منافع ترکیه یا اهداف تل آویو، پشت پرده بهبود روابط اردوغان با رژیم صهیونیستی

رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه آشکارا روابط خود را با رژیم صهیونیستی علنی اعلام و عملیات‌های جهادی و استشهادی فلسطینیان علیه صهیونیست‌ها در سرزمین‌های اشغالی را محکوم کرده است. در آخرین اظهارات خود از اسحاق هرتزوگ، رئیس رژیم صهیونیستی تمجید و ابراز امیدواری کرد که روابط آنکارا با نفتالی بنت، نخست وزیر رژیم صهیونیستی به وضعی خیلی بهتر از وضع کنونی برسد. او همچنین مدعی شد که ناآرامی‌هایی که برخی گروه‌ها در مسجد الاقصی در طول ماه رمضان به وجود آوردند او را به شدت ناراحت کرده است.

سفر اخیر اردوغان به ریاض اعلام گشایش در روابط با محور منطقه‌ای شامل مصر، رژیم صهیونیستی و عربستان و امارات است. مهدی دیرانی گزارشگر شبکه تلویزیونی المیادین در این خصوص نوشت: به نظر می‌رسد پشت سر گذاشتن مرحله تنش در روابط عربستان و ترکیه، هدف مشترک محمد بن سلمان، ولیعهد سعودی و رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه است.

روابط تاریخی ترکیه و رژیم صهیونیستی 

ترکیه اولین کشور مسلمانی بود که رژیم صهیونیستی را به رسمیت شناخت، روابط ترکیه و رژیم صهیونیستی از زمان رسمیت یافتن روابط بین دو طرف در سال ۱۹۴۹ فراز و نشیب‌های متعددی داشته است. ترکیه، به نوبه خود، از زمان جنگ غزه در سال ۲۰۰۸، منتقد صریح صهیونیست‌ها بوده است.

آنکارا در سال ۲۰۱۶ پس از دوره‌ای بن بست سیاسی با تل آویو مجددا با رژیم صهیونیستی روابط خود را برقرار کرد، اما روابط در سال ۲۰۱۸ دوباره متشنج شد. در ماه مه همان سال، آنکارا سفیر خود را به دلیل حملات مرگبار علیه فلسطینیان فراخواند. این اعتراضات در نوار غزه و در اعتراض به تصمیم دونالد ترامپ، رئیس جمهور آمریکا برای انتقال سفارت این کشور از تل‌آویو به قدس اشغالی بود.

روابط ترکیه و رژیم صهیونیستی در سال گذشته پس از آن که رجب طیب اردوغان انتخاب اسحاق هرتزوگ را به عنوان رئیس رژیم صهیونیستی در ژوئیه سال گذشته تبریک گفت و مجموعه‌ای از تماس‌ها بین دو طرف برای احیای روابط بین دو طرف آغاز شد، بهبود یافت.

اسفند سال گذشته رئیس رژیم صهیونیستی در سفر رسمی ۲ روزه وارد آنکارا، پایتخت ترکیه شد. رسانه‌های عبری زبان اعلام کردند که هرتزوگ در جریان این سفر از طرف ترکیه خواسته بود تا علیه حضور فعالان شاخه نظامی حماس در خاک ترکیه اقدام کند. این اولین سفر یک مقام صهیونیست به ترکیه از سال ۲۰۰۸ بود.

روی گرداندن ترکیه از آرمان‌های فلسطین

جدای از سیاست‌های خصمانه ترکیه با رژیم صهیونیستی و لحن  یهودستیزانه آن که طی سال‌ها اردوغان آن را به کار می گرفت، موضوع حضور حماس در ترکیه به منبع اصلی تنش‌های دیپلماتیک بین دو طرف تبدیل شده بود. آنکارا تا زمان نبرد ۱۲ روزه شمشیر قدس در سرزمین‌های اشغالی، علیه رژیم صهیونیستی موضع می‌گرفت و فعالان حماس نیز در این کشور اقامت داشتند. در سال‌های اخیر، آنکارا بار‌ها تجاوز نظامیان صهیونیست را به کرانه باختری و رفتار آن با فلسطینیان را محکوم کرده است. ترکیه برای اولین بار در سال ۲۰۱۰ پس از کشته شدن ۱۰ فعال ترک به دست کماندو‌های رژیم صهیونیستی، روابط دیپلماتیک خود با رژیم صهیونیستی را تعلیق کرد. این فعالان حقوق بشری سعی در رساندن کمک و شکستن محاصره دریایی چندین ساله غزه داشتند.

اما اخیرا مقامات ترکیه در این سیاست خود تجدید نظر کرده و برای رژیم صهیونیستی از لفظ برادر استفاده کرده و هفته گذشته به درخواست صهیونیست‌ها ده‌ها فعال جنبش حماس که عمدتا با شاخه نظامی حماس در ارتباط هستند را از خاک خود اخراج کرد. در واقع ترکیه نه تنها اجازه بازگشت و  ورود فعالان حماس را به خاک خود نداده، بلکه رسما آن ها را اخراج کرده است.

مقامات آنکارا درباره این اقدام به مقامات حماس توضیح دادند که ترکیه برای منافع اقتصادی و سیاسی خود به احیای روابط با رژیم صهیونیستی تصمیم گرفته، اما حماس مطلع است که صهیونیست‌ها درمسائل امنیتی ترکیه نفوذ دارند و مقامات امنیتی رژیم صهیونیستی بار‌ها به ترکیه سفر کرده اند. این در حالی است که مولود چاووش اوغلو، وزیر امور خارجه ترکیه برای توجیح بهبود روابط با رژیم صهیونیستی اعلام کرده بود: «هر گامی که ما با اسرائیل برای بهبود روابط خود بر داریم، هر گونه عادی سازی، به ضرر آرمان فلسطین نخواهد بود و ما هرگز از اصول اصلی خود عقب نشینی نخواهیم کرد.»

مردم ترکیه نسبت به مواضع و سیاست‌های دولت این کشور در قبال رژیم صهونیستی معترضند و پس از سفر اسحاق هرتزورگ به این کشور تظاهرات و مخالفت‌های زیادی به آن داشتند. از طرفی دیگر هم مردم فلسطین از سیاست ترکیه خشمگین هستند. پس از استقبال ترکیه از رئیس رژیم صهیونیستی، جنبش جهاد اسلامی با صدور بیانیه‌ای ضمن ابراز تاسف از این اقدام ترکیه گفت: «ما این اقدام را حرکتی مغرضانه در کنار دشمن و علیه جهاد مردم فلسطین می‌دانیم. تلاش برای احیای روابط با دشمن به بهانه منافع این  کشور، خیانت به قدس و آرمان فلسطین است.»

منافع اردوغان در بهبود روابط با صهیونیست‌ها

ترکیه با بحران بی سابقه اقتصادی دست و پنجه نرم می‌کند و ارزش لیر به طور وحشتناکی در حال کاهش است. اردوغان در طول دو دهه ریاست جمهوری خود توانسته تنها با رشد اقتصادی و رفاه شهروندان، قدرت خود را تثبیت کند. اما اکنون و در آستانه انتخابات ریاست جمهوری در سال ۲۰۲۳ اعترضات مردم این کشور افزایش یافته و برای حل این مشکل اهمیت روابط با رژیم صهیونیستی بیش از پیش پررنگ‌ شده است.

در واقع میتوان گفت که ترکیه پس از تغییرات در سیاست خارجی خود و مداخله نظامی در سایر کشور‌ها از جمله عراق و سوریه و افغانستان و ... متحمل هزینه‌های سنگینی شد. از طرفی دیگر نیز با شیوع ویروس کرونا و حمله روسیه به اوکراین، این بحران گسترش یافت و نارضایتی مردم این کشور را به دنبال داشت. بسیاری کارشناسان معتقدند که اکثر مقامات ترکیه به صهیونیست‌ها به عنوان یک «راه نجات» نگاه می کنند و نجات از این بحران را در گرو بهبود روابط با تل آویو می دانند.

در همین راستا مسعود کاسین، مشاور امور خارجی اردوغان پیشتر اعلام کرده بود که اگر صهیونیست‌ها یک قدم جلو بیایند، ترکیه ممکن است دو قدم بیاید و آنکارا اگر چراغ سبز ببیند دوباره سفارت خود را باز می‌کند.

تعدادی از دانشمندان علوم سیاسی معتقدند که دو طرف به دلیل علاقه مندی در بهره برداری از گاز طبیعی در مدیترانه شرقی، مایل به بهبود روابط هستند. همچنین در حوزه حمل و نقل و گردشگری هم ترکیش ایرلاینز محبوب‌ترین شرکت هواپیمایی است که در اراضی اشغالی فعالیت می‌کند. اما از سوی دیگر این بن بست سیاسی در روابط دیپلماتیک در سطح همکاری‌های تجاری بین آنکارا و تل آویو تاثیری نداشته است. به طوری که سطح مبادلات طرفین در سال ۲۰۰۸ از ۳.۸ میلیار دلار، به ۶.۵ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۰ افزایش داشته است.

با وجود هزینه‌های احتمالی، اردوغان هنوز معتقد است که بهبود روابط با صهیونیست‌ها مزایای قابل توجهی دارد و این کلیدی است برای بهبود و تثبیت موقعیت خود در واشنگتن. با انجام این کار، او می‌تواند بانک‌ها و سرمایه‌گذاران خارجی را که به دلیل مدیریت ضعیف اقتصادی اردوغان، اقتصاد ترکیه را درهم شکسته و لیر را مخدوش کرده اند، جذب کند. در مقابل، اردوغان متعهد شده است که روابط خود با حماس را کاهش دهد.

نتایج تحقیقات جدید امنیت داخلی رژیم صهیونیستی- وابسته به دانشگاه تل‌آویو- در خصوص افزایش روابط اقتصادی این رژیم با ترکیه، موید این است که ترکیه طرف آغازکننده روابط با تل آویو بوده و طرفی که «ناز» می کند و شرط می گذارد، صهیونیست‌ها هستند. در مقابل نیز آنکارا شروط صهیونیست‌ها را بدون چون و چرا می‌پذیرد.

انتخابات ۲۰۲۳ ترکیه 

انتخابات سراسری در ترکیه در سال ۲۰۲۳ میلادی برگزار خواهد شد، اما نکته مهم اینجاست که سال ۲۰۲۳ میلادی برای ترکیه فقط زمانی برای انتخابات نیست. بلکه زمانی است که اردوغان و حزب عدالت و توسعه آن را به عنوان سند چشم انداز ۲۰۲۳ تعریف کرده بودند. محبوبیت حزب عدالت و توسعه در پایین‌ترین حد خود قرار دارد و اردوغان قصد دارد با خودداری از اظهارات یهودی ستیزانه خود و انتقاد از صهیونیست ها، حمایت آن‌ها را جلب کرده و به اقتصاد ترکیه رونق ببخشد تا بتواند در انتخابات آتی مجددا پیروز شود.

اهداف صهیونیست‌ها در بهبود روابط با ترکیه

چندی پیش کانال ۱۴ تلویزیون رژیم صهیونیستی با استناد به گزارش‌های روزنامه‌های ترکیه درباره سفر مقامات ارشد امنیت صهیونیستی به ترکیه، احتمال داد که رئیس موساد یکی از این شخصیت‌های امنیتی باشد.

همانطور که بالاتر ذکر شد، در طول این سالیان، روابط تجاری بین ترکیه و رژیم صهیونیستی هیچ وقت متوقف نشد، بلکه تقویت هم شده است و بنابراین برای بهبود روابط اقتصادی نیازی به سفر مقامات امنیتی صهیونیستی به آنکارا نبود؛ بنابراین ممکن است اهدافی در پس سفر مقامات امنیتی رژیم صهیونیستی وجود داشته باشد. کانال ۱۲ تلویزیون رژیم صهیونیستی، پیش‌تر در گزارشی اعلام کرده بود که با وجود تیرگی روابط دیپلماتیک بین تل آویو و آنکارا، روابط موساد با سازمان اطلاعات ملی ترکیه (MIT) در سال‌های اخیر تقویت شده است.

کارشناسان بر این باورند که همکاری عمیق آنکارا و رژیم صهیونیستی فقط بحث اقتصادی نیست بلکه دو طرف بر تعمیق همکاری‌ها در مسائل مهم منطقه غرب آسیا متمرکز هستند که مهم‌ترین آن‌ها مسئله فلسطین و سوریه است.  

آمار‌ها نشان می‌دهد که ترکیه به هیچ یک از منافع خود که در بهبود روابط با تل آویو حساب باز کرده است، نمی‌رسد و حتی ممکن این جایگاه جایگاه حزب عدالت و توسعه و شخص اردوغان در ترکیه را نیز تحت تاثیر قرار دهد.

تهیه و تنظیم: فاطمه دخیلی