باشگاه خبرنگاران جوان؛ مریم رضایی - در قلب تاریخی شیراز، حرم مطهر حضرت احمد بن موسی (ع) مشهور به شاهچراغ همچون نگینی درخشان، جلوه‌ای از ایمان، هنر و تاریخ را در خود جای داده است. این آرامگاه که متعلق به فرزند ارشد امام موسی کاظم (ع) و برادر بزرگوار امام رضا (ع) است، نه‌تنها بزرگ‌ترین زیارتگاه مذهبی شیراز، بلکه یکی از شاخص‌ترین مقاصد زیارتی و فرهنگی ایران به‌شمار می‌رود.

حرم شاهچراغ (ع) با معماری باشکوه و تزئیناتی خیره‌کننده از کاشی‌کاری‌های نفیس و آینه‌کاری‌های ظریف، جلوه‌ای بی‌بدیل از هنر اسلامی ـ ایرانی را به نمایش می‌گذارد.

انعکاس نور در هزاران قطعه آینه، فضایی روحانی و چشم‌نواز می‌آفریند که هر زائر و گردشگری را مجذوب خود می‌کند. بسیاری از بازدیدکنندگان داخلی و خارجی، این مکان را یکی از زیباترین اماکن مذهبی ایران می‌دانند.

این بنای فاخر که در سال ۱۳۲۱ خورشیدی در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده، نه‌تنها از نظر جایگاه معنوی، بلکه از منظر معماری نیز اهمیت ویژه‌ای دارد. ساختار کلی حرم برگرفته از سبک آذری است که در دوران ایلخانی رواج داشت؛ سبکی که در آن شکوه و استحکام با ظرافت و زیبایی در هم آمیخته‌اند.

کاشی‌های لاجوردی، خطوط هنرمندانه فارسی و عربی، و آینه‌های رنگین که در جای‌جای حرم به‌کار رفته‌اند، فضایی سرشار از معنویت و زیبایی خلق کرده‌اند؛ فضایی که نه‌فقط برای زیارت، بلکه برای تأمل، آرامش و درک عمیق‌تری از فرهنگ و هنر ایرانی ـ اسلامی، مقصدی بی‌بدیل به‌شمار می‌رود.

اولین گنبد بقعه مطهر حضرت شاهچراغ (ع) در سال ۶۲۳ هـ. ق در زمان اتبکان فارس به دستور امیر مقرب الدین مسعود بن بدرالدین وزیر اتبک ساخته شده است. 

در سال ۷۴۵ هـ. ق در دوران آل مظفر، ملکه تاشی خاتون (مادر شاه ابو اسحاق) گنبد را تعمیرات اساسی می‌نماید. این گنبد هفتاد و دو ترک به عرض نود سانتی متر بوده است. 

در سال ۱۲۳۹ هـ. ق زلزله‌ی شدیدی در شیراز به وقوع می‌پیوندد که باعث فرو ریختن بنا‌های بسیار از جمله گنبد و حرم حضرت شاهچراغ (ع) می‌شود.. 
به دستور حسینعلی میرزا قاجار حاکم فارس، حرم را تعمیر و گنبدی جدید بنا می‌کنند. شکم آن دو متر و نیم جلو آمدگی داشته و بر ساقه اش سورۀ مبارکۀ «طه» مکتوب بوده است. 

در سال ۱۲۴۶ هـ. ق در زمان فتحعلی شاه قاجار، گنبد تعمیر می‌گردد و بر ساقۀ داخلی آن سورۀ مبارکۀ «فتح» با آینه کاری نوشته می‌شود.  در ســــال ۱۲۶۹ هـ. ق زلزله‌ی شــــدیدی در شیراز رخ مـی‌دهد و بــر اثر آن کنبد شکاف بر میدارد که آن را تعمیر می‌کنند. 

در سال ۱۳۴۶ هـ. ق بر اثر مرور زمان شکاف‌های جدید در گنبد ایجاد می‌شود که به پیشنهاد مهندسین، گنبد توسط میله‌های آهن مهار می‌گردد. این شکسته بندی مؤثر واقع نمی‌شود و با بیشتر شدن شکاف‌ها خطر فرو ریختن گنبد، بالقوه زائرین را تهدید می‌کند. 

در سال ۱۳۷۹ هـ. ق گنبد قدیمی برچیده می‌شود و گنبدی با اسکلت فلزی از آهن تهیه و بر روی پایه‌های گنبد سابق کار گذاشته می‌شود. وزن آهـــــن به کار رفته سی و شش تن است که یک دوم وزن گنبد سابق می‌باشد.

گـنبد حرم حضرت شاهچراغ (ع) که یکی از شکیل‌ترین و زیباترین گنبد‌های موجود در دنیاست.

پیش از انقلاب اسلامی کاشی‌های آن کاملاً تخریب شده بود که در زمان تولیــت حضرت آیة الله حاج سیّد محمّد مهدی دستغیب کاشی کاری گنبد حرم مطهّر در اولویت خاص قرار گرفت و ضمن مشورت با بهترین مهندسین شیراز و اساتید دانشگاه و همچنین مهندسین و معماران خبره آستان قدس رضوی پس از مطالعات با توجه به این که اسکلت گنبد از آهن ساخته شده است طرح جدیدی در مورد اتصال کاشی‌ها به بدنه اصلی گنبد به کار گرفته شد.

بدین ترتیب قطعات کاشی کاری شده با استفاده از قالب‌های فلزی و منظور نمودن درز انبساط و انقباض بین قطعات و به کارگیری پیچ و مهره به بدنه اصلی گنبد متصل شد. خوشبختانه پس از رفع موانع بسیار اکنون این گنبد به طرز زیبایی کاشی کاری شده، شکوه و زیبایی خاصی به شهر شیراز داده است. 

سطح گنبد بیش از پانصد متر مربع وسعت دارد. ارتفاع آن ۱۴ متر و حداکثر قطرش ۱۴ متر می‌باشد. ساقه گنبد به ارتفاع ۲.۵ متر و مساحت ۸۰ متر مربع، ارتفاع مقرنس ۱.۲۰ متر و مساحت ۴۰ متر مربع است. طرح کاشی کاری گنبد معرق و در آن رنگ‌های مشکی، کرم، سبز، قهوه‌ای، زرد، سفید، فیروزه‌ای، لاجوردی و طلائی استــفاده شده است و نوع کاشی آن جسمی است.

آستان مبارک دو گلدسته در شمال و جنوب ایوان دارد که ساختمان آن بتن آرمه است. به منظور زیبایی بیشتر این بارگاه شریف و پخش صوت ملکوتی قرآن و اذان تا اقصی نقاط شهر و قرینه سازی دو طرف ایوان حرم مطهر، ساختمان گلدسته جنوبی طراحی و اجرا شد. عملیات کاشی کاری این گلدسته با استفاده از رنـگهای طبیعــــی بــــــه طرز زیبا توسط کارگاه معرق کاری آستان مقدس انجام شده است. 

اگر چه این گلدسته با گلدسته شمالی همانند است، اما با کمی دقت نظر متوجه می‌شویم گلدسته شمالی به اسماء الله مزین شده در حالی که بر گلدسته جدید اسامی ائمّه اطهار و القاب ایشان با ظرافت خاص نقش بسته است که این مهم توسط تولیت آستان مبارک طراحی شده است. اسماء الله با قلمکاری و مینا کاری تزئین شده است. بالای ستون‌ها مقرنس و جــان پناه اطراف گلدسته از نرده چوبی با طرح گره ۶ بند ساخته شده است. 

حرم مطهر شاهچراغ (ع)؛ آرامگاه بزرگان علم، ادب و ایثار

آستان مقدس حضرت احمدبن‌موسی (ع)، مشهور به شاهچراغ، نه‌تنها زیارتگاهی معنوی و تاریخی در قلب شیراز است، بلکه آرامگاه شماری از برجسته‌ترین چهره‌های علمی، مذهبی، ادبی و سیاسی ایران به‌شمار می‌رود. این مکان مقدس، در طول قرون، میزبان پیکر‌های پاک شهیدان، علما، فقها، شعرا و رجال برجسته‌ای بوده که هر یک سهمی در اعتلای فرهنگ و هویت ایرانی ـ اسلامی داشته‌اند.

از جمله این بزرگان، آیت‌الله شهید سیدعبدالحسین دستغیب، دومین شهید محراب انقلاب اسلامی است که مرقد ایشان در حرم شاهچراغ قرار دارد. وی از خاندان اصیل روحانی شیراز با نسبی که به امام سجاد (ع) می‌رسد، در احیای مسجد جامع عتیق و هدایت مردم نقش بسزایی داشت و در سال ۱۳۶۰ به همراه نوه و یارانش به شهادت رسید.

در کنار ایشان، وصال شیرازی، شاعر نامدار قرن سیزدهم هجری، با دیوانی مشتمل بر ۱۵ هزار بیت، در این حرم آرمیده است. همچنین صادق‌خان زند، برادر کریم‌خان زند و از رجال برجسته دوره زندیه، و فرزندش جعفرخان زند، پدر لطفعلی‌خان زند، در حجره‌های ایوان آستان مقدس به خاک سپرده شده‌اند.

نام‌های دیگری، چون بسمل شیرازی، داوری شیرازی، میرزا ابوالقاسم سکوت، فرهنگ شیرازی، سیدماجد بحرانی، حاج محمدحسین حسینی شیرازی، میرزا حبیب‌الله شریفی، عسکرخان باصری، آیت‌الله سیدمحمد طاهری و آیت‌الله عبدالحسین حائری شیرازی نیز در فهرست مدفونین این حرم مطهر قرار دارند؛ چهره‌هایی که هر یک در حوزه‌های عرفان، فقاهت، شعر، خوش‌نویسی و خدمات اجتماعی نقش‌آفرین بوده‌اند.

همچنین، شهدای حمله تروریستی چهارم آبان ۱۴۰۱، از جمله زهرا اسماعیلی، آرشام و علیرضا سرایداران، مجتبی ندیمی، علیرضا کشاورز و حسنعلی پورعیسی، در این مکان مقدس به خاک سپرده شده‌اند تا یادشان در کنار بزرگان دین و فرهنگ جاودانه بماند.

موزه آستان شاهچراغ (ع)؛ گنجینه‌ای از تاریخ و هنر

در ضلع جنوبی صحن مطهر، موزه آستان مقدس شاهچراغ (ع) با زیربنایی بالغ بر ۱۰۰۰ مترمربع، یکی از فاخرترین موزه‌های جنوب کشور به‌شمار می‌رود. این مجموعه با بیش از ۱۰ هزار اثر تاریخی و هنری، از جمله هشت هزار شیء و سه هزار نسخه خطی و سند قدیمی، جلوه‌ای از میراث فرهنگی ایران را به نمایش می‌گذارد.

موزه در سال ۱۳۴۴ هم‌زمان با عید مبعث افتتاح شد و در سال ۱۳۷۲ با احداث ساختمان جدید، توسعه یافت. با توجه به استقبال گسترده علاقه‌مندان، طرح فاز دوم توسعه در دستور کار قرار گرفته و مجموعه‌های اختصاصی برای نمایش آثار در حال طراحی است.

از جمله آثار برجسته این موزه، کوزه سفالی قرمز رنگ با نقوش قالب‌زده حیوانات، متعلق به قرن پنجم هجری قمری، و قدیمی‌ترین در ورودی حرم مطهر با هنر خاتم‌کاری دوره زندیه است. قاب‌های ادعیه و زیارات خاتم‌کاری شده از دوران قاجار نیز از دیگر آثار ارزشمند این مجموعه‌اند.

در تقویم رسمی کشور، روز ششم ذی‌القعده به‌عنوان روز بزرگداشت حضرت احمدبن‌موسی (ع) ثبت شده است. این آستان مقدس، به‌عنوان سومین حرم اهل بیت (ع) در ایران، در تمام فصول سال میزبان زائران و مجاوران بی‌شماری است که برای زیارت، تأمل و آشنایی با تاریخ و فرهنگ به شیراز سفر می‌کنند.