‌ها اجازه ورود به مراسم عزاداری بازار را ندارند و این مراسم صددرصد مردانه است. دسته‌جات عزاداری پس از طی بخش‌های مختلف بنای سرپوشیده بازار تاریخی تبریز، از آن خارج می‌شوند و همه دسته‌جات جز چند دسته عزاداری مشخص، اجازه ورود به بازار را ندارند.
کارشناس میراث فرهنگی در خصوص عزاداری بازار تبریز افزود: سه نوع از دسته‌جات عزاداری سنتی در بازار حضور می‌یابند، دسته‌جات عرب، عجم و زنجیر که تا چند روز بعد از عاشورا همچنان سوگواری می‌کنند. تبریز سراسر عزاخانه حسینی است که حتی بازار، قلب تپنده اقتصاد آن، نیز از این امر مستثنی نیست.
طالبی گفت:استفاده از اشعار و نوحه‌های قدیمی با لحن سنتی توسط نوحه خوانان قدیمی و جدید و پیرغلامان حسینی، عزاداری‌های بازار تبریز را به یکی از بی آلایش‌ترین و عاری از هرگونه بدعت‌ها تبدیل کرده است که به همین خاطر با گذشت ده‌ها سال هنوز نیز با استقبال بسیار وسیع مردم تبریز روبرو است.
طالبی گفت:عزاداری بازار تبریز نماد بکر و دست نخورده از فرهنگ اصیل عزاداری در آذربایجان است که به دلیل بافت سنتی بازار هنوز برخی بدعت‌های نامطلوب وارد آن نشده است.
یکی از نکات جالب و قابل توجه عزاداری محلات در بازار، ترکیب منظم هئیت هاست؛ به طوری که هر محله، سه دسته عرب، عجم و زنجیززن دارد که با ورود محله به محل عزاداری در بازار به ترتیب وارد بازارچه و تیمچه‌ها شده و عزادارای می‌کنند که غالبا در بازار مظفریه (بازار فرش فروشان) به کار خود پایان می‌دهند.
عزداری علم بندی در مراغه نیز از آیین‌های مذهبی و سنتی است که در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
مردم مراغه طبق سنت قدیمی در سومین روز محرم به یاد ورود کاروان امام حسین (ع) به کربلا آیین علم بندی برگزار و آیین‌های عزداری محرم را آغاز می‌کنند.
این مراسم همه ساله با شکوه خاصی در تمامی محلات شهر مراغه در جوار مساجد، تکیه‌ها و حسینیه‌های به یاد علمدار کربلا برگزار می‌شود.
مراسم علم بندی در مراغه
حسین پور یکی از شرکت کنندگان در این مراسم در گفتگو با باشگاه خبرنگاران جوان گفت: با شکوه‌ترین مراسم علم بندی در مراغه و آذربایجان شرقی در محله دروازه این شهر که از محله‌های قدیمی است برگزار می‌شود.
او افزود:عاشقان و دلدادگان سالار شهیدان علاوه از مراغه از شهر‌های مختلف آذربایجان شرقی و غربی در میدان امام حسین علیه السلام این شهر گردهم می‌آیند و با برافراشتن علم عزای حسینی عزاداری دهه محرم را در این شهر آغاز می‌کنند.
او گفت:علم عزاداری که در مراغه به یاد شهدای کربلا برافراشته می‌شود تا اربعین حسینی به نشانه عزاداربودن مردم این شهر در اهتزاز است.
علم بندی در مراغه قدمتی بیشتر از ۳۵۰ سال دارد
رضایی کارشناسان مراسم علم بندی در گفتگو با باشگاه خبرنگاران جوان گفت:علم بندی در مراغه قدمتی بیشتر از ۳۵۰ سال دارد و بعنوان یکی از آیین مذهبی و سنتی آذربایجان شرقی در فهرست آثار معنوی کشور به ثبت رسیده است. در این روز دلدادگان سالار و سرورشهیدان نزدیک به ۵۰۰ راس قربانی ذبح گوشت آن را در میان عزداران و نیامندان پخش می‌کنند.
شبیه خوانی شهر بخشایش نیز از جمله آیین‌های سنتی در استان است. در این شبیه‌خوانی بیش از ۲۰۰ نفر از مردم محلی شهر بخشایش، در دو گروه موافق خوان‌ها و مخالف‌خوان‌ها ایفای نقش می‌کنند. قدمت مراسم تعزیه شهر بخشایش را بیش از ۱۵۰ سال عنوان می‌کنند.
مراسم شبیه‌خوانی موسوم به شبه میدانی
محمدی کارشناس مسائل فرهنگی در تشریح مکان برگزاری این آیین مذهبی گسترده در گفتگو با باشگاه خبرنگاران جوان تصریح کرد: مراسم شبیه‌خوانی در میدان شبیه‌خوانی موسوم به شبه میدانی (میدان شبیه‌خوانی) که در بیرون از روستا قرار دارد برگزار می‌شود.
او افزود: این میدان که توسط اهالی به شکل زیبایی ساخته شده، در دره‌ای باشیب ملایم قرار داردکه همه ساله در روز عاشورا و اربعین حسینی مراسم شبیه‌خوانی و عزاداری امام حسین (ع) و مصیبت‌های وارده به اهل بیت در کربلا و کوفه و شام در آن برگزار می‌شود.
او با بیان اینکه شبیه‌خوانی محصول جامعه دینی و سنتی ایرانی است که به وسیله آن تاریخ حماسه‌های دینی و مذهبی روایت می‌شود گفت: روایت و بازنمایی این حماسه‌ها به ویژه قیام عاشورا از طریق تعزیه، نقش برجسته‌ای در فرهنگ، ادب و هنر عامه و روان جمعی مردم داشته است.
کارشناس مسائل فرهنگی با تاکید بر نقش مراسم عاشورایی به ویژه شبیه‌خوانی در زنده و پایدار نگاه‌داشتن این واقعه تاریخی و مذهبی، اظهار داشت: شبیه‌خوانی علاوه بر کمک به تحول و رشد هنر عامه شمایل‌نگاری مذهبی، حفظ و استمرار موسیقی سنتی، تطهیر روح و تزکیه نفس و گشودن باب توسل جویی و مراد‌خواهی را نیز در طول ده‌ها سال گذشته در پی داشته است.
تعزیه شهر بخشایش در روز عاشورا
اصغری یکی از بازیگران شبیه خوانی نیز در گفتگو با باشگاه خبرنگاران جوان می گوید: مراسم تعزیه شهر بخشایش در روز عاشورا و از ساعت ۱۰صبح الی ۱۴ در چند مجلس انجام می‌گیرد.
او افزود:ورود امام حسین (ع) و یارانش به میدان نبرد، اقامه نماز صبح عاشورا، مجلس حضرت علی اکبر (ع)، مجلس حضرت قاسم (ع)، مجلس به میدان رفتن و شهادت برادران حضرت ابوالفضل (ع) و مراسم اذن جهاد خواستن طفلان حضرت زینب (س) و شهادتشان از جمله مجلس‌های این نمایش آیینی است.
اوگفت:نقطه اوج مراسم شبیه خوانی بخشایش، مجلس حضرت ابوالفضل (ع) است که ایشان به میدان رفته، رجز خوانی می‌کند و بعد از فتح فرات و پرکردن مشک خود در راه بازگشت هر دو دست خود را از دست داده و در کنار نهر فرات به شهادت می‌رسد که در آخرین لحظات عمر مبارکشان امام به بالین برادر می‌آید.
بازیگران شبیه خوانی افزود:مجلس آخر تعزیه، مجلس به میدان رفتن امام حسین (ع) است که بعد از وداع با اهل بیت عازم میدان شده و بعد از رجز‌خوانی شروع به جنگ می‌کند و بعد از مدتی نبرد در قتلگاه، حضرت زینب (س) سراغ برادر می‌آید و مراسم با شهادت امام حسین (ع) و غارت خیام آل الله به پایان می‌رسد.
انتهای پیام/
