باشگاه خبرنگاران جوان؛ ریحانه جباری نسب - دو سال از تهاجم وحشیانه صهیونیست‌ها به مردم غزه تا مرز نسل‌کشی گذشته است و هر روز ابعاد تازه‌ای از این جنایت آشکار می‌شود. 
تهاجم بی‌وقفه به مردم بی‌دفاع غزه تنها به کشتار زنان و کودکان محدود نمانده و هر آنچه به انسان حیات می‌دهد و بقای او را تضمین می‌کند، در فهرست هدف‌های این جنگ قرار گرفته است. یکی از مهم‌ترین این اهداف، نابودی زیرساخت‌های کشاورزی و از بین بردن امکان زیست مستقل برای مردم غزه است. بر اساس ارزیابی مشترک سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد و مرکز ماهواره‌ای سازمان ملل متحد تا ژوئیه ۲۰۲۴ بیش از ۹۵ درصد از زمین‌های کشاورزی نوار غزه عملاً غیرقابل دسترس شده‌اند.

این ارزیابی نشان می‌دهد که روند تخریب نه‌تنها متوقف نشده بلکه از آوریل تا سپتامبر ۲۰۲۴ شدت گرفته و میزان آسیب به اراضی کشاورزی از ۸۳ درصد به حدود ۸۷ درصد رسیده است.  طبق همین گزارش، تنها ۳۷ درصد از زمین‌های آسیب‌دیده امکان بازسازی و بازگشت به چرخه تولید را دارند و اراضی که به دلیل جنگ آلوده یا در مناطق نظامی‌شده قرار گرفته‌اند قابل استفاده نیستند. مطالعات مستقل مبتنی بر تصاویر ماهواره‌ای با وضوح بالا که در سال ۲۰۲۵ در مجله علمی «علم سنجش از دور» منتشر شده، تصویر دقیق‌تری از ابعاد این تخریب ارائه می‌دهد.

این پژوهش نشان می‌دهد که بین اکتبر ۲۰۲۳ تا سپتامبر ۲۰۲۴ حدود ۶۴ تا ۷۰ درصد از اراضی کشت محصولات درختی در غزه معادل بیش از پنج هزار هکتار، آسیب دیده‌اند. بیشترین میزان تخریب در شهر غزه مشاهده شده؛ جایی که بیش از ۹۰ درصد باغ‌ها و اراضی درختی نابود شده‌اند. شمال غزه با ۷۳ درصد خسارت در رتبه بعدی قرار دارد و سپس خان‌یونس، دیرالبلح و رفح قرار می‌گیرند. این الگو نشان می‌دهد که تخریب کشاورزی به‌طور نامتوازن، اما هدفمند انجام شده است. گلخانه‌ها نیز که ستون اصلی تولید سبزیجات در غزه محسوب می‌شدند به‌شدت آسیب دیده‌اند.

پیش از جنگ بیش از ۷۲۰۰ گلخانه فعال در نوار غزه وجود داشت که عمدتاً در جنوب و مرکز منطقه متمرکز بودند و بر اساس داده‌های ماهواره‌ای، تا سپتامبر ۲۰۲۴ حدود ۵۸ درصد از این گلخانه‌ها تخریب شده‌اند. شدت تخریب گلخانه‌ها در ماه‌های ابتدایی جنگ، به‌ویژه نوامبر و دسامبر ۲۰۲۳ بسیار بالا بوده و برخلاف باغ‌های درختی روند تخریب آنها در ماه‌های بعد نیز ادامه یافته است؛ به‌ویژه در رفح که حتی در تابستان ۲۰۲۴ شاهد افزایش خسارت بوده است و برای درک عمق این فاجعه باید به وضعیت کشاورزی غزه پیش از جنگ نگاه کرد.

در سال ۲۰۲۲، بخش کشاورزی حدود ۱۱ درصد از تولید ناخالص داخلی غزه را تأمین می‌کرد و ارزش کل تولیدات آن به حدود ۵۷۵ میلیون دلار می‌رسید. بیش از ۴۵ درصد صادرات غزه به محصولات کشاورزی وابسته بود و این بخش به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم معیشت بیش از نیم‌میلیون نفر را تأمین می‌کرد.  حدود یک‌سوم مساحت نوار غزه زیر کشت قرار داشت و با وجود محاصره، کشاورزی یکی از معدود راه‌های کاهش بیکاری و تأمین غذا به‌شمار می‌رفت.

پس از جنگ این شاخص‌ها عملاً فروپاشیده‌اند. برآورد‌های سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد نشان می‌دهد که تنها حدود ۶۰۰ هکتار از زمین‌های کشاورزی غزه هنوز قابلیت تولید دارند؛ رقمی که حتی پاسخگوی بخش کوچکی از نیاز غذایی جمعیت نیست و هم‌زمان ۹۶ درصد جمعیت غزه با ناامنی غذایی حاد مواجه‌اند و وابستگی به کمک‌های خارجی به سطح بی‌سابقه‌ای رسیده است. کارشناسان بانک جهانی هزینه بازسازی بخش کشاورزی را بیش از ۸.۴ میلیارد دلار برآورد کرده‌اند و حتی در صورت فراهم شدن همه شرایط، احیای این بخش بین ۷ تا ۱۰ سال زمان خواهد برد.

اما مسئله فقط تخریب فیزیکی زمین‌ها نیست. ورود بذر، کود و تجهیزات کشاورزی سال‌هاست که به‌عنوان «کالا‌های دو کاربردی» محدود شده و پس از اکتبر ۲۰۲۳ تقریباً به‌طور کامل متوقف شده است. فعالان حوزه کشاورزی در غزه می‌گویند حتی یک دانه بذر نیز اجازه ورود نداشته است. این در حالی است که زمین‌های کشاورزی با بیش از ۶۱ میلیون تن آوار پوشیده شده‌اند که حدود ۱۵ درصد آنها حاوی مواد سمی مانند آزبست هستند و خاک و آب‌های زیرزمینی را برای سال‌ها آلوده می‌کنند. وجود مهمات منفجرنشده نیز خطر بازگشت کشاورزان به زمین‌ها را دوچندان کرده است.

در چنین شرایطی، حتی اگر جنگ امروز متوقف شود، بخش بزرگی از اراضی غزه در کوتاه‌مدت و میان‌مدت قابل کشت نخواهد بود. افزایش پنج‌برابری هزینه آماده‌سازی زمین، کمبود مصالح برای ساخت گلخانه و ممنوعیت ورود تجهیزات سنگین برای پاکسازی آوار، همگی نشان می‌دهد که نابودی کشاورزی غزه یک پیامد اتفاقی جنگ نیست بلکه بخشی از یک روند برنامه‌ریزی‌شده برای حذف امکان بقا و خوداتکایی غذایی است.

در نهایت وقتی زمین‌های کشاورزی، چاه‌های آب، گلخانه‌ها و حتی بذر به‌عنوان اهداف جنگی در نظر گرفته می‌شوند این پرسش به‌طور جدی مطرح می‌شود: آیا در این زمین‌های لم‌یزرع نیز می‌توان بهانه‌ای به نام مقابله با حماس یافت یا آنچه در جریان است تلاشی آشکار برای نابودی بنیان‌های زندگی یک ملت است؟