باشگاه خبرنگاران جوان؛ مریم سادات بهادر _ در سالهای اخیر، جنوب و جنوبشرق استان کرمان به یکی از کانونهای اصلی تردد خودروهای حامل سوخت قاچاق تبدیل شده است؛ پدیدهای که ابعاد آن فراتر از یک تخلف اقتصادی ساده است و اکنون اثرات امنیتی، جادهای، اجتماعی و حتی تأمین سوخت را تحت تأثیر قرار داده است. هرچند هیچ مقام رسمی تاکنون کمبود سوخت در استان کرمان را تأیید نکرده، اما فشار ناشی از تقاضای غیرمتعارف در برخی محورها، نگرانیهایی جدی درباره پایداری شبکه توزیع ایجاد کرده است.
شبکهای که گستردهتر میشود؛ آمارهایی که نگرانکنندهاند
طبق گزارشهای مراجع انتظامی و رسانههای رسمی، کشفیات سوخت قاچاق در محورهای جنوبی کرمان طی سال های اخیر روند افزایشی داشته است. جادههای منتهی به سیستان و بلوچستان، بهویژه محورهای فهرج _ زاهدان، قلعهگنج، رودبار جنوب و کهنوج بیشترین حجم کشفیات را به خود اختصاص دادهاند.
تنها در سال ۱۴۰۳، ۱۱ میلیون و ۳۳۱ هزار و ۶۴ لیتر فرآورده سوختی قاچاق کشف و ۳ هزار و ۸۷۷ خودروی سوختبر به همراه ۵۱۶۶ وسیله نقلیه حامل سوخت توقیف شدهاند.
اما تازهترین آمار سردار موقوفهئی فرمانده انتظامی استان کرمان نشان میدهد که فقط در روز یکشنبه ۹ آذر ماه ۱۴۰۴، ۶۱۶ هزار و ۷۵۰ لیتر فرآورده نفتی قاچاق کشف و ۱۶۵۰ مخزن غیرمجاز سوخت تخریب شده است. در همین عملیات، ۵۳ قاچاقچی سوخت دستگیر و ۷۱ خودرو مورد استفاده در حمل سوخت قاچاق توقیف شد.
حتی طی سال گذشته در برخی مناطق مثل کهنوج، خرید و فروش بنزین تا ۵ برابر قیمت آزاد در کنار خیابان گزارش شده است.
تردد روزانه خودروهای سوختبر ــ شامل وانتهای تغییریافته، خودروهای مزدا با مخازن دستساز و وسایل نقلیه فاقد استاندارد ایمنی ــ به یک تصویر ثابت در محورهای جنوبی کرمان تبدیل شده است.
تبعات جدی این پدیده شامل:
۱. تهدید مستقیم ایمنی جادهای
خودروهای حامل سوخت قاچاق غالباً فاقد استاندارد، بیمه و تجهیزات ایمنیاند و باعث وقوع تصادفات شدید و آتشسوزیهای مرگبار میشوند که برای نمونه میتوان به حادثه تلخ جاده قلعهگنج _ رمشک که ماه گذشته جان ۱۳ نفر را گرفت، اشاره کرد.
۲. فرسایش شتابگرفته محورهای جنوبی
تردد مداوم این خودروها بار سنگینی بر جادههایی وارد میکند که بسیاری از آنها پیشتر نیز زیرساخت ضعیفی داشتهاند.
۳. اختلال در روند سوختگیری
بخشی از مصرف غیرمتعارف در مناطق جنوبی و شرقی ناشی از سوختگیری خودروهایی است که تنها برای انتقال سوخت مراجعه میکنند و ادامه این روند فشار مضاعف بر ذخایر روزانه وارد میکند.
ریشههای اقتصادی؛ وقتی نبود شغل، شعله قاچاق را روشن میکند
کمبود فرصت شغلی در جنوب کرمان موجب شده بخشی از جوانان به فعالیتهای پرخطر مانند قاچاق سوخت روی بیاورند؛ فعالیتی که نه درآمد پایدار دارد و نه امنیت جانی.
این چرخه معیوب پیامدهای گستردهای ایجاد میکند:
مردم؛ قربانیان واقعی بحران
شهروندان عادی جنوب کرمان بیشترین آسیب را میبینند؛ از صفهای طولانیتر جایگاهها تا ترس از حوادث جادهای و نگرانی درباره پایداری توزیع سوخت. این پدیده به شکل مستقیم بر زندگی روزمره مردم فشار وارد میکند.
راهکارهای مقابله با بحران
۱. تقویت سامانههای نظارتی و ردیابی سوخت بین نهادهای دولتی و انتظامی
۲. اصلاح ساختار توزیع سوخت و شفافسازی فرایند عرضه برای کاهش انگیزه قاچاق
۳. ایجاد فرصتهای اشتغال رسمی و پایدار در مناطق جنوبی و شرقی استان
۴. تقویت زیرساختهای جادهای و امدادی شامل ایستگاههای آتشنشانی و تجهیزات نجات
۵. اطلاعرسانی و مشارکت مردم برای کاهش تقاضا و گزارش تخلفات
۶. برخورد شفاف با جایگاهها و وسایل نقلیه متخلف و اعمال مجازات سریع
۷. هماهنگی بین نهادی میان وزارت نفت، نیروی انتظامی و نهادهای نظارتی برای یکپارچهسازی اقدامات
جنوب کرمان در آستانه انفجار؛ لزوم اقدام فوری
قاچاق سوخت در جنوب کرمان یک بحران چندبعدی است که:
جنوب کرمان در آستانه یک انفجار خاموش است. قاچاق سوخت در این منطقه دیگر یک تخلف اقتصادی یا فعالیت زیرزمینی نیست؛ به یک تهدید چندبعدی علیه جان مردم، امنیت محورهای اصلی و حتی پایداری انرژی استان تبدیل شده است. ادامه این روند یعنی هر جاده، هر مخزن و هر خودروی حامل سوختِ دستساز میتواند به یک بمب متحرک بدل شود.
اگر اقدام فوری، هماهنگی بیننهادی و دخالت جدی مردم و دستگاهها همین امروز آغاز نشود، این بحران نهتنها جنوب کرمان را در خود میبلعد، بلکه میتواند به تهدیدی ملی بدل شود.
جنوب کرمان دیگر فقط گذرگاه قاچاق نیست، گرهای حساس در جغرافیای امنیت انرژی کشور است، گرهای که هر لحظه ممکن است پاره شود.