باشگاه خبرنگاران جوان؛ در دل کویر، در کنار رودهایی که دیگر صدای‌شان شنیده نمی‌شود، و در زمین‌هایی که با زحمت و امید سال‌ها کشت شده‌اند، امروز ایستاده‌ایم و یک سؤال بزرگ پیش روی‌مان است: آیا کشاورزی ایران باید همچنان با الگوی گذشته ادامه یابد؟

سال‌هاست گندم و ذرت و برنج را با افتخار کاشته‌ایم، اما آیا امروز هم می‌توانیم همان راه را ادامه دهیم، وقتی سفره‌های آب زیرزمینی تهی شده‌اند، رودها خشک شده‌اند، و آب دیگر برای همه‌چیز نمی‌رسد؟

واقعیت ساده است: ما با بحران آب روبه‌رو هستیم. بحرانی که نه تنها طبیعت ما را تهدید می‌کند، بلکه نان فردای‌مان را هم به خطر می اندازد.

اما در دل این بحران، یک فرصت نهفته: بازطراحی کشاورزی ایران بر اساس اقلیم، آب، و بازار جهانی.

وقت آن رسیده بخشی از زمین‌های کشاورزی‌مان را – نه همه را – به سمت کشت‌های هوشمند، کم‌آب‌بر، صادرات‌محور و پردرآمد ببریم. محصولاتی مثل مارچوبه، زعفران، انار، آلوئه‌ورا، پسته و دیگر گیاهانی که هم با کم‌آبی کنار می‌آیند و هم در بازار جهانی خواهان دارند. 

در این یادداشت به قلم مسعود فرزاد کارشناس کشاوزی، با زبانی ساده و داده‌هایی دقیق، نشان می‌دهیم که چگونه یک تغییر هوشمند در کشت می‌تواند نه تنها منابع آب ایران را نجات دهد، بلکه درآمد کشاورزان را نیز چند برابر کند.

اکنون زمان تصمیم است. نه برای حذف، که برای تغییرِ بخشی از الگو.

نه برای حذف گندم، که برای جایگزینیِ منطقیِ بخشی از زمین‌ها.

نه برای عقب‌نشینی، که برای بازسازی آینده‌ای پایدار.

مسئله اصلی اینجاست:

• گندم یک گیاه پرمصرف در آب است، اما از نظر درآمدی بسیار پایین است.
• در مقابل، محصولاتی مثل مارچوبه، زعفران، پسته، انار، آلوئه‌ورا و انجیر، آب بسیار کمتری مصرف می‌کنند و ارزش صادراتی بالایی دارند.

مقایسه عددی ساده با فرض تخصیص یک میلیون هکتار زمین آبی کشاورزی:

ه: با جایگزینی منطقی و منطقه‌ای تنها بخشی از زمین‌های زیر کشت گندم، می‌توان درآمد کشاورزی را تا بیش از ۱۰ برابر افزایش داد، با مصرف آب کمتر.

مزیت‌های کشت جایگزین در مناطق مختلف

• حاشیه دریاچه ارومیه و خراسان: زعفران، پسته، انار
• اصفهان و مرکزی: مارچوبه، آلوئه‌ورا، انار
• خوزستان: مارچوبه، نیشکر صنعتی کنترل‌شده، گیاهان دارویی
• کمربند کویری (سمنان، یزد، کرمان): زعفران، آلوئه‌ورا، انجیر، پسته

آیا صادرات این محصولات ممکن است؟

بله. اغلب این محصولات در بازار جهانی مشتری دارند:

• مارچوبه: اروپا، چین، آمریکا، ژاپن – به‌ویژه تازه و بسته‌بندی‌شده
• زعفران: کشورهای عربی، هند، اتحادیه اروپا
• پسته و انار: بازارهای جهانی تثبیت‌شده
• آلوئه‌ورا: داروسازی، لوازم آرایشی، تغذیه – به‌ویژه چین و کره
• انجیر: بازار خاص اروپا و خاورمیانه

پیشنهاد اجرایی: طرح کشت ترکیبی صادرات‌محور

• تدوین «نقشه راه منطقه‌ای» برای کشت جایگزین
• آموزش کشاورزان درباره بازار و روش کاشت
• تضمین خرید صادراتی با حمایت دولت و بخش خصوصی
• تخصیص مشوق مالیاتی و بیمه‌ای به کشت‌های کم‌آب‌بر
• سرمایه‌گذاری در بسته‌بندی، فرآوری، و صادرات

جمع‌بندی نهایی: چرا باید تغییر کنیم؟

کشاورزی ایران بر سر دو راهی ایستاده است؛ راهی که سال‌ها با آن پیش آمده‌ایم، امروز دیگر جواب نمی‌دهد. آب کمتر از گذشته است و هزینه‌ها بالاتر رفته، اما در دل این بحران، فرصتی تازه شکل گرفته: بازنگری در الگوی کشت.

این تغییر به معنای حذف گندم نیست، بلکه به معنای انتخاب هوشمندانه‌تر است؛ اینکه بخشی از زمین‌ها را به محصولاتی اختصاص دهیم که آب کمتری می‌خواهند، درآمد بیشتری دارند و در بازار جهانی مشتری جدی پیدا می‌کنند.

اگر این تغییر را امروز آغاز کنیم، هم سفره‌های آب زیرزمینی را حفظ کرده‌ایم، هم سفره مردم را پُرتر. آینده کشاورزی ایران می‌تواند از دل همین تصمیم‌ها ساخته شود — تصمیم‌هایی که نه بر اساس عادت دیروز، بلکه بر پایه نیاز امروز و فردا گرفته می‌شوند.