خط بنایی همچنان زینت بخش معماری نصف جهان/ خطی تاریخی اما زنده+فیلم

به گزارش خبرنگار گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از اصفهان، خط بنّایی یا مَعْقِلی یا هزارباف یکی از انواع خوشنویسی اسلامی و نوعی خط کوفی زاویه‌دار است که از ترسیم اشکال هندسی مانند مربع، لوزی، مستطیل و خطوط موازی و متقاطع حاصل می‌شود. خط بنایی در واقع نوع تزیین نشده و هندسی خط کوفی است که براساس خانه‌های شطرنجی طراحی می‌شود.

این خط از قرون اولیه هجری در معماری بنا‌های اسلامی مورد استفاده قرار می‌گرفت و کتیبه‌های مزین در آن را در آثار تاریخی بسیاری از شهر‌ها می‌توان مشاهده کرد، اما در اصفهان موضوع قدری متفاوت‌تر است؛ در نصف جهان خط بنایی آموزش داده و از آن در تزیین بنا‌های معاصر استفاده می‌شود. به طوری که می‌توان گفت اصفهان، خط بنایی را زنده نگه داشته و رونق داده است.

خط بنایی شاخه‌ای از خط کوفی

اکبر زمانی پژوهشگر و استاد خط بنایی در گفتگو با خبرنگار ما درباره پیشینه خط بنایی گفت: قدمت خط کوفی اوایل ظهور اسلام در حجاز و عراق بکار گرفته شد و در اواخر حکومت بنی‌امیه و اوایل دوره عباسیان در ایران و آسیای صغیر (ترکیه امروزی) مصر و شمال آفریقا گسترش پیدا کرد.

او افزود: این خط انواع مختلفی دارد که شامل خط کوفی گره دار، خط کوفی مُدَوَر، خط کوفی ساده و خط بنایی است.

این پژوهشگر و استاد خط بنایی ادامه داد: گروهی معتقد هستند به دلیل این که مرکز خلافت حضرت علی‌علیه‌السلام کوفه بوده است و ایشان نیز خط کوفی را به خوبی می‌نوشتند این دو نکته سبب رواج این خط شده است.

زمانی بیان کرد: قدیمی‌ترین کتیبه خط کوفی موجود در ایران مربوط به زمان دیلمیان است که روی در چوبی بقعه یکی از امامزادگان کار و به صورت دو لوزی و چهار علی کنده کاری شده است.

او گفت: قدیمی‌ترین نمونه خط کوفی در اصفهان هم در مسجد جامع اصفهان مشاهده شده که نوشته‌ای در زیر گنبد خواجه نظام الملک و تاج الملک با ۳۲ اسم از اسماء الهی است.

خط بنایی را هم می‌شود آموزش داد

حمیدرضا کشاورزی میاندشتی استاد خط بنایی به خبرنگار ما گفت: درگذشته این باور غلط وجود داشت که خط بنایی را می توان یاد گرفت اما نمی‌توان آموزش داد. اما من سالها است آموزش این خط به هنرجویان را با جدیت دنبال کرده ام.

او افزود: کتابی را با موضوع کتاب بنای خط نوشته و در فصل سوم آن تمام مواردی را که برای آموزش این خط نیاز است توضیح داده ام.

این استاد خط بنایی با بیان اینکه این خط دارای سه اصل شبکه، چارچوب و فرد بودن است اظهار کرد: هریک از این اصول ناظر بر رعایت نکات خاصی در نگارش خط بنایی است؛ به عنوان مثال، مراد از اصل فرد بودن این است که مجموع تعداد خانه‌های تشکیل دهنده حروف باید یک عدد فرد باشد یا مجموع خانه‌های حروف تشکیل‌دهنده کتیبه، باید عددی فرد باشد.

کشاورزی میاندشتی با اشاره به ماهیت میان‌رشته‌ای خط بنایی، به تشریح رابطه این خط با گرافیک پرداخت و گفت: این خط گرچه به خوشنویسی مرتبط است اما در اصل خوشنویسی نیست؛ بلکه یکی از پایه های گرافیک است.

او تاکید کرد: اکنون خط بنایی از پرکاربردترین پایه ها برای طراحی کتیبه ها، پوستر، آرم و نشان و حتی طراحی فونت است و به خوبی در میان علاقه مندان به هنر گرافیک جای خود را باز کرده است.

این استاد خط بنایی اظهار کرد: در سال های فعالیت خود خط بنایی را در تزیین بناهای متعددی بکار گرفته ام که نمونه آن سی و سه کتیبه اسماءالحسنی در ساختمان اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان و کتیبه های در اداره کل تبلیغات اسلامی و مسجد امام جعفر صادق علیه السلام است.

مراحل اجرای خط بنایی چیست؟

میثم جوانمردی مجری خط بنایی روی سطوح گفت: بعد از تهیه نقشه، نقشه‌ها برش داده و روی کاشی یا آجر الصاق می‌شود.

او ادامه داد: پس از مرحله اول این قطعات برش داده و سپس قطعات به صورت معکوس بر روی سطح صاف چینش و ملات ریزی انجام می‌شود.

مجری خط بنایی روی سطوح اضافه کرد: زمانی که ملات ریزی به پایان رسید این طرح‌ها به صورت قطعات یک در یک از روی زمین برداشته و در این مرحله خط نمایان می‌شود. مدت اجرای یک سطح به وسعت هر طرح و نوع طراحی آن بستگی دارد.

جوانمردی افزود: اجرای خط بنایی منحصر به مساجد نیست و در نما‌های ساختمان نیز می‌توان آن را به کار برد؛ از آنجا گه بیشتر نوشته‌های خط بنایی اسامی خداوند است باعث ارتعاش انرژی‌های مثبت و استفاده از آن در نمای منازل سبب ایجاد حس مثبت برای بینندگان و ساکنان بنا می‌شود.

تلاش افرادی مانند استاد کشاورزی میاندشتی سبب شده خطی با بیش از هزار سال قدمت در اصفهان زینت بخش بنا‌ها شود. این امر یکی از مصادیق حفظ هویت و فرهنگ اسلامی-ایرانی است که لازم است، مورد اهتمام قرار بگیرد تا شکوه تمدنی ما را به رخ جهانیان بکشد و به بازآفرینی داشته‌های تاریخی در بستر زندگی معاصر بیانجامد.

گزارش از محمد صابری

انتهای پیام/ص