رشد جایگاه ایران طی سال‌های اخیر در زمینه تولید علم

سیداحمد فاضل‌زاده در آیین افتتاحیه این اجلاس که در محل مؤسسه استنادی و پایش علم و فناوری جهان اسلام (ISC) در حال برگزاری است، گفت: مقام معظم رهبری در جمع دانشگاهیان و نخبگان فرمودند "نباید به این سطح از پیشرفت علمی بسنده کرد و باید در گام دوم انقلاب به رسیدن به نقطه اوج اندیشید"؛ لذا بی‌شک جامعه علمی و فناوری کشور خود را بعنوان یکی از مخاطبان اصلی فرمان معظم له در سال ۱۴۰۲ تحت عنوان «مهار تورم، رشد تولید» می‌دانند و انشاالله تحقق آن را از مسیر تقویت و افزایش تولید علم و فناوری در زیست بوم اقتصاد دانش بنیان دنبال خواهند کرد.

او گفت: علم و فناوری پیشران توسعه پایدار کشور است و توسعه علم و فناوری، خود در گرو پژوهش اصیل، نوآورانه و پیشرو است. مؤسسه استنادی و پایش علم و فناوری جهان اسلام (ISC) سه دهه نخست از عمر پربار خود را صرف پشتیبانی از امر پژوهش در ایران کرده است. ارائه خدمات گوناگون به جامعه علمی شامل تأمین نیاز‌های اطلاعاتی، اعتبارسنجی برونداد‌های پژوهشی و سنجش عملکرد و رتبه بندی دانشگاه‌های ایران و کشور‌های اسلامی از این جمله است.

رئیس ISC در ادامه گفت: موسسه ISC سومین سامانه استنادی جهان پس از WoS و Scopus به شمار میرود و سنجش و پایش مستمر برونداد‌های علمی و فناوری دانشگاهها، مؤسسات پژوهشی و پارک‌های علم و فناوری جمهوری اسلامی ایران و دیگر کشور‌های اسلامی را که از بایسته‌های سیاستگذاری و برنامهریزی آگاهانه و پایدار در حوزه علم و فناوری است وجهه همت خود قرار داده است.

فاضل‌زاده گفت: اکنون به مدد شواهد برآمده از تحلیل‌های گسترده علم سنجی، می‌دانیم که در دهه‌های اخیر، وضعیت علمی ایران در جهان و کشور‌های اسلامی بهبود چشمگیری داشته است. ایران در سال ۲۰۲۲ در میان کشور‌های جهان به رتبه (۱۵) و (۱۷) بر اساس دو پایگاه Scopus و WoS دست یافت که نسبت به سال‌های قبل بهبود نشان می‌دهد.

او گفت: خوشبختانه در سال ۲۰۲۲، (۱۹) درصد از پژوهشگران جهان اسلام و (۱۸) درصد از برونداد‌های پژوهشی جهان اسلام به ایران تعلق داشته است. حضور چشمگیر دانشمندان از ایران در جمع نویسندگان پراستناد، نویدبخش ارتقای رؤیت پذیری علم ایران و زمینهسازی برای مرجعیت علمی بوده است.

رئیس ISC گفت: ایران در سال‌های ۲۰۱۷ تا ۲۰۲۰ در میان کشور‌های جهان اسلام رتبه نخست و در سال‌های ۲۰۲۱ و ۲۰۲۲ رتبه دوم را پس از کشور ترکیه به لحاظ شمار آثار علمی از آن خود کرده است. چنانچه تمهیدات ویژه‌ای اندیشیده نشود با توجه به سرمایه گذاری‌های بالا و شتاب گرفتن بسیاری از کشور‌های جهان، بویژه بعضی از رقبای منطقه‌ای، ارتقا و حتی حفظ این جایگاه امکان پذیر نیست.

فاضل‌زاده گفت: اکنون، مؤسسه ISC در دهه چهارم از حیات خود با حمایت‌های مدبرانه مقام عالی وزارت، استاد دکتر زلفی گل، نقشی بی بدیل و یگانه را به عنوان مرجع علمسنجی و اعتبارسنجی برونداد‌های پژوهشی ایران و کشور‌های اسلامی ایفا میکند و مأموریت‌های مهمی را برای پشتیبانی از توسعه علمی و فناوری کشور در چشمانداز خود قرار داده است.

او گفت: اهم این مأموریت‌ها عبارت از کمک به استقرار نظام نوآوری ایران با طراحی و راه‌اندازی سکو‌های علم و فناوری، کمک به دیپلماسی علمی و تحقق مرجعیت علمی کشور، پایش علم، فناوری و نوآوری و ترسیم نقشه علمی کشور، تأمین نیاز‌های اطلاعات علمی و زیرساخت‌های فنی به منظور ارتقای ساختار، کیفیت دسترسی و همچنین حفظ و ارتقای اصول اخلاق علمی است.

رئیس ISC گفت: سرآغاز این مأموریت‌های نو، راه‌اندازی دو سکوی «نظام ایده‌ها و نیازها» یا به اختصار «نان» و درگاه «آشنایی با نخبگان و آینده سازان» یا به اختصار «دانا»، ابداع و تخصیص شناسه ISC-ID، راهاندازی خدمات شناسایی و ارزیابی «سرآمدان علم و فناوری و دیپلماسی علمی»، اعطای جایزه ملی و بین المللی ISC و تحلیل بهره وری و اقتصادی تولید علم در کشور بوده است.

او گفت: ISC برنامه‌های متعدد دیگری را در چشم انداز خدمات خود به جامعه علمی و فناوری قرار داده است که نمون‌های از محور‌های اساسی این برنامه‌ها شامل طراحی سامانه‌هایی برای سنجش کیفیت و اعتبارسنجی محتوایی علم و ارزیابی آن‌ها در پرتو اولویت‌ها و چالش‌های اساسی کشور، بهره گیری از فناوری‌های نوین به ویژه هوش مصنوعی در ارتقای خدمات سامانه‌ها، ایجاد سامانه یکپارچه و متمرکز نشریات علمی جهان اسلام، ارائه خدمات مدیریت دانش به ویژه طراحی نقشه‌های دانش ضمنی از پژوهشگران و دانشمندان، طراحی سامانه‌هایی برای نیل به چشم انداز علم آزاد از جمله طراحی مخازن دسترسی آزاد از داده‌های پژوهشی، سنجش ارزش و کیفیت استنادی پژوهش‌ها است.

فاضل‌زاده گفت: همچنین این مؤسسه، در مسیر پشتیبانی از توسعه علمی کشور، رسالت‌ها، مأموریت‌ها و برنامه‌های پژوهشی خود را به نحوی تنظیم کرده است که بتواند راهکار‌هایی را برای چالش‌های اساسی مرتبط با رسالت‌های خود به جامعه علمی عرضه کند. از جمله این موارد می‌توان به سنجش عملکرد آموزش عالی در راستای اولویت‌های پژوهشی، حل مسائل اساسی کشور و ارزش‌های تمدن ایرانی-اسلامی، استانداردسازی روششناسی اعتبارسنجی برونداد‌های پژوهشی و سنجش عملکرد دانشگاهها، کاهش غلبه کمیگرایی بر ارزیابی پژوهش و لزوم تلفیق آن با رویکرد کیفی و محتوا محور به منظور دستیابی به ارزیابی‌های دقیقتر، رصد تحولات اساسی دنیای علم و اطلاعات (مانند توسعه کاربرد هوش مصنوعی، علم آزاد، سیاست‌های دسترسی آزاد، و ...) به منظور اتخاذ تدابیری برای بهره برداری از این دستاورد‌ها و کاهش پیامد‌های منفی آن‌ها برای نظام علمی کشور، مقابله با پیامد‌های تحریم‌های اطلاعاتی و علمی برای فعالیت‌های پژوهشی و ارتباطات علمی، توانمندسازی جامعه علمی کشور‌های اسلامی از طریق ارتقای سواد اطلاعات علمی، سنجش و ارزیابی دانش بومی، (به ویژه در حوزه علوم انسانی، هنر و علوم اجتماعی) آینده پژوهی و آینده نگاری توسعه علمی کشور اشاره کرد.

او گفت: سرآغاز این مأموریت‌های نو، راهاندازی دو سکوی «نظام ایده‌ها و نیازها» یا به اختصار «نان» و درگاه «آشنایی با نخبگان و آیندهسازان» یا به اختصار «دانا»، ابداع و تخصیص شناسه ISC-ID، راه‌ندازی خدمات شناسایی و ارزیابی «سرآمدان علم و فناوری و دیپلماسی علمی»، اعطای جایزه ملی و بین المللی ISC و تحلیل بهرهوری کمی، کیفی و اقتصادی تولید علم در کشور بوده است.

فاضل‌زاده گفت: امروز مفتخریم که با رونمایی از درگاه «آشنایی با نخبگان و آیندهسازان» - «دانا»، زیرساخت مناسب برای برقراری ارتباطات علمی- اجتماعی را برای حداقل یک میلیون ایرانی پژوهشگر و دانشجو در داخل و خارج کشور و قریب به پنج میلیون مخاطب در سطح کشور‌های اسلامی مهیا نماییم و اقدامی عملی در راستای شعار سال ۱۴۰۲ برداریم.

او گفت: مؤسسه ISC، دستیابی به این سطح از توسعه و همچنین بالندگی خود در آینده را، مرهون همیاری و هم‌اندیشی و بازخورد‌های سازنده جامعه علمی و فناوری میداند. برای ارتقای مؤسسه و افزایش سطحی کمی و کیفی خدمات، بار دیگر دست یاری به سوی دانشگاه‌ها و موسسات پژوهشی و فناوری کشور دراز میکنیم و امید داریم که همچنان با نظرات دلسوزانه و پیشنهاد‌های نوآورانه، ما را در تحقق رسالت‌های خود که همانا پشتیبانی از علم و فناوری کشور و ارتقای کیفیت اطلاعات علمی است یاری دهند.

رئیس ISC گفت: بیشک اعتبار و جایگاه کنونی درخت تنومند موسسه ISC در سطح ملی و بین‌المللی که نهال آن سه دهه قبل توسط استاد دکتر جعفر مهراد کاشته شد، مدیون زحمات و تلاش‌های شبانهروزی ایشان و همکارانشان بوده است. این باقیات صالحات در کارنامه علمی ایشان ماندگار خواهد بود.

او گفت: از دانشمند فرهیخته دکتر زلفیگل وزیر علوم، تحقیقات و فناوری، معاونان ایشان در وزارتخانه، دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی، نماینده، ولی فقیه در استان فارس و امام جمعه شیراز، استاندار و نمایندگان مردم شریف استان در مجلس شورای اسلامی بابت حمایت‌ها و همفکری‌های بیدریغ ایشان و از رؤسای دانشگاهها، مؤسسات پژوهشی و پارک‌های علم و فناوری کشور بخاطر تعامل سازنده با این مؤسسه تشکر می‌کنم؛ بنابراین گزارش، در حاشیه آیین افتتاحیه اجلاس "رؤسایی دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی، پژوهشی و فناوری" درگاه آشنایی با نخبگان و آینده‌سازان (دانا) شد و بخشی از سامانه سکو‌های علم وفناوری کشور افتتاح شد.

همچنین پس از این مراسم، نمایشگاه فناوری افتتاح و محصولات فناورانه پارک علم و فناوری فارس و دانشگاه‌های شیراز و شرکت‌های دانش‌بنیان ارائه شد.