اما و اگرهای نصب جان پناه در پل خواجو

مدتی از جنجال تخریب‌های مرمتی گنبد‌های مسجد جامع عباسی و مسجد شیخ لطف الله در میدان نقش جهان اصفهان نگذشته و فعالان میراث فرهنگی و ایران‌دوستان از ناواردی و نابلدی در مرمت این دو بنای باشکوه صفوی زیر نظر وزارت میراث فرهنگی، همچنان در بهت و حیرت اند که در اقدامی تازه اداره میراث فرهنگی و گردشگری اصفهان طرح جان‌پناه پل تاریخی خواجو را آغاز کرده است.

ماجرا به سفر اخیر وزیر میراث فرهنگی و گردشگری به اصفهان بازمی گردد که عزت الله ضرغامی در بازدید از پل خواجو با اشاره به شکایت یکی از حادثه‌دیدگان سقوط از پل خواجو، بر اهمیت اجرای پروژه جان‌پناه در این پل تأکید کرد.

اکنون چهار سال پس از اجرای طرح جان‌پناه در پل تاریخی سی و سه پل، اداره میراث فرهنگی و گردشگری اصفهان برغم نگرانی‌ها و تردید برخی فعالان میراث فرهنگی و کارشناسان درباره این پروژه با همکاری سازمان عمران شهرداری اصفهان در حال حصار کشی در بخش‌هایی از پل به منظور ایمنی گردشگران است. حالا هفده دهانه از یال جنوب شرقی پل خواجو به منظور نصب جان‌پناه در دهانه‌های بالایی پل به محیط کارگاهی تبدیل شده تا قسمت‌هایی از آن‌که امکان سقوط افراد در آن محل‌ها وجود دارد ایمن شود و پشت هر ستون یک میله با سیم بکسل نصب و از طرفی کف، پی‌ها و جداره‌ها به‌ویژه قلوه‌گاه‌های پل بازسازی شود.

پیش‌تر علیرضا ایزدی مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی اصفهان به رسانه‌ها گفته بود که طرح جان پناه در پل خواجو، کمترین آسیب بصری را خواهد داشت و جان افراد و گردشگران نیز به خطر نمی‌افتد.

جان پناه در پل خواجو یک پدیده نو است و پیشینه تاریخی ندارد

در همین پیوند علیرضا جعفری زند، پژوهشگر تاریخ و باستان‌شناس اصفهانی  می‌گوید: در طول تاریخ هیچگاه جان پناهی به این شکل روی پل‌های تاریخی وجود نداشته و در مدت حدود ۴۰۰ سال که از روی پل خواجو رفت و آمد می‌شده و اتفاقی هم رخ نمی‌داده‌است.

او با بیان اینکه جان‌پناه یک پدیده نو است که پیش‌تر نیز در پل تاریخی سی و سه پل اصفهان و با کابل کشی اجرا شده، در خصوص جان‌پناه چوبی در قسمت شاه‌نشین پل خواجو خاطرنشان می‌کند: قسمت شاه‌نشین پل از ابتدا این جان‌پناه را داشت، زیرا اصلاً برای نشستن طراحی شده بود و شاه عباس دوم و همراهان او برای مراسم جشن آب‌پاشان که در تیرماه برگزار می‌شد و امثال این جشن‌ها در این قسمت پل حضور می‌یافتند، اما خود پل خواجو در طول تاریخ هرگز جان پناه نداشته است.

این پژوهشگر تاریخ و باستان شناس می‌افزاید: جان‌پناه یک پدیده نو است و زمانی‌که میراث فرهنگی خواست این طرح را در سی و سه پل اجرا کند مخالفت کردیم که اجرا نشود، اما در پاسخ گفتند از کابل‌های بی رنگ استفاده می‌شود که دیده نشود؛ در پل خواجو هم مشابه سی و سه پل تصمیم دارند کابل‌های بی رنگ استفاده کنند.

دخل و تصرف یک بنای تاریخی ثبت شده غیرقانونی است

جعفری زند درباره تأثیر سیم‌کشی‌ها بر ظاهر و معماری پل خواجو، می‌گوید: دوگانگی اداره میراث فرهنگی را در این زمینه درک نمی‌کنم، زیرا درمورد یک خانه یا یک اثر تاریخی ثبت شده، می‌گویند هر گونه دخل و تصرف در این اثر تاریخی غیر قانونی است و مجازات و حد دارد، اما خود میراث فرهنگی روی اثر تاریخی، چون پل خواجو که میراثی ثبت شده است، دخل و تصرف می‌کند؛ البته می‌دانیم که فشار ارگان‌های دیگری مانند شهرداری و … روی این جریان است و میراث فرهنگی اینجا تسلیم می‌شود. اگرنه میراث فرهنگی خوب می‌داند که دخل و تصرف کردن در یک اثر تاریخی آن‌هم با متریال (مصالح) جدید، غیر قانونی است، طبق همان شرایط ثبت اثر تاریخی که پل خواجو و سی و سه پل ثبت شدند؛ بنابراین درک نمی‌کنم چگونه قانون تحت عنوان اینکه ممکن است افرادی از پل‌ها سقوط کنند، نقص می‌شود در حالی که در طول تاریخ و طی ۴۰۰ سال این پل به همین شکل بوده و اتفاقی هم رخ نمی‌داد، اما در چند سال اخیر...

این باستان شناس و استاد دانشگاه تصریح می‌کند: همه جا این شرایط وجود دارد و در بنا‌هایی که احتمال خطراتی وجود دارد به صورت پیشگیرانه تمهیداتی انجام می‌شود که اتفاقی نیافت، اما اینکه سازه‌ای را به پل‌های تاریخی اضافه می‌کنند در واقع اصالت بنا را از بین می‌برد.

او می‌گوید: در قسمت فوقانی سی و سه پل، بالای دیوار‌های پل، محل عبور و مرور بوده و در آنجا یک جان پناه حدود ۶۰ سانتیمتری به صورت مشبک کاری آجر در قدیم وجود داشته که تا اواخر دوره قاجار هم بود و پس از آن به دلایلی برداشته شد و امروزه کسی بالای پل نمی‌رود، زیرا در‌های ورودی بسته شدند، زیرا فکر می‌کردند آن راهرو باریکی که بالای پل وجود دارد برای عبور و مرور ساخته نشده است. وضعیت اکنون پل خواجو همین است، بخش‌های پل همواره به همین شکل و بدون جان‌پناه بوده و با وجود اینکه همه این سال‌ها که می‌خواستند طرح جان‌پناه را روی پل تاریخی خواجو اجرا کنند، مخالفت کردیم اکنون درحال اجراست.

مهم حفظ ظاهر و شکل اصلی ناپل خواجو است

همچنین محمد حسین ریاحی محقق و پژوهشگر تاریخ و تمدن ایرانی و اسلامی می‌گوید: یکی از مسائلی که همواره در تاریخ و فرهنگ هر کشور به ویژه در حفظ آثار مهم است ظاهر و شکل اصلی بنا است که در جذب بیننده و علاقه‌مندان می‌تواند تأثیر گذار باشد.

او ادامه می‌دهد: پل‌های تاریخی اصفهان به ویژه پل خواجو که قدمت آن به دوره شاه عباس دوم و بیش از ۳۵۰ سال پیش می‌رسد به عنوان یک اثر فاخر بین پل‌های تاریخی ایران می‌درخشد. این پل در ادوار مختلف محل رفت و آمد و مورد توجه مردم بود؛ مسیر ارتباطی بوده بین اصفهان و بزرگترین مزارات این شهر یعنی تخت فولاد و مردم از این طریق به آن سمت رودخانه می‌رفتند و در دوره‌ای نیز وسایل نقلیه از روی پل خواجو تردد می‌کرد که متوقف شد، زیرا به استحکام و زیبایی بنا آسیب می‌زد.

استاد دانشگاه اصفهان خاطرنشان می‌کند: متأسفانه گاهی مشاهده می‌شد که رفتار برخی از عابران جلوه‌های زیبای این بنای تاریخی را مخدوش می‌کرد، مانند یادگاری نویسی با اسپری و … که این‌ها زیبایی و ظرافت اثر را تهدید می‌کرد؛ از این رو احساس می‌کنم با توجه به اقتضای زمان لازم است کار‌هایی صورت گیرد که در عین حال که میراث‌های ارزشمند فرهنگی و بنا‌های تاریخی حفظ شود مشکلی برای عابران نیز ایجاد نشود.

ریاحی تصریح می‌کند: بسته به دانش، فرهنگ و سن افراد از جمله کودکان و نوجوانان ممکن است گاهی بی مبالاتی کنند و با توجه به ارتفاعی که وجود دارد از پل به رودخانه سقوط کنند و این مسئله نیز نگرانی‌هایی را به وجود می‌آورد، اما اعتقاد دارم اگر هر کاری قرار است جان‌پناه پل خواجو صورت گیرد باید منطبق با حفظ سازه، نما، استحکام پل و عدم خدشه به بنا باشد و در عین حال حفظ جان و امنیت عبور و مرور نیز تضمین شود.

پژوهشگر تاریخ و تمدن ایرانی و اسلامی با اشاره به اینکه پل خواجوو پله‌های آن در سال‌های گذشته نیز مرمت و ترمیم داشته، خاطرنشان می‌کند: همه این موارد درخصوص پل خواجو باید با هم لحاظ شود، زیرا امروزه برای حفظ آثار و بنا‌های تاریخی شیوه‌ها و روش‌های مختلفی وجود دارد که بدون اینکه به شاکله پل خدشه‌ای وارد شود می‌توان امنیت افراد را نیز تضمین کرد.

ریاحی می‌گوید: باید دیدگاه صاحب نظران، دست اندرکاران اجرا، مرمتگران و کارشناسان در حفظ امنیت آثار تاریخی و مردم بررسی شود و یک اجماعی را بوجود بیاورد که همه جنبه‌ها را درخصوص جان‌پناه پل خواجو در نظر گیرد.

این استاد دانشگاه با بیان اینکه راه‌کار‌هایی وجود دارد که زیبایی و ظرافت پل را تضمین کند، خاطرنشان می‌کند: حفظ بنا، قلوه‌گاه‌های پل، مصالح و آجر و زیبایی و ظرافت اثر باید مورد توجه باشد؛ معتقدم بهترین شیوه باید با یک اتفاق نظر جمعی کارشناسی به وجود آید تا از هرگونه مخاطره در بحث امنیت جلوگیری و البته زیبایی بنای ارزشمند و فاخر خواجو را که از نادر پل‌های ایران است، حفظ کند.

منبع: مهر