خرید سوخو‑۳۵ و تاثیر آن بر قدرت هوایی ایران

باشگاه خبرنگاران جوان - سایت اندیشکده تهران در یادداشتی به قلم سید رضا میرطاهر نوشت: گروه هکری اوکراینی Black Mirror با نفوذ به شرکت دفاعی دولتی روسیه Rostec اقدام به کشف اسنادی از شرکت نظامی فناوری رادیو‑الکترونیکی کرت (KRET) روسیه کرده و این اسناد را به صورت عمومی منتشر نموده است. بر اساس سند درزکرده، ایران (که کد ۳۶۴ متعلق به آن است) قراردادی برای تجهیز ۴۸ فروند جنگنده سوخو‑۳۵ خریداری‌شده خود با سامانه‌های الکترونیک و جنگ الکترونیک منعقد کرده که ارزش کل آن تنها برای بخش الکترونیک حدود ۵۸۸ میلیون یورو است.

تجهیزات سفارشی

این تجهیزات شامل ۱۲ مجموعه جنگ الکترونیک L‑۲۶۵M۱۰ (خیبینی‑M) شامل دو پاد L‑۲۶۵M۱۰R و L‑۲۶۵M۱۰P مجموعاً ۲۴ پاد برای اختلال و فریب رادار‌های دشمن، سامانه تست و کالیبراسیون مجموعه خیبینی یعنی L‑۲۷۷M و مجموعه قطعات یدکی (ZIP‑G) برای پشتیبانی، تعمیر و نگهداری بلندمدت ابزار سامانه هشدار فروسرخ Глазурь است.

مطابق این سند، این قرارداد در سال ۲۰۱۹ منعقد شده و پیش‌پرداخت‌هایی در سال‌های ۲۰۲۲‑۲۰۲۳ انجام شده و زمان‌بندی تحویل این تجهیزات به کارخانه سازنده یعنی مجتمع هواپیماسازی «کومسومولسک‑آن‑آمور» (KnAAZ= Komsomolsk‑on‑Amur Aircraft Plant) بین ۱۶ تا ۴۸ ماه پس از پرداخت تعیین شده است و با فرض اینکه پرداخت اولیه در سال ۲۰۲۲ انجام شده باشد، تحویل زیرسیستم‌های KRET به کارخانه تولید هواپیما بین سال‌های ۲۰۲۴ تا ۲۰۲۶ انجام خواهد شد. مونتاژ واقعی، آزمایش پرواز و صدور گواهینامه هواپیما پس از آن انجام می‌شود، به این معنی که تحویل کامل به ایران احتمالاً بین سال‌های ۲۰۲۶ تا ۲۰۲۸ انجام خواهد شد. با این حال گزارش‌هایی از تحویل شماری از این جنگنده به ایران در سال ۲۰۲۵ وجود دارد.

سوخو‑۳۵ برای ایران

برای پروژه موسوم به مشتری ۳۶۴ که به نظر می‌رسد ایران است و ۴۸ فروند سوخو‑۳۵ سفارش داده، تجهیزاتی مانند پاد‌های جنگ الکترونیک L‑۲۶۵ و L‑۲۷۷M ذکر شده؛ سامانه‌هایی که ستون فقرات دفاع الکترونیک این جنگنده محسوب می‌شوند. ایران برای سوخو‑۳۵‌های خود سامانه‌های جنگ الکترونیک L‑۲۶۵M۱۰‑۰۲، هشدار راداری L‑۲۷۷M، و بسته‌های قطعات یدکی خریداری کرده است. برای بخشی از اقلام ۱۵ درصد و برای بخشی دیگر ۲۰ درصد پیش‌پرداخت انجام شده است.

بر اساس جدول درز پیدا کرده، ایران ۱۵ درصد در سال ۲۰۲۲ پیش‌پرداخت داده است که طبق گفته جدول اولین تحویل قطعات ۱۶ تا ۱۸ ماه و آخرین تحویلی ۴۶‑۴۸ ماه بعد از پرداخت پیش‌پرداخت است. البته باید گفت که این یک قرارداد داخلی بین تأمین‌کننده قطعات الکترونیکی و شرکت سازنده سوخو‑۳۵ است و پایان زمان‌بندی به معنی آمادگی هواپیما برای تحویل نیست، بلکه پس از تحویل قطعات و اجزاء به خط مونتاژ، فرایند مونتاژ هواگرد و نصب سامانه‌های اویونیکی و الکترونیکی آن باید انجام شود. به هر صورت اگر فرض کنیم که قرارداد بین مجتمع هواپیماسازی (KnAAZ) و KRET حتی در انتهای سال ۲۰۲۲ هم بسته شده باشد، احتمالاً با این زمان‌بندی اولین فروند‌های سوخو‑۳۵‌های سفارشی ایران باید از اواسط ۲۰۲۴ در حال مونتاژ بوده باشند. به هر صورت، حداقل تا پیش از تایید یا رد شدن، این سند تنها منبع قابل تأمل برای ماهیت سفارش و تعداد مورد بحث جنگنده‌های سوخو‑۳۵ ایران خواهد بود. با توجه به اینکه روسیه نزدیک ۴ سال است که درگیر یک جنگ اوکراین است و به دلیل خسارت‌ها و تحریم‌های کشور‌های غربی، زنجیره تأمین صنایع دفاعی روسیه را با مشکلات جدی مواجه کرده است؛ لذا احتمال تأخیر در همه مراحل فوق وجود دارد.

تکوین سوخو‑۳۵

جنگنده سوخو‑۳۵ که با نام ناتو "Flanker‑E/M" و نیز با نام سوپر فلانکر شناخته می‌شود، یک هواپیمای جنگنده چندمنظوره نسل ۴.۵ روسی است که توسط دفتر طراحی سوخو توسعه یافته و توسط شرکت یونایتد ایرکرفت کورپوریشن (UAC) تولید می‌شود. این جنگنده به عنوان نسخه پیشرفته و مدرن‌شده سوخو‑۲۷ طراحی شده و هدف اصلی آن دستیابی به برتری هوایی، پشتیبانی نزدیک هوایی و عملیات چندمنظوره است. توسعه سوخو‑۳۵ از دهه ۱۹۸۰ میلادی آغاز شد، زمانی که شوروی به دنبال بهبود سوخو‑۲۷ بود. اولین پرواز نمونه اولیه آن در سال ۱۹۸۸ انجام شد، اما نسخه مدرن Su‑۳۵S (که S به معنای سریال یا تولید سریالی است) در سال ۲۰۰۸ پرواز کرد و در فوریه ۲۰۱۴ وارد خدمت نیروی هوایی روسیه شد. تا سال ۲۰۲۵، بیش از ۱۵۰ فروند Su‑۳۵S تولید شده که بیشتر آنها در خدمت روسیه هستند، در حالی که صادرات به کشور‌هایی مانند چین (۲۴ فروند تحویل‌شده بین ۲۰۱۶‑۲۰۱۸) و الجزایر (اولین تحویل در ۲۰۲۵) صورت گرفته است.

مشخصات فنی سوخو‑۳۵

از نظر طراحی، سوخو-۳۵یک جنگنده تک‌سرنشینه با بدنه آیرودینامیک ترکیبی (blended wing‑body) است که از مواد کامپوزیتی، آلیاژ‌های آلومینیوم‑لیتیوم و تیتانیوم برای کاهش وزن و افزایش استحکام استفاده می‌کند. وزن خالی آن حدود ۱۸۴۰۰ کیلوگرم و حداکثر وزن برخاست ۳۴۵۰۰ کیلوگرم است. کابین خلبان مجهز به نمایشگر هدآپ (HUD)، دو صفحه نمایش چندمنظوره LCD و سیستم کنترل HOTAS است. رادار Irbis‑E (PESA) آن قادر به تشخیص اهداف در فاصله ۴۰۰ کیلومتری و رهگیری همزمان ۳۰ هدف است. این جنگنده به دلیل موتور‌های دارای اگزوز‌های تغییر بردار رانش موتور  thrust‑vectoring، قابلیت مانور فوق‌العاده دارد و می‌تواند مانور‌های ۹ جی را تحمل کند.

موتور‌های دوگانه Saturn AL‑۴۱F۱S (با نیروی رانش ۸۶.۳ کیلونیوتن خشک و ۱۳۷.۳ کیلونیوتن با پس‌سوز، تا ۱۴۲.۲ کیلونیوتن در حالت اضطراری) امکان سوپرکروز (پرواز مافوق صوت بدون پس‌سوز) در سرعت بیش از ماخ ۱.۱ را فراهم می‌کنند. حداکثر سرعت سوخو-۳۵حدود ۲۴۰۰ کیلومتر در ساعت (ماخ ۲.۲۵) در ارتفاع بالا و ۱۴۰۰ کیلومتر در ساعت (ماخ ۱.۱۳) در سطح دریا است. برد عملیاتی آن ۳۶۰۰ کیلومتر در ارتفاع و ۱۵۸۰ کیلومتر در سطح دریا، با شعاع رزمی حدود ۱۶۰۰ کیلومتر و برد یک طرفه آن ۴۵۰۰ کیلومتر با مخازن خارجی است. ظرفیت سوخت داخلی ۱۱۵۰۰ کیلوگرم است.

تسلیحات سوخو-۳۵شامل یک توپ ۳۰ میلی‌متری GSh‑۳۰‑۱ با ۱۵۰ گلوله و ۱۲ نقطه اتصال خارجی برای حداکثر ۸۰۰۰ کیلوگرم مهمات است. این شامل موشک‌های هوا‑به‑هوا مانند R‑۷۳ (کوتاه‌برد)، R‑۲۷ و R‑۷۷ (میان‌برد تا ۳۰۰ کیلومتر)، موشک‌های هوا‑به‑زمین، ضدکشتی مانند Oniks، بمب‌های هدایت‌شونده و غیرهدایت‌شونده می‌شود. این تنوع، سوخو-۳۵را به یک پلتفرم چندمنظوره تبدیل کرده که در عملیات‌هایی مانند جنگ سوریه (از ۲۰۱۵ برای گشتزنی و بمباران) و جنگ اوکراین (از ۲۰۲۲ برای برتری هوایی) نقش کلیدی ایفا کرده است.

تجارب رزمی سوخو‑۳۵

در عملیات سوریه (۲۰۱۵‑۲۰۱۷)، سوخو-۳۵عمدتاً برای مأموریت‌های پشتیبانی زمینی استفاده شد و هیچ پیروزی هوایی تأییدشده‌ای ثبت نشد. اما سوخو‑۳۵ در نبرد‌های واقعی، به‌ویژه در جنگ روسیه و اوکراین از فوریه ۲۰۲۲ تاکنون، عملکرد قابل توجهی در نبرد‌های هوایی نشان داده است. بر اساس گزارش‌های تأییدشده، این جنگنده حداقل ۸ پیروزی هوایی تأییدشده به ثبت رسانده است. سوخو-۳۵همچنان به عنوان یکی از معدود جنگنده‌های مدرن با پیروزی‌های واقعی در نبرد‌های معاصر شناخته می‌شود و خلبانان روسی آن را برای مانورپذیری و رادار پیشرفته‌اش ستایش می‌کنند.

سوخو‑۳۵ و قدرت هوایی ایران

سایت اینترنتی defence security asia درگزارشی در تاریخ ۵ اکتبر ۲۰۲۵نوشت: درز بی‌سابقه اطلاعات از هلدینگ دفاعی KRET روسیه، برنامه ۶ میلیارد یورویی تهران برای خرید ۴۸ فروند جنگنده چندمنظوره سوخو-۳۵ را افشا کرده است. قراردادی که می‌تواند توازن قدرت هوایی در خاورمیانه را به شکلی چشمگیر تغییر دهد.

بدین ترتیب باید گفت که سوخو‑۳۵ یکی از جدی‌ترین گزینه‌های نیروی هوایی ایران برای افزایش توان رزمی خود به خصوص در زمینه رزم هوایی و رهگیری جنگنده‌های دشمن است. جنگنده‌ای چندمنظوره و نسخه برتر نسل چهار و نیم (++۴) که می‌تواند قدرت هوایی ایران را بازآفرینی کند. به خصوص اینکه هواپیما‌های رزمی به خصوص رهگیر‌های در خدمت در نیروی هوایی ایران دارای قدمت زیادی بوده و با فن آوری‌های مدرن فاصله بسیاری دارند.

با توجه به مشخصات و مقدورات رزمی سوخو‑۳۵ می‌توان گفت که در هر جنگ احتمالی ایران با رژیم صهیونیستی و یا آمریکا، این جنگنده نسل چهارم و نیم به مدد سامانه‌های راداری، آفندی و جنگ الکترونیک خود به خصوص در عرصه جنگ هوایی اعم از نبرد نزدیک هوایی (داگ فایت) یا رزم هوایی ماورای افق (بی‌وی‌آر) دارای مقدورات قابل توجهی بوده و توان هماوردی با جنگنده‌های هم‌رده اسرائیلی و آمریکایی یعنی انواع پیشرفته اف‑۱۵ و اف‑۱۶ را خواهد داشت. اما در مقام مقابله با جنگنده نسل پنجمی اف‑۳۵ که هم نیروی هوایی رژیم صهیونیستی و هم نیروی هوایی آمریکا دارای آن هستند و نیز جنگنده برتری هوایی نسل پنجمی اف‑۲۲ که فقط آمریکا آن را در اختیار دارد، سوخو‑۳۵ با چالش‌های مهمی مواجه خواهد شد. این امر با توجه به خصویت پنهانکاری (استیلث) این هواپیما‌ها و نیز تجهیز آنها به آخرین فن آوری‌های محرمانه به خصوص در زمینه اویونیکس، راداری و انواع سنسور‌ها و تجهیزات بسیار پیشرفته جنگ الکترونیک است.

مساله دیگر این است که در جنگ هوایی مدرن صرف در اختیار داشتن هواپیمای برتری هوایی مانند سوخو-۳۵ برای مقابله با جنگنده‌های مدرن و فوق مدرن دشمن کفایت نکرده و اجزای مهم دیگری مانند هواپیما‌های کنترل و پیش اخطار هوابرد (آواکس)، سامانه منسجم و یکپارچه C۴I، سامانه‌های راداری زمینی پیشرفته و به طور کلی شبکه گسترد‌های از انواع تجهیزات زمینی وهوایی برای کشف، رصد و رهگیری هواگرد‌های دشمن باید وجود داشته باشد.

نکته آخر اینکه تنها اسرائیل و آمریکا نیستند که چالشی جدی با جنگنده‌های نسل پنجم خود  برای ایران ایجاد کرده‌اند بلکه با توجه به روند کسب جنگنده‌های پیشرفته از جانب برخی همسایگان چالش‌های بیشتری خواهیم داشت؛ لذا در اختیار دااشتن سوخو۳۵ به تنهایی کفایت نکرده و نیازمند شبکه مدرن فرماندهی و کنترل در کنار جنگنده‌های نسل پنجم برای پاسخ به تهدیدات خواهیم بود.