باشگاه خبرنگاران جوان - طی هفته گذشته در برخی از روز‌ها شاهد بیشترین میزان ورود ریزگرد‌ها به استان کرمانشاه بودیم که در برخی ساعات به مرز شرایط بسیار ناسالام و حتی خطرناک نیز رسید که موجب شد دانشگاه علوم پزشکی نسبت به تردد برخی گروه‌های سنی از جمله سالمندان، کودکان و کسانی که دارای بیماری‌های قلبی ریوی هستند؛ اطلاعیه هشدار آمیز صادر کند.

پدیده ریزگرد و یا گرد و غبار که طی سال‌های اخیر گریبان کشور را گرفته و هم اکنون به یک بحران زیست محیطی تبدیل شده است در استان کرمانشاه نیز وجود دارد.

بنا بر اعلام کارشناسان کانون اصلی ریزگرد‌های استان کرمانشاه در خارج از مرز‌های ایران قرار دارد با این وجود برخی از تالاب و سراب‌های موجود استان نیز مستعد تبدیل شدن به کانون ریزگرد هستند که باید مسوولان نسبت به شناسایی و جلوگیری از خشک شدن آنها اقدام کنند.

برخی از تحلیلگران محیط زیست سدسازی بی‌رویه و به دنبال آن خشکی رودخانه‌ها و تالاب‌ها، از بین بردن پوشش گیاهی و قلع و قمع جنگل‌های بلوط زاگرس برای پروژه‌های مختلف صنعتی، توسعهٔ شهر‌ها یا ایجاد مزرعه‌های کشاورزی را از دلایل بروز بحران ریزگرد‌ها در ایران و در استان کرمانشاه دانسته‌اند.

فعالیت‌های سدسازی و تخریب محیط زیست در منطقه تنها منحصر به ایران نمی‌شود و رقابت بر سر کنترل منابع آبی سبب شده تا کشور‌های دیگر مانند عراق، سوریه و بویژه ترکیه نیز دست به سدسازی‌های بی‌رویه‌ای بزنند که تعادل اکوسیستم را در منطقهٔ میان این چهار کشور به هم زده و موجب ایجاد کانون‌های ریزگرد در آنها شده است.

سرپل ذهاب و قصرشیرین دارای بیشترین فراوانی گرد و غبار

پژوهشی از سوی محمدرضا همزه‌ای، محمدحسین بابایی و عبدالحمید پاپ زن در یک بازه زمانی ۱۶ ساله مربوط به ۱۴ ایستگاه هواشناسی سراسر استان کرمانشاه نشان می‌دهد که شهرستان‌های نوار غربی استان کرمانشاه یعنی سرپل ذهاب، قصرشیرین، پاوه، گیلان‌غرب و ثلاث باباجانی به ترتیب با مجموع ۱۳۳۳، ۱۳۰۱، ۱۱۰۳، ۱۰۴۷ و ۱۰۰۱ روز در سال، بیشترین فراوانی گرد و غبار و سنقر و هرسین با ۵۴۴ و ۵۳۲ روز در سال کمترین فراوانی گرد و غبار را دارند.

در مجموع و طی این بازه ۱۶ ساله ۱۲ هزار و ۱۶۳ روز همراه با گرد و غبار در شهرستان‌های استان کرمانشاه مشاهده شده و هر شهرستان به‌طور میانگین دست‌کم ۲.۴۸ روز در سال با گرد و غبار مواجه بوده است.

بر اساس این پژوهش پهنه‌بندی گرد و غبار برای ایستگاه‌های مطالعه‌شده نشان داد از نظر فراوانی سالیانه طوفان‌های گرد و غبار معلق در هوا، این ایستگاه‌ها در سه دسته خیلی شدید، شدید و متوسط قرار می‌گیرند.

در دسته خیلی شدید شهرستان‌های سرپل ذهاب، قصر شیرین، پاوه، گیلان‌غرب و ثلاث باباجانی قرار می‌گیرند و در دسته شدید شهرستان‌های کرمانشاه، جوانرود، روانسر، دالاهو و اسلام‌آباد قرار دارند و در دسته متوسط شهرستان‌های صحنه، کنگاور، سنقر و هرسین قرار می‌گیرند.

نتایج این پژوهش حاکیست باید این واقعیت را پذیرفت که همچنان پدیده گرد و غبار را تجربه خواهیم کرد و فقط زمانی کاهش خواهد یافت که زمین دوباره رطوبت مناسب جذب کند و بارندگی مؤثری در بخش‌های غربی خاورمیانه از جمله عراق، عربستان، کویت و ایران روی دهد و هورالعظیم دوباره همانند گذشته پرآب و کار کاشتن درختان (کمربند سبز) هرچه سریع‌تر آغاز شود؛ زیرا هم گرد و خاک را جذب می‌کند و هم وجود جنگل‌های دست‌کاشت در مناطق بیابانی نیز موجب تثبیت شن‌های روان، ایجاد تعادل اکولوژیکی و حفاظت از منابع آب و خاک مناطق زیر پوشش می‌شود.

گرد وغبار یک معضل زیست محیطی در کرمانشاه

مدیرکل حفاظت محیط زیست استان کرمانشاه می‌گوید: ریزگرد‌ها همه‌ساله خسارات زیادی را به محیط و سلامت انسان‌ها وارد می‌کند و این پدیده یکی از مشکلات جدی زیست محیطی در جهان امروز به شمار می‌آید که طی سال‌های اخیر توجه جوامع جهانی را به خود جلب کرده است.

سعید دزفولی نژاد از گرد و غبار که معمولا در نیمه اول سال نمود بیشتری دارد به عنوان یکی از معضلات محیط زیست استان کرمانشاه یاد کرد و افزود: کانون اصلی گرد و غباری که کرمانشاه را تحت تاثیر قرار می‌دهد خارج از مرز‌های کشور بوده و در حال حاضر هیچ کانونی از ریزگرد‌ها در داخل استان وجود ندارد.

ثبت ۴۸ روز هوای ناسالم در استان کرمانشاه؛ کنگاور پیشتاز است

وی با بیان اینکه استان کرمانشاه سال گذشته ۴۸ روز هوای ناسالم را تجربه کرد که در مقایسه با سال قبل از آن افزایش یافته است گفت: از مجموع این ۴۸ روز هوای ناسالم، استان ۴۴ روز هوای هشدار و چهار روز را هوای اضطرار (بحرانی) داشته است و این در حالیست که این آمار در سال قبل از آن (۱۴۰۲) تنها ۴۳ روز بود.

وی منشاء بیشترین آلودگی هوای استان کرمانشاه را گرد و غبار و ریزگرد‌ها دانست و افزود: گرد و غبار منطقه منشاء خارجی داشته و به طور معمول از بهمن ماه آغاز و تا اواخر تیرماه تداوم دارد.

مدیرکل حفاظت محیط زیست کرمانشاه یادآور شد: از مجموع ۶ شهرستانی که در استان دارای مرکز سنجش آلودگی هوا هستند ایستگاه کنگاور (شرق استان) با ۴۸ روز هشدار بیشترین تعداد روز‌های ناسالم را در استان به خود اختصاص داده است که نزدیک بودن به منابع گرد و غبار مرکز کشور که منشاء داخلی نیز دارد از بیشترین دلایل آن است.

دزفولی‌نژاد افزود: پس از آن، کرمانشاه با ۱۸ روز، سرپل ذهاب و پاوه با ۱۵، قصرشیرین با ۱۳ و اسلام آباد با هفت روز ناسالم در رده‌های بعدی قرار دارد.

وجود ۹ ایستگاه سنجش هوا در استان کرمانشاه

وی با بیان اینکه هم اکنون ۹ ایستگاه سنجش هوا در استان کرمانشاه وجود دارد، توضیح داد که از این تعداد چهار ایستگاه در شهر کرمانشاه و بقیه در شهر‌های اسلام آباد، قصرشیرین، پاوه، سرپل ذهاب و کنگاور مستقر است.

دزفولی‌نژاد با بیان اینکه هیچ کانون ریزگردی در استان کرمانشاه وجود ندارد یادآور شد: بررسی صورت گرفته نشان می‌دهد منشاء گرد و غبار‌های استان کرمانشاه مربوط به خارج از کشور و عمدتا کشور‌های عراق، سوریه و عربستان است.

مدیرکل حفاظت محیط زیست کرمانشاه ادامه داد: بیشترین دلیل ناسالم بودن هوای استان مربوط به ریزگرد‌ها با منشا خارج از کشور است که طی سال‌های اخیر باتوجه به افزایش بارندگی در کانون ریزگرد‌های کشور‌های همسایه، میزان گرد و خاک ورودی به آسمان استان نیز کاهش یافته است.

هر هکتار جنگل کاری ۶۲ تن گرد و غبار را در خود جذب می‌کند

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان کرمانشاه معتقد است: هرچند طی سال‌های پربارش که تراکم علفزار‌ها و مراتع افزایش می‌یابد، وقوع پدیده ریزگرد‌ها نیز به نسبت کمتر می‌شود، اما در هیچ سالی استان کرمانشاه از آسیب و خسارت جبران ناپذیر این پدیده در امان نبوده است.

پیمان باباپیری افزود: استان کرمانشاه در پیشانی و جبهه مقدم دریافت گرد و غبار از مناطق خشک و بیابانی منطقه قرار دارد و در بیشتر مواقع، این استان از ریزگرد‌های ناشی از بیابان‌ها و کانون‌های تولید گرد و غبار کشور‌های منطقه بی‌نصیب نمی‌ماند.

وی افزود: شرایط منابع طبیعی و آبخیز‌ها به گونه‌ای است که اگر طبیعت به حال خودش رها شود به واسطه وجود پوشش گیاهی و میزان رطوبتی که ناشی از این پوشش در هوا تولید می‌شود و میزان رطوبتی که در خاک وجود دارد، امکان استقرار پوشش گیاهی و انسجام ساختمان خاک را به همراه دارد و منجر به جلوگیری از بسیاری از آلودگی‌ها می‌شود.

باباپیری تاکید کرد: پوشش گیاهی با جذب گرد و غبار موجود در هوا از مهمترین راهکار‌های کاهش ریزگرد‌ها و غبار است و مانند دژی محکم بر سر راه ریزگر‌ها و طوفان‌ها قرار گرفته و منجر به نشست آن می‌شود از اینرو اجرای پوشش گیاهی برای جلوگیری از ایجاد چشمه‌های گردوغبار از اهمیت فراوانی برخوردار است.

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری کرمانشاه تصریح کرد: در حوزه منابع طبیعی آنچه می‌توان برای جلوگیری از ایجاد این چشمه‌های گرد و غبار انجام داد این است که با استفاده از پوشش گیاهی متناسب کور کنیم تا از بلند شدن گردو غبار جلوگیری شود و در برخی مناطق دیگر نیز با استفاده از پوشش‌های گیاهی از رسوب گذاری آنها اقدام کنیم.

وی با بیان اینکه هر هکتار جنگل کاری ۶۲ تن گرد و غبار را در خود جذب می‌کند یادآور شد: چنانچه در نقاط هدف و با استفاده از پوشش گیاهی کانون‌ها یا چشمه‌های گردو غبار را از بین برده و در مناطق مقصد نیز با استفاده رسوب گذاری جذب کنیم می‌توان قسمت اعظم غبار را کنترل کنیم.

در مطالعه‌هایی که وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی سال ۱۴۰۱ در ۳۳ شهر ایران انجام داد، ۱۵.۸ درصد مرگ و میر ناشی از سکته مغزی، ۱۶.۴۳ درصد ناشی از سرطان ریه، ۱۵.۷ درصد بیماری‌های قلبی، ۱۲.۶۸ درصد بیماری‌های مزمن ریوی و ۱۳.۹۱ درصد مرگ و میر ناشی از ذرات معلق در هوا ثبت شد.

تاثیر مخرب ذرات گرد و غبار بر سلامت مردم به ویژه برای گروه‌های حساس از جمله مادران شیرده یا باردار، کودکان، افراد مسن، بیماران ریوی، قلبی و عروقی، دیالیزی و شیمیایی مساله‌ای اساسی است که نمی‌توان از کنار آن به سادگی گذشت.

بر اساس تحقیق‌هایی که ستاد ملی سیاست‌گذاری و هماهنگی مدیریت پدیده گرد و غبار سازمان حفاظت محیط زیست از ۶ استان مرزی درگیر با ریزگرد ثبت کرده است، توفان‌های گرد و غبار در خوزستان ۳۸.۹ درصد، سیستان و بلوچستان ۲۵.۴ درصد، هرمزگان ۱۲.۸ درصد، کرمانشاه ۱۱ درصد، خراسان جنوبی ۶.۵ درصد و ایلام ۴.۶ درصد خسارت بر منابع زیستی و فعالیت‌های اقتصادی این استان‌ها وارد کرده است.

آثار پدیده گرد و غبار بر محیط زیست انسانی و طبیعت غیرقابل انکار است و تداوم آن سبب کاهش جمعیت گونه‌های جانوری و گیاهی و همچنین منابع آبی می‌شود و روند فرسایش خاک را شتاب می‌بخشد.

همچنین این پدیده در روند فعالیت‌های کشاورزی و صنعتی نیز اختلال ایجاد می‌کند.

منیع:ایرنا