باشگاه خبرنگاران جوان؛ نسرين عليپور - شب یلدا در اردبیل پایان فصل پاییز و شروع فصل زمستان است و ۴۰ روز اول آن را بویوک چیله یا چیله بزرگ، ۲۰ روز بعد را کیچیک چیله یا چله کوچک و ۳۰ روز آخر را بایرآم آیی یا ماه عید می‌گویند.

یلدا در اردبیل به شب "چله" یا چله گئجه سی معروف است و دورهم نشستن درخانه بزرگتر‌ها در زیر کرسی در این شب و گرفتن فال حافظ از سنت‌هایی است که در گذر زمان سینه به سینه محفوظ مانده و هنوز هم در برخی از خانواده‌های قدیمی اردبیلی رواج دارد.

شب یلدا فرصتی بسیار خوب برای دور هم‌نشینی با اعضای خانواده است شبی که آخرین دقایق آذرماه را ورق می‌زنیم و شبی که همه گرد هم آمده‌اند تا از روز‌های خوب خدا سخن بگویند و به بهانه یلدا، این طولانی‌ترین شب سال، فارغ از پیچ و خم‌های زندگی همدیگر را به شنیدن خاطرات خوب خویش میهمان کنند.

یلدا یک لغت سریانی است و معنی لغوی آن یعنی میلاد عربی، و، چون در گذشته شب یلدا را با میلاد مسیح تطبیق می‌کرده‌اند از این رو به این نام نامیده‌اند.

یلدا اول زمستان و شب آخر پاییز است که درازترین شب سال است و در آن شب یا نزدیک به آن، آفتاب به برج جدی تحویل می‌کند و در زمان گذشت آن را شوم و بداختر می‌دانسته‌اند.

در بیشتر نقاط ایران مردم این روز را جشن می‌گیرند که استان اردبیل نیز در برپایی این جشن حضوری پررنگ داشته است و همانند سایر استان‌ها در استان اردبیل نیز آداب و آئین خاص این شب دنبال می‌شود و استقبال خوبی از سوی مردم استان از این آداب و آئین شب یلدا به عمل می‌آید.

کارشناس جامعه شناس می‌گوید: شب یلدا بلند‌ترین شب سال است این طولانی بودن شاید در یک دقیقه خلاصه شود ولی مردم با دور هم جمع شدن همان یک دقیقه را جشن می‌گیرند چرا که پائیز را پشت سر گذاشته و وارد زمستان می‌شوند.

بیوک جامعی افزود: در اردبیل مردم به شب یلدا، چله گئجه سی می‌گویند و از میوه‌های متنوع و غذا‌های خاصی برای گذراندن شب و شادی جمعی استفاده می‌کنند.

تهیه قووت
این کارشناس می‌گوید: مردم آذری زبان استان مان، در گذشته این روز‌ها را با برگزاری آیین‌های ویژه گرامی می‌داشتند، که از جمله این آیین‌ها می‌توان به تهیه قووت توسط خانم‌ها و مادربزرگ‌های خانواده اشاره کرد که در مراحل تهیه این تنقل خوشمزه ابتدا گندم برشته را آسیاب کرده و آن را با آرد نخودچی و شکر مخلوط کرده و در این شب طولانی در کنار دیگر تنقلات مخصوص این شب استفاده می‌شد که بسیار خوشمزه و مقوی بوده است.

شب نشینی و دور هم نشینی در شب یلدا همچون سایر شهر‌های استان در اردبیل نیز از جایگاه خاصی برخوردار است که خانواده‌ها در این شب، معمولا در خانه بزرگتر‌های فامیل گرد هم می‌آیند و شام و هندوانه و انواع تنقلات را با هم می‌خورند و تا پاسی از شب را به گفت‌و‌گو می‌نشینند.

در این شب پدربزرگ یا مادربزرگ‌ها با گفتن قصه‌هایی از زمان گذشته و یا با خواندن شعر و باز کردن فال حافظ به کانون خانواده و جمع گرمی خاصی می‌بخشند که این گرمی خوشحالی و شادی اهالی را تا ساعاتی از شب ضامن است.

هندوانه (چیله قارپیزی)
آیین شب یلدا یا شب چله خوردن آجیل مخصوص، هندوانه، انار، شیرینی و میوه‌های گوناگون است که هم جنبه نما دارند و نشانه برکت و تندرستی و فراوانی و شادکامی هستند.

اکثر مردم استان اردبیل در شب یلدا چیلله قارپیزی (هندوانه چله) می‌خورند و معتقدند باخوردن هندوانه، لرز و سوز سرما به تنشان تاثیر نداشته و اصلا سرمای زمستان را حس نمی‌کنند.

انار و هندوانه جزو مهمترین ملزومات شب یلدا هستند. همچنین آجیل شب یلدا نیز در ایران طرفدار بسیاری دارد. برای نیاکان ایرانی‌ها که به آیین مهر دلبستگی داشتند، رنگ قرمز (نماد نور خورشید) گرامی بود. رنگ سرخ انار و هندوانه و انتخاب سیب قرمز و سنجد در سفره شب یلدا چه بسا اشاره به همین موضوع است.

خوانچه (چیله خونچا سی)
«خوانچه» و یا به تلفظ آذربایجانی ها، «خونچا» به تحفه‌ای گفته می‌شود که خانواده داماد در شب یلدا برای خانواده تازه عروس می‌فرستد.

جامعی از دیگر رسم‌های شب چله را بردن خوانچه و یا به تلفظ آذربایجانی ها، خونچا به خانه تازه عروس‌ها عنوان کرد و گفت: خانواده داماد در شب چله برای خانواده تازه عروس تحفه می‌فرستند که طبق رسوم بومی، این هدیه‌ها شامل هندوانه شب چله (چیلله قارپیزی)، شیرینی، آجیل، انوع میوه و لباس است که این رسم فرستادن هدیه به نوعروسان یا دختر تازه نامزد شده (آداخلی) به "چیله خونچه سی" یا "چله لیک" معروف است.

او افزود: همچنین علاوه بر فرستادن سهم چله برای نوعروس، در نخستین سال ازدواج زوج‌های اردبیلی، پدر عروس قبل از غروب آفتاب سهم دختر و دامادش را که شامل هندوانه، میوه، آجیل، شیرینی و هدیه برای عروس و دامادش را روانه منزل آنها می‌کند.

 آجیل شب چله
آجیل هم یکی دیگر از ملزومات شب چله است. آجیل آذربایجان که به لحاظ کیفیت و تنوع، زبانزد خاص و عام است همواره حضور موثری در این مراسم دارد.

کارشناس جامعه شناس استان اردبیل گفت: در سال‌های دور، تنقلات شب چله، به تخمه، پشمک، سنجد، قیسی، برگه زردآلو، بادام و گردو ختم می‌شد. اما اکنون، در سفره شب یلدای مردم آذربایجان انواع آجیل‌های تشریفاتی! نظیر:پسته، فندق، مغز بادام و گردو و انواع میوه‌های گرمسیری نظیر، پرتقال، نارنگی، و حتی موز و نارگیل را می‌توان مشاهده کرد.

به رغم توسعه معاش خانواده ها، خیلی از بزرگتر‌های فامیل از لذت برگزاری شب چله در سال‌های گذشته می‌گویند و معتقدند با آنکه انواع میوه و مرکبات و شیرینی‌های جدید به سورسات شب چله افزوده شده ولی لذت شب چله‌های گذشته، که تنها به برخی میوه‌ها وقورقا و کشمش، «قووت» و سنجد خلاصه می‌شد را ندارد که متاسفانه با گذر زمان این تنقلات نه تنها از نسلی به نسل دیگر منتقل نشده است بلکه امروزه دیگر کمتر از این نوع تنقلات در جشن‌های شب چله در بین اهالی استان اردبیل دیده می‌شود.