گیاهان خوراکی، سوغات بهارانه طبیعت لرستان

لرستان سرزمینی بهره‌مند از مواهب گوناگون طبیعی است و از هر منظر جلوه‌ها و جذابیت‌های طبیعی که می‌نگری در این دیار مصادیق بی بدیلی وجود دارد که ساکنان این استان را از نعمت‌ها و زیبایی‌های منحصر به فرد برخوردار کرده و در این میان یکی از نعمت‌های طبیعی که از دشت و صحرا راهی سفره‌های پربرکت مردم شده است گیاهان خوراکی هستند که با طعم و عطر دلنشین خود مردمان این پهنه زیبایی‌ها را ارتزاق می‌کنند.

لرستان یکی از استان‌های زاگرس نشین است که در کنار دیگر استان‌های همجوار خود با بهره مندی از طبیعتی چهار فصل و موقعیت جغرافیایی منحصر به فرد از تنوع زیستی بالایی برخوردار و به همین دلیل از گونه‌های گیاهی متنوعی بهره‌مند است به نحوی که یکهزار و ۷۵۰ گونه گیاهی، اهمیت تنوع زیستی این استان را نشان می‌دهد و این در حالی است که ۳۰۰ نوع از این گیاهان خاصیت غذایی و دارویی دارند.

اکنون که بهار زیبا جلوه دلگشای جذابیت و نعمت‌های خود را بر روی مردم این دیار گشوده و سراسر زیبایی و طراوات را در میان دشت‌ها و کوه‌های این سرزمین پراکنده است تنوع و خواص گیاهان خوراکی و دارویی نیز زبانزد است تا حدی که برخی گونه‌های گیاهی که در رشته کوه‌های این استان رشد می‌کنند از نمونه‌های نادر کشور به شمار می‌روند و مهمترین گیاهان دارویی خودرو در سطح استان شامل کتیرا، موسیر، شیرین‌بیان، آویشن، بابونه، رازیانه، گل گاوزبان، ریواس، کنگر، بومادران، خاکشیر، نسترن‌های وحشی، مریم گلی و گیاهان بهاری شامل کنگر، پاقزان، ریواس، شنگ، انشک، زرشک و قارچ کوهی است.

امسال نیز با بهره مندی از بارش‌های قابل توجه در این استان طبیعت از همان روز‌های نخست بهاری آغوش بذل و بخشش خود را بر روی مردم گشوده است و افراد علاوه بر استفاده از دامان طبیعت به منظور آرامش و تفرج به راحتی می‌توانند از غذا‌های طبیعی بهره‌مند شوند تا حدی که برخی نیز اقدام به خشک کردن و نگهداری این گیاهان برای استفاده در دیگر روز‌های سال می‌کنند.

گیاهان خوراکی امسال نیز به شکرانه بارش‌های اخیر روانه بازار و بساط دستفروشان شده است و در بازار شهر نیز می‌توان انواع متنوعی از گیاهان خوراکی را تهیه و تامین کرد که نه تنها افراد زیادی از این غذا‌ها در فصل بهره مند می‌شوند بلکه منبع درآمد خوبی نیز برای افراد محلی محسوب می‌شود.

طبخ گیاهان خوراکی میان مردم لرستان طرفداران بسیاری دارد و بسیاری از خانواده‌ها ترجیح می‌دهند مهمان سفره سرسبز طبیعت باشند به نحوی که کمتر خانه‌ای در لرستان وجود دارد که بقیه را مهمان وعده‌ای از طعم و بوی عطرآگین غذا‌های بهاری نکند.

این روز‌ها در حالیکه آخرین روز‌های ماه مبارک رمضان سپری می‌شود، زمان پخت و آراستن سفره‌های دیار لرستان با غذا‌ها و گیاهان بهاری فرا رسیده است و کدبانو‌های لر با خرید گیاهان خوراکی بهاری مشغول هنرنمایی و آراستن سفره‌های مهمان نوازی و تهیه غذا‌های سالم طبیعی برای خانواده‌های خود هستند و با طبخ این غذا‌ها سنت "کاسم سا" نیز در بسیاری محلات در حال انجام است.

در این گزارش تعدادی از گیاهان خوراکی بهاری طبیعت لرستان و خواص و مصارف آنها برشمرده می‌شود.

گیاهان خوراکی سوغات بهارانه طبیعت لرستان

کنگر
کنگر یکی از گیاهان خوراکی پر طرفدار در این به صورت خودرو و متعلق به خانواده کاسنی است، ساقه این گیاه ضخیم، ساده یا منشعب و با شاخه‌های کم، کوتاه و بصورت دیهیم است، برگ کنگر پهن، چرمی، محکم، با رگبرگ‌های ضخیم و برجسته و مشبک، کم و بیش شامل بریدگی‌های عمیق است که قطعات آن در حاشیه بر روی ساقه و بالایی‌ها در برگیرنده کپه و بلندتر از آن می‌باشند، این گیاه به عنوان سبزی مصرف می‌شود که برای دستگاه گوارش مقوی است، به هضم مواد غذایی کمک و پوست را در برابر سرطان محافظت می‌کند.

عصاره برگ و ریشه کنگر برای جلوگیری از رسوب چربی در جدار رگ‌ها مفید و در درمان یرقان، سوء هاضمه، احساس ناراحتی در معده، نفخ، بی اشتهایی، تهوع، اسهال خفیف یا یبوست، نارسایی کبد، دفع مزمن آلبومین و کم خونی بعد از جراحی موثر است و از کبد در برابر سموم شیمیایی محافظت می‌کند.

گیاه کنگر ضدعفونی‌کننده، اشتهاآور، تب‌بر و هضم‌کننده غذا است، این گیاه و به‌خصوص برگ آن ادرارآور و نیروبخش است و در ضمن قلب را نیز تقویت می‌کند، جهت درمان زخم‌های ناشی از سوختگی که عفونی شده‌اند، مخلوط خاکستر گل‌های کنگر با شیر و خامه نیز استفاده می‌شود.

قارچ کوهی

قارچ کوهی یکی دیگر از محصولات بهاری لرستان است که سرشار از پروتئین می‌باشد و در دوره زمانی آخر فروردین تا پایان اردیبهشت در کوه‌ها می‌روید.

اهالی لرستان معتقدند در روز‌های بارانی هنگامی که رعد و برق رخ می‌دهد قارچ‌ها به صورت یکباره از زمین بیرون می‌آیند و آفتاب پس از باران آن‌ها را رشد می‌دهد.

قارچ استخوان‌ها را تقویت، خستگی را رفع و کمبود ویتامین D را جبران می‌نماید، معمولا قارچ را بایستی فقط به صورت پخته میل کرد، چون قارچ‌ها آلوده به موادی هستند که تنها در اثر پختن از بین می‌روند ولی قارچ‌هایی را که در واحد‌های صنعتی تولید می‌شوند، می‌توان بدون هیچ مشکلی پس از تمیز کردن مصرف کرد.

گیاهان خوراکی سوغات بهارانه طبیعت لرستان

شِنگ
شِنگ گیاه خوراکی- دارویی است که جهت تنظیم فشارخون و پایین آوردن چربی خون و سنگ کلیه استفاده و علاوه بر خام خوری، تمام پیکره گیاه به صورت چای مصرف می‌شود.

ریواس
ریواس یکی دیگر از گیاهان بهاری دشت‌های لرستان است که گیاهی چند ساله به ارتفاع تا یک متر، رنگ ساقه‌های آن سبز همراه با خال‌های قرمز و بنفش است که بسیار آبدار و ترش می‌باشد و بیشتر برای تهیه کمپوت و مربا از آن استفاده می‌شود.

ریواس غنی از فیبر، پروتئین، کربوهیدرات، قند، ویتامین A، B، C؛ و موادمعدنی سدیم، پتاسیم و کلسیم است، این گیاه ملین و مسهل است و عصاره آن را به عنوان داروی ضد یبوست، خصوصا برای کودکان مصرف می‌کنند.

یکی از مهمترین خواص برگ‌های ریواس آن است که لوزالمعده را وادار به ترشح انسولین کرده و قندخون را کاهش می‌دهد لذا، برای مبتلایان به قندخون نیز سودمند است.

جهت خفقان، سردرد، یرقان و درد کلیه و رحم موثر است و نوشیدن شربت ریواس برای درمان کم‌خونی و بی‌اشت‌هایی به دلیل وجود مقداری آهن مناسب و تقویت‌کننده خوبی است، خوردن ریواس برای درمان سرطان، هموروئید، وسواس و طاعون مفید است و خاصیت خونسازی دارد، جویدن ساقه ریواس دندان‌ها را سفید و گذاشتن آب برگ ریواس بر سر از سفید شدن مو‌ها جلوگیری می‌کند.

برای درمان جوش و آکنه، آب ریواس و آرد جو را مخلوط نموده، بر محل ضماد می‌کنند، برای درمان قانقاریا، چند ساقه ریواس را خرد کرده و بعد از جوشاندن به مدت سه روز، روزانه ۲ ساعت آنرا بر محل زخم قانقاریا ضماد کنید.

انشک

انشک یکی دیگر از گیاهان بومی لرستان به صورت برگ‎‌های جوان قبل از گل دهی و خام به عنوان سبزی، همراه غذا و همچنین به صورت ریز شده در دوغ مصرف می ‎شود.

خشک شده برگ‌ها به عنوان چاشنی غذا استفاده می ‎شود، این گیاه طبیعت گرمی دارد و افراد بومی منطقه لرستان برای درمان سرماخوردگی ها، درد‌های مفصلی و رماتیسمی از آن استفاده می‎ کنند.

بُن سرخ
بُن سرخ گیاهی دارویی جهت درمان ناراحتی‌های کلیوی به خصوص دفع سنگ کلیه و تسکین درد‌های گوارش و روماتیسمی به صورت دم شده کاربرد دارد، این گیاه دارویی به صورت آش، همراه با برنج برای درمان سرماخوردگی نیز مصرف می‌شود.

گیاهان خوراکی سوغات بهارانه طبیعت لرستان

زرشک
زرشک برای درمان کم اشتهایی موثر است و همچنین پماد آن برای جوش خوردن استخوان شکسته مصرف می‌شود، پوست، ریشه و ساقه این گیاه خاصیت درمانی دارد، ریشه و ساقه این گیاه زرد رنگ است و اروپایی‌ها و مردم آمریکای شمالی برای رنگ آمیزی لباس از آن استفاده می‌کردند، اما ترکیبات موجود در پوست زرشک، آن را به یک گیاه درمانی تبدیل کرده است.

زرشک سبب تحریک بخش‌هایی از سیستم ایمنی بدن می‌شود که برای پی بردن به این اثر، قطره‌ای زرشک را روی زبان خود بگذارید، خواهید دید دهان شما آبکی می‌شود که به گفته کارشناسان طب گیاهی، آبکی شدن دهان سبب می‌شود بدن بتواند با عفونت مبارزه کند.

زرشک در درمان عفونت‌های گلو، مجاری ادراری، مجاری معده ای- روده ای، ریه ها، عفونت‌های مخمری و اسهال نیز موثر است.

همچنین غذا‌های محلی دیگری نیز با گیاهان بهاری در لرستان تهیه می‌شود که یکی از آنها نوعی خوراک با تره‌های محلی است که در این غذا چند نوع سبزی کوهی مانند پاقزان و تره شیرینه، تره خار و چند نوع دیگر که پایه‌های کوتاهی دارند را با هم ترکیب کرده و بعد از خُرد کردن و پختن، با گوشت چرخ کرده و پیازداغ آماده می‌کنند.

اما نکته قابل توجه این که اگرچه لرستان بهره‌مند از نعمت‌های طبیعی فراوانی است و گیاهان خوراکی در این ایام زیبنده طبیعت بخشنده این دیار شده است، اما بنابر تاکید کارشناسان و متخصصان چیدن و بهره برداری بی رویه از این گیاهان ممکن است باعث ریشه کنی و تخریب این گونه‌های گیاهی شود در حالیکه باید به خاطر داشته باشیم ما امانتدار نسل‌های بعدی هستیم و باید این امکان را فراهم کرد تا استفاده از نعمت‌های الهی برای آیندگان وجود داشته باشد.